İslam Hukukunda Rükün Ve Şartın Tayininin Fıkhî İhtilaflara Etkisi

Yıl 2018, Cilt: 15 Sayı: 2, 671 - 692, 31.10.2018

Hasan Koyuncu

Öz

İslâm
hukukçuları bazı fer’î meselelerde farklı görüşler ortaya koymuşlardır. Bunun
sebeplerinden biri de onların vaz’i hükümlerden rükün ve şart kavramlarını
belirlenme ölçüleri ve bu kavramlara yükledikleri anlamlardır. Rükün ve şart,
teklifi hükümlerin istinbatında çok önemlidir ve bunlarla diğer vaz’i hükümler
arasında güçlü bir bağı vardır. Farklı bir anlatım ile fer’î bir meselede,
rükün ve şartların tayini, aynı zamanda o meselede, sıhhat, fesad ve butlan
gibi vaz’i hükümlerin tespitini de mümkün kılacaktır. Bu bakımdan fıkıh
bilginlerinin rükün ve şart terimleri hakkındaki görüşlerinin tespiti, bazı
konulardaki fıkhî ihtilafları anlamayı sağlayacaktır.

Anahtar Kelimeler

Rükün, Şart, Namaz, Nikâh

Kaynakça

• Abdulvehhâb Hallâf, (1888/1956), 1992, İlmi Usul’l-Fıkh, Darü’l-Müttehide, On altıncı Baskı, Şam, 238s.
• Asutay, Hasip, 1999, Sorulu-Cevaplı Nikâh ve Talak, Lazer Ofset, Ankara, 140s.
• Atar, Fahrettin, 1992, Fıkıh Usulü, M.Ü. İ. Fakültesi Yayınları, İkinci Basım, İstanbul, 428s.
• Ayengin, Tevhit, 2008, “Rükün” DİA, XXXV, Ankara, ss.286-287.
• Aynî, Ebû Muhammed (Ebü's-Senâ) Bedrüddîn Mahmûd b. Ahmed b. Mûsâ b. Ahmed el-Aynî (ö. 855/1451), tsz, Umdetu’l-Kârî Şerhu Sahihi’l-Buhari, Tahkik: Abdullah Mahmud Muhammed Ömer, Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut, 36c.
• Azîmâbâdî, Ebü't-Tayyib Muhammed Şemsü'l-Hak b. Emîr Alî ed-Diyânüvî el-Azîmâbâdî, ( ö. 1857-1911), 1994, Avnu’l-Ma’bûd Şerhu Süneni Ebi Davud, Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye, İkinci Baskı, Beyrut, 14c.
• Bilmen, Ömer Nasuhi, (1883-1971), 1985, Hukuki İslamiyye ve Istılahâtı Fıkhiyye Kamusu, Bilmen Yayınevi, İstanbul, 8c.
• Boynukalın, Mehmet, 2010, “Şart” DİA, Ankara, XXXVIII, ss.364-365.
• Bulaç, Ali, 1985, Nüzul Sırasına Göre Kur’an-ı Kerim’in Türkçe Anlamı, Birim Yayınları, Beşinci Baskı, İstanbul, 416s.
• Abdülazîz el-Buhârî, Alauddin Abdulaziz b. Ahmed b. Muhammed el-Buhari, (730/1330), 1997, Keşfu’l-Esrâr an Usuli Fahri’l-İslam el-Bezdevî, Tahkik: Abdullah Mahmud Muhammed Ömer, Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut, Birinci Baskı, 4c.
• Buhârî, Ebu Ebu Abdillah Muhammed b. İsmail b. İbrahim el-Cu'fi el-Buhari (ö. 256/870), 1987, el-Camiu’s-Sahihi’l-Muhtasar, Daru İbn-i Kesir, Üçüncü Baskı, Beyrut, 6c.
• Cessâs, Ebû Bekr Ahmed b. Alî er-Râzî (ö. 370/981), 1985, El-Fusul fi’l-Usul, Tahkik: Uceyl Câsim en-Neşmî, Vüzerâtu’l-Evkâf Devletu Kuveyt, Birinci Baskı, Kuveyt, 4c.
• _______, Ahkâmu’l-Kur’an, Tahkik: Muhammed Sadık el-Kamehâvî, Mektebutu’t-Turâs Beyrut 1996, 5c.
• Curcânî, Ebu'l-Hasen Ali b. Muhammed b. Ali es-Seyyid eş-Şerif el - Curcânî el – Hanefi (ö. 816/1413), 1984, et-Ta’rifât, Tahkik: İbrahim el-Ebyarî, Darü’l-Kitabi’l-Arabî, Birinci Baskı, Beyrut, 333s.
• Dârekutnî, Ebu'l -Hasen Ali b. Omer b. Ahmed ed-Darekutni (ö. 385/995), Sünenü ed-Dârekutnî, 2004, Tahkik: Şuayp Arnavuti, Hasen Abdulmunim Şelbî, Abdullatif Harzullah, Ahmed Berhûm, Müessetü’r-Risale, Birinci Baskı, Beyrut, 5c.
• Ebû'l-Bekâ el-Kefevî, Eyyüb b. Musa el-Hüseynî el-Kefevî, (ö. 1095/1684), 1998, Kitabu’l-Külliyyât, Tahkik: Adnan Derviş, Muhammed el-Mısrî, Müessesetü’r-Risale, Beyrut, 1690s.
• Ebû Dâvûd, Ebu Dâvûd Süleymân b. el-Eş'as b. İshâk es-Sicistânî el-Ezdî (ö. 275/889), 2009, Süneni Ebi Davud, Tahkik: Şuayb Arnavutî, Muhammed Kara Bulbulî, Daru’r-Risaleti’l-Âlemiyye, Birinci Baskı, , 7c.
• Fîrûzâbâdî, Ebü't-Tâhir MecduddÎn Muhammed b. Ya'kub b. Muhammed el-Fîrûzâbâdî, (ö. 817/1415), 2005, el-Kamûsu’l-Muhît, Müessesetü’r-Risale, Sekizinci Baskı, Beyrut, 1357s.
• Halîl b. Ahmed, Ebu Abdirrahmân ei-Halîl b. Ahmed b. Amr b. Temim el-Ferahîdi (el-Fürhûdî), (ö. 175/791), tsz, Kitabu’l-Ayn, Tahkik: Mehdi el-Mahzûmî, İbrahim es-Samirâi, Daru ve Mektebetu’l-Hilal, 8c.
• Hattâb, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Muhammed b. Abdirrahmân el-Hattâb er-Ruaynî (ö. 954/1547), 2003, Mevâhibü'l-celîl li-şerhi Muhtasari’l-Halîl, Tahkik: Zekeriyya Âmirât, Daru Âlemu’l-Kutub, 8c.
• Haydar Efendi, Ahıskalı, (1837-1903), 1966, Usulü Fıkıh Dersleri, Üçdal Neşriyat, İstanbul, İkinci Baskı, 525s.
• İbn Battâl el-Kurtubî, Ebü'l-Hasen Alî b. Halef b. Abdilmelik b. Battâl el-Bekrî el-Kurtubî (ö. 449/1057), 2003, Şerhu Sahihi’l-Buhâri, Tahkik: Ebu Temîm Yasir b. İbrahim, Mektebetu’r-Ruşd, İkinci Baskı, Riyad, 10c.
• İbn Fâris, Ebü'l-Hüseyn Ahmed b. Fâris b. Zekeriyya b. Muhammed er-Râzî el-Kazvînî el-Hemedânî (ö. 395/1004), 2002, Mekayisü’l-Lüğa, Tahkik: Abdusselam b. Muhammed, İttihadü’l-Kitabi’l-Arab, 6c.
• İbn Hacer el-Askalânî, Ebü'l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed el-Askalânî (ö. 852/1449), 1959, Fethu’l-Bâri Şerhu Sahihi’l-Buhâri, Daru’l-Marife, Beyrut, 13c.
• İbn Huzeyme, Ebû Bekr Muhammed b. İshâk b. Huzeyme es-Sülemî en-Nîsâbûrî (ö. 311/924), 1970, Sahihi İbn Huzeyme, Tahkik: Muhammed Mustafa el-A’zamî, Mektebetu’l-İslamî, Beyrut, 4c.
• İbn Kudâme, Ebû Muhammed Muvaffakuddîn Abdullah b. Ahmed b. Muhammed b. Kudâme el-Cemmâîlî el-Makdisî (ö. 620/1223), 1984, el-Muğni fi Fıkhi’l-İmami Ahmed b. Hanbel, Daru’l-Fikr, Birinci Baskı, Beyrut, 12c.
• İbn Mâce, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yezîd Mâce el-Kazvînî (ö. 273/887) , tsz, Sünen-i İbn Mâce, Tahkik: Muhammed Fuâd Abdulbaki, Daru’l-Fikr, Beyrut, 2c.
• İbn Manzûr, Ebü'1-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem b. Alî b. Ahmed el-Ensârî er-Rüveyfiî, (ö. 711/1311), 1996, Lisanü’l-Arab, Daru’s-Sadr, Birinci Baskı, Beyrut, 15c.
• İbn Receb, Ebü'l-Ferec Zeynüddîn Abdurrahmân b. Ahmed b. Abdirrahmân Receb el-Bağdâdî ed-Dımaşkî, (ö. 795/1393), Fethu’l-Bârî, Tahkik: Ebu Muaz Tarık b. İvadillah b. Muhammed, Daru’l-Cevzî, İkinci Baskı, Suudi Arabistan 2001, 6c.
• İbn Rüşd, Ebü'l-Velîd Muhammed b. Ahmed b. Muhammed el-Kurtubî (ö. 595/1198), 1975, Bidâyetu’l-Müctehid ve Nihâyetu’l-Muktesid, Matbaâtu Mustafa el-Bâni, Dördüncü Baskı, Mısır, 2c.
• Kahraman, Abdullah, “Ta’dil-i Erkân” DİA, Ankara 2010, XXXIX, s.366.
• Kâsânî, Alâüddîn Ebu Bekr b. Mes'ûd b. Ahmed el-Kâsânî (o. 587/1191), 1982, Bedâi’u’s-Sanâi fi Tertîbi’ş-Şerâ’î, Daru’l-Kitabi’l-Arabî, Beyrut, 7c.
• Muhammed Ebû Zehre, Muhammed b. Ahmed b. Mustafa Ebu Zehre, (1898-1974), 1994, Usulü’l-Fıkh, Çev: Abdulkadir Şener, Fecr Yayınevi, Altıncı Baskı, Ankara, 380s.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc b. Müslim el-Kuş‏eyrî, (ö. 261/875), tsz, Sahihu’l-Müslim, Tahkik: Muhammed Fuad Abdulbaki, Daru İhyai’t-Turasi’l-Arabî, Beyrut, 4c.
• Nesâî, Ebû Abdirrahmân Ahmed b. Şuayb b. Alî en-Nesâî, (ö. 303/915), 1986, el-Muctebâ mine’s-Sünen, Tahkik: Abdu’l-Fettah Ebu Ğudde, Mektebetu’l-Matbuâti’l-İslamiyye, İkinci Baskı, Halep, 8c.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref b. Mürî en-Nevevî (ö. 676/1277), tsz, Minhâcu’t-Talibin ve Umdetu’l-Müftîn, Daru’l-Marife, Beyrut, 164s.
• _______, el-Mecmû Şerhu’l-Muhezzeb, Mevkiu Ya’sub, tsz, 6c.
• Rafiî, Ebü’l-Kâsı‎m Abdülkerîm b. Muhammed b. Abdilkerîm er-Râfiî el-Kazvînî (ö. 623/1226), Fethu’l-Azîz bi-Şerhi’l-Vecîz, tsz, 12 c.
• Sadrüşşehid, Ebû Hafs (Ebû Muhammed) Hüsâmüddîn es-Sadrü’ş‏-ş‏ehîd Ömer b. Abdilazîz b. Ömer b. Mâze el-Buhârî (ö. 536/1141), el-Muhