BİR ENDÜSTRİYEL YAPININ MÜZEYE DÖNÜŞÜMÜ ÜZERİNE BİR İNCELEME: İZMİR TEKEL FABRİKASI

Year 2025, Volume: 2 Issue: 1, 1 - 19, 30.06.2025

Elif Aktan

Abstract

Bu çalışma, İzmir’in Alsancak semtinde yer alan ve uzun yıllar boyunca tütün üretimi yapılan tarihi Tekel Fabrikası’nın Kültür ve Sanat Fabrikası’na dönüştürülme sürecini incelemektedir. Endüstri mirası kapsamında değerlendirilen bu yapı, işlevini yitirdikten sonra atıl duruma düşmüş; 2023 yılında Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından restore edilerek çok işlevli bir kültür ve sanat merkezine dönüştürülmüştür. Araştırma, bu dönüşüm sürecini tarihsel arka plan, mimari koruma ilkeleri, yeniden işlevlendirme stratejileri ve toplumsal katkı boyutlarıyla ele almaktadır. Çalışmada nitel araştırma yöntemi benimsenmiş; yerinde gözlemler, fotoğraf belgeleri, arşiv kaynakları ve literatür taraması bir arada değerlendirilmiştir. Yapının özgün mimari elemanlarının korunarak yeni işlevlerle bütünleştirilmesi, kentsel hafızanın sürdürülebilirliğine katkı sağlamıştır. Müze, kütüphane, sergi salonları ve kamusal açık alanlarıyla yapı hem geçmişin izlerini yaşatmakta hem de çağdaş kent yaşamına entegre edilmektedir. İzmir Tekel Fabrikası’nın dönüşümü, endüstri mirasının yalnızca fiziksel korunmasını değil, aynı zamanda kültürel kimliğin dönüşümünü mümkün kılan örnek bir uygulama olarak değerlendirilmiştir. Elde edilen bulgular, benzer yapıların kültürel üretim odaklı yeniden kullanımı için model oluşturabilecek niteliktedir.

Keywords

endüstri mirası, müze, izmir tekel fabrikası, yeniden işlevlendirme

AN EXAMINATION OF THE REUSE OF AN INDUSTRIAL BUILDING AS A MUSEUM: IZMIR TEKEL FACTORY

Abstract

This study examines the transformation process of the historic İzmir Tekel Factory in Alsancak district from a tobacco production facility into a Culture and Art Factory. As an important example of industrial heritage, the building had fallen into disuse after ceasing operations but was restored by the Ministry of Culture and Tourism in 2023 and repurposed as a multifunctional cultural center. The research explores this transformation through its historical background, architectural conservation principles, adaptive reuse strategies, and social impact. A qualitative methodology was employed, incorporating on-site observations, photographic documentation, archival research, and literature review. The integration of new functions while preserving the building’s original architectural elements has contributed to the continuity of urban memory. With its museums, library, exhibition spaces, and public areas, the complex reflects both historical identity and contemporary urban life. The adaptive reuse of the İzmir Tekel Factory is evaluated as a model practice that enables not only the physical preservation of industrial heritage but also the reconstruction of cultural identity. The findings provide a framework that can guide similar reuse projects of industrial structures for cultural and public purposes.

Keywords

industry culture, museum, izmir tekel factory, adaptive reuse

References

• Açıcı, F.K., & Konakoğlu, Z. N. (2019). Tarihi yapıların yeniden işlevlendirilmesi: Trabzon Mimarlar Odası örneği, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 28(2), 214-224. Doi:10.35379
• Ahunbay, M. (2000). Tarihi çevre koruma ve restorasyon. İstanbul : Yapı-Endüstri Merkezi Yayınları.
• Aydın, A., & Şahin, Ö. (2018). Tarihi yapıların yeniden işlevlendirilmesi: Isparta Aya İshotya Kilisesi’ nin gül müzesine dönüşümü. TUBA-KED Türkiye Bilimler Akademisi Kültür Envanteri Dergisi,17, 63-75. doi.org/10.22520/tubaked.2018.17.004
• Bauer, J., Leydesdorff, L. & Bornmann, L. (basım aşamasında). Highly cited papers in library and information science (LIS): Authors, Institutions, and network structures. Journal of the Association for Information Science and Technology. Erişim adresi: http://arxiv.org/ftp/arxiv/papers/1504/1504.02576.pdf
• Buyurgan, S., & Öztürk,G.B. (2021). Yeniden işlevlendirilen kültürel mirasın korunması Kapsamında Söğüt Ertuğrul Gazi Müzesi, Ulakbilge Sosyal Bilimler Dergisi, 9(58), 2424-435, doi: 10.7816/ulakbilge-09-58-06
• Dağ, M. (2023). Salih Zeki Ekinci Beyin Türkiye'de Ziraat, Tütün, Sınaat ve Ticareti adlı eserine göre Tütün İnhisar İdaresinin teşkilat yapısı (1928). DEÜ Edebiyat Fakültesi Dergisi, 10(2), 1–20.
• Höhmann, R. (1992). “Denkmale der Industrie - Museen der Industrie? Museum und Denkmalpflege”, Bericht über ein Internationales Symposium, Bodensee, 56-61
• Güney,D., & Büyükarslan,B.(2013). Endüstriyel miras yapılarının yeniden işlevlendirme süreci ve İstanbul Tuz Ambarı örneği, Beykent Üniversitesi Beykent Üniversitesi Fen ve Mühendislik Bilimleri Dergisi,6(2), 31-58
• Kâhya, E. (2018). Evaluation of the classroom furniture for university students. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Mühendislik ve Mimarlık Fakültesi Dergisi, 26(1), 20-29. doi: http://dx.doi.org/10.31796/ogummf.330136
• Karaçor, Z., & Aydın, M. (2019). Osmanlı İmparatorluğunda özelleştirme faaliyetlerine örnek olarak Reji Tütün İdaresi, Niğde Ömer Halis Demir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1(3), 45–60.
• Karadağ,A., & İncedere,L.(2020). Kentsel belleğin sürdürülebilirliği açısından İzmir'deki Endüstri miras alanlarının önemi Alsancak Liman Ardı Bölgesi örneği, Ege Coğrafya Dergisi, 29 (1), 57-71
• Kaş Babalık, F. (2016). Mühendisler için ergonomi –İşbilim. Dora Yayıncılık.
• Kaşlı, B. (2009). İstanbul'da yeniden işlevlendirilen korumaya değer endüstri yapıları ve iç mekân müdahaleleri: Santral İstanbul örneği (Yüksek lisans tezi). İstanbul Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Kim, D. (2018). Adaptive reuse of industrial buildings for sustainability, Analysis of sustainability and social values of industrial facades, (Yüksek Lisans Tezi), Mimarlık Fakültesi. University of Texas at Austin.
• İzmir Kalkınma Ajansı (IZKA). (2020). İzmir Endüstriyel Miras Envanteri. T.C. Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı.
• Mısırlısoy, D., & Günçe, K. (2016). Assessment of the adaptive reuse of castles as museums: Case of Cyprus. International Journal of Sustainable Development and Planning, 11(2), 147–159. https://doi.org/10.2495/SDP-V11-N2-147-159
• Miller, A. J., Thomson, F. ,& Callagher, D. (1998). Epping case study. Suburban studies, 12, 1–9. Erişim adresi: http://www.tk.org.tr/index.php/TK.
• Özdemir, M. (2015).Endüstri mirasının yeniden işlevlendirilmesi; Beykoz deri ve kundura fabrikası örneği̇,(Yüksek lisans tezi). İstanbul Teknik Üniversitesi
• Özgüç, İ. F., & Dağsöz, A.K. (1991). Türkiye-AET Ülkelerinin Isı Yalıtım Kurallarının Karşılaştırılması, Isı Bilim ve Tekniği 8. Ulusal Kongresi, Eskişehir.
• Parlapan, G., Kılıç, S.E. & Güney, M.E., (2023). İzmir Kenti ve yakın çevresinde endüstriyel miras rotası önerisi. Ege Coğrafya Dergisi, 32(1),89-113 doi: 10.51800/ecd.1256253
• Sylaiou, S., Dafiotis, P., Fidas, C., Vlachou, E., & Nomikou, V. (2024). Evaluating the impact of XR on user experience in the Tomato Industrial Museum “D. Nomikos”. Heritage, 7(3), Article 82. https://doi.org/10.3390/heritage7030082
• Serçe, E. (2014). İzmir Tekel Sigara Fabrikası, Atatürk Organize Sanayi Bölgesi Dergisi. (110), 45–50.
• Şahin, G., & Taşlıgil, N. (2014). Türkiye’de tütün (Nicotiana tabacum L.) Yetiştiriciliğinin tarihsel gelişimi ve coğrafi dağılımı. Doğu Coğrafya Dergisi. 19(31), 1–20.
• İnternet Kaynakları
• Turkish Museums, Izmir Kültür Sanat Fabrikası. https://www.turkishmuseums.com/museum/detail/22357-izmir-kultur-sanat-fabrikasi Erişim tarihi:07.01.2025.
• İzmir Kalkınma Ajansı. (2021). İzmir Endüstriyel Miras Envanteri yayında. https://izka.org.tr/izmir-endustriyel-miras-envanteri-yayinda
• İzmir Kültür Sanat Fabrikası. (2023). Anasayfa.İzmirkultursanatfabrikasi.gov.tr erişim tarihi:02.02.2025.