Hâss Lafzın Beyanı Konusunun Mezhep Farklılıklarına Etkisi

Year 2020, Issue: 36, 279 - 306, 31.12.2020

Nuri Kahveci Fatih Kuş

https://doi.org/10.35209/ksuifd.774366

Abstract

İslâm hukukunun asli kaynakları Kur’an ve sünnet olmakla birlikte bu kaynaklarda geçen lafızların hükme delaletleri hususunda fakihler arasında yöntem farklılıkları mevcuttur. Fıkıh usulünde mevcut olan iki ana metodun farklılığını da gösteren bu husus özellikle Hanefîler ile diğerleri arasında daha açık bir şekilde kendini göstermektedir. Bu yöntem farklılıklarından biri de hâss lafızların beyanıyla ilgili meseledir.
Fukaha metodu olarak da isimlendirilen Hanefî usul anlayışına göre haber-i vahid olan hadisler sübut açısından zan ifade ettikleri için mutlak lafızların beyânında delil olarak kullanılsa bile, manaya/hükme delaleti kat’î olan hâss lafızları beyân edemeyeceği kabul edilmiştir. Mütekellimin metodu olarak bilinen yönteme göre ise hâss lafızları kendisinden daha düşük konumda bulunan haber-i vahidle beyân edileceği esası kabul edilmiştir. Bu yöntem farklılığı fürû fıkha da tesir etmiş, farklı hükümler ortaya konmasında etkili olmuştur. Bu çalışmada hâss lafzın beyânı meselesinde bu iki farklı yöntemin fürû fıkha yansıması örnekler özerinden açıklanmaya çalışılmıştır.
Anahtar Kelimeler: Hâss Lafız, Beyân, Mânâ, Delâlet, Hüküm

Keywords

Hâss lafız, beyan, mana, delalet, hüküm

Supporting Institution

yok

The Effect of the Declaration of Assignment on Sectarian Differences

Abstract

Although the main sources of Islamic law are the Qurʾān and Sunna, there are methodological differences among the scholars regarding the rulings of the words mentioned in these sources. This point which also shows the difference between the two main methods that exist in the fiqh method is particularly evident between Ḥanafīs and others. One of the differences in this method is the issue related to the declaration of sensitive statements. According to the Ḥanafī method understanding, which is also called the method of exemption, it is accepted that even if the hadiths are used for informing absolute words as evidence, they cannot be able to confiscate the verbal signs of meaning. According to the method known as the method of the trustee, it is accepted that the news will be conquered by the news revelation, whose position is lower than him. This method influenced the difference in jurisprudence and was effective in making different provisions. In this study, it is trying to explain the reflection of these two different methods to the jurisprudence on the subject of the word of truth.
Keywords: Special word, explain, meaning, portend, judg-ment

Keywords

Special word, explain, meaning, portend, judgment

References

• Kaynakça Alkış, Alpaslan. “İsa b. Eban’ın Âm, Hâs ve Âm’ın tahsisiyle ilgili görüşleri”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 33 (2019). 19-37.
• Atar, Fahrettin. “Muhâlea”. TDV İslam Ansiklopedisi. 30: 399-402. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayın Matbaacılık, 2005.
• Aydın, Mehmet Akif. “Mehir”. TDV İslam Ansiklopedisi. 28: 389-391. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayın Matbaacılık, 2003. Aydın, Mehmet Akif. İslam-Osmanlı Aile Hukuku, İstanbul, 1985.
• Buhari, Alaüddin Abdülazîz b. Ahmed b. Muhammed Abdülazîz. Keşfü’l-Esrar an Usuli Fahrü’l-İslam el-Pezdevi. 4 Cilt. Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-Arabiyye, 1997.
• Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmail. el-Camiu’s-Sahih. nşr. Muhammed Züheyr b. Nasr. 8 Cilt. b.y.: Dâru Tavki’n-Necât, 2. Basım, 1422/2001.
• Cessas, Ebû Bekr Ahmed b. Ali Râzî. el-Fusul fi’l-Usul. 4 Cilt. Küveyt: Vizeratü’l-Evgafi’l-Kufiyyeti, 1994.
• Debusi, Ebû Zeyd Abdullah b. Muhammed b. Ömer b. Îsâ. Takvimü’l-Edille. thk. Halil el-Meys. Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2001.
• Dönmez, İbrahim Kâfi. “Beyân”. TDV İslam Ansiklopedisi. 6: 23-25. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayın Matbaacılık, 1992. Ebû Dâvud, Süleyman b. Eş’as b. İshak el-Ezdî es-Sicistânî. Sünenu Ebî Davud. thk. Muhammed Muhyiddin Abdülhamid. 4 Cilt. Beyrut: el-Mektebetü’l-Asriyye, t.y..
• Erdoğan, Mehmet. Fıkıh ve Hukuk Terimleri Sözlüğü. 5. Baskı. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2015.
• Erkal, Mehmet. “Zekat”. TDV İslam Ansiklopedisi. 44: 207-209. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayın Matbaacılık, 2013. Esadî, Muhammed Ubeydullah. el-Mucez fî usûli’l-fıkhi. 3. Baskı. Kahire: Daru’s-Selam, 2010.
• Gazâlî, Ebû Hamid Muhammed b. Muhammed. el-Mustasfa. trc. Yunus Apaydın. 2 Cilt. Kayseri: Rey Yayıncılık, 1994.
• Hayta, Mustafa. “Fıkıh Usûlünde Bir Bütüncül Okuma Yöntemi: Mutlakın Mukayyede Hamli ve Fıkhi İhtilaflardaki Rolü”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 16/2 (2016): 143-170.
• İbn Kudâme, Ebû Muhammed Muvaffakuddîn Abdullah b. Ahmed b. Muhammed b. Kudâme Cemmâîlî Makdisî. el-Kâfî fî Fıkhi’l-İmam-ı Ahmed. 4 Cilt. b.y.: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1994.
• İbn Rüşd, Ebu’l-Velid Muhammed b. Ahmed b. Muhammed b. Ahmed Kurtubî. Bidâyetü’l-Müctehid ve Nihâyetü’l-Muktesid. 4 Cilt. Kahire: Daru’l-Hadis, 2004.
• İbn. Manzur, Ebû’l-Fazl Muhammed b. Mükerrem b. Ali el-Ensârî. Lisânü’l-Arab. 15 Cilt. Beyrut: Dâru Sadır, 1414 h. Kahraman, Abdullah. “Ta’dîli Erkân”. TDV İslam Ansiklopedisi. 39: 366. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayın Matbaacılık, 2010.
• Koca, Ferhat. “Hâss”. TDV İslam Ansiklopedisi. 16: 264-267. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayın Matbaacılık, 1997. Koca, Ferhat. “İslam Hukuk Usulünde Daraltıcı Yorum Metodu Olarak Tahsis”. İslami Araştırmalar Dergisi 16/3 (2003): 430-443.
• Kuduri, Ebü’l Hüseyin Ahmed b. Ebî Bekr Muhammed b. Ahmed. Muhtasarü’l-Kuduri fi’l-Fıkhi’l-Hanefî. thk. Kâmil Muhammed Muhammed Uveyza. Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997.
• Leknevi, Ahmed b. Ebî Saîd b. Abdillah Molla Cîven. Nurü’l-Envar fi Şerhi’l-Menar. 2 Cilt. İstanbul: el-Mektebetü’l-Hanefiyye, 2017.
• Maverdî, Ebü’l-Hâssan Ali b. Muhammed b. Habib. el-Hâvi’l-Kebir fi Fıkhi Mezhebi İmam-ı Şâfiî. thk. Ali Muhammed Muavvaz, Adil Ahmed Abdülmevcud. 19 Cilt. Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1999.
• Mehamili, Ebü’l-Hâssan Ahmed b. Muhammed b. Ahmed ed-Dabbî. el-Lübab fi’l-Fıkhi’ş-Şafiî. thk. Abdülkerim b. Suneytan el-Amri. Medine: Darü’l-Buhari, 1416 h..
• Mevsılî, Ebü’l-Fazl Mecdüddin Abdullah b. Mahmud b. Mevdud. el-İhtiyar li ta’lili’l-Muhtar. thk. Mahmud Ebû Dakîka. 1 Ciltte 5 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1987.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyin el-Küşeyrî en-Nisaburî el-Haccac. Sahihi Müslim. thk. Muhammed Fuad Abdülbaki. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyai’t-Türasi’l-Arabi, 1956.
• Nesefi, Ebü’l-Berekât Hafızüddin Abdullah b. Ahmed b. Mahmud. Metni’l-Menar fi Usûlü’l-Fıkhi. İstanbul: Matbaa-i Ahmed Kamil, 1326.
• Öğüt, Salim. “Celse”. TDV İslam Ansiklopedisi. 7: 272. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayın Matbaacılık, 1993.
• Öğüt, Salim. “Tahâret”. TDV İslam Ansiklopedisi. 39: 382-385. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayın Matbaacılık, 2010.
• Öğüt, Salim. “Tavâf”. TDV İslam Ansiklopedisi. 40: 178-180. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayın Matbaacılık, 2011.
• Pezdevi, Ebü’l-Yüsr Muhammed b. Muhammed b. Hüseyin. Usûlü’l-Pezdevi. thk. Said Bektaş. Beyrut: Dârü’l-Beşairi’l-İslamiyye, 2014.
• Râfi’î, Mustafa. Nizamü’l-Üsre İnde’l-Müslimîn ve’l-Mesihiyyîn. Beyrut, 2002.
• Serahsi, Ebû Bekr Şemsüleimme Muhammed b. Ahmed b. Sehl. Usulü’s-Serahsi. thk. Ebü’l-Vefâ el-Efganî. 2 Cilt. Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1993.
• Şa’ban, Zekiyyüddin. İslam Hukuk İlminin Esasları. trc. İbrahim Kâfi Dönmez. 13. Baskı. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayın Matbaacılık, 2010.
• Şâfiî, Muhammed b. İdris. el-Üm, 8 Cilt. Beyrut: Daru’l-Marife, 1990.
• Şâfiî, Muhammed b. İdris. er-Risale. trc. Abdulkadir Şener ve İbrahim Çalışkan. 4. Baskı Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayın Matbaacılık, 2010.
• Şatıbî, Ebu İshak. el-Muvâfakât. trc. Mehmed Erdoğan. 4 Cilt. 4. Baskı. İstanbul: İz Yayıncılık, 2010.
• Şener, Abdülkadir. “Abdest”. TDV İslam Ansiklopedisi 1: 68-70. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayın Matbaacılık, 1988.
• Şirbînî, Şemsû’d-Din Muhammed b. Ahmed el-Hatip. Muğni’l-Muhtac ilâ Ma’rifeti Meâni Elfâzı’l-Minhâc. 6 Cilt. b.y.: Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1994.
• Tirmizi, Ebû İsa Muhammed b. İsa b. Sevre es-Sülemi. Sünenü’t-Tirmizi. thk. Ahmed Muhammed Şakir. 5 Cilt. Kahire: Mustafa el-Babi el-Harabi, 1978.
• Uslu, Rifat. “İslam Fıkıh Usulünde Mutlakın Mukayyede Hamli”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 10/54 (2017): 1039-1043.
• Yaşaroğlu, M. Kâmil. “Namaz”. TDV İslam Ansiklopedisi. 32: 350-357. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayın Matbaacılık, 2006.
• Yavuz, Yunus Vehbi. “Hayız”. TDV İslam Ansiklopedisi. 17: 51-53. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayın Matbaacılık, 1998. Zuhaylî, Vehbe. el-Vecîz fi’l-Fıkhi’l-İslamî. Dımeşk, 2006.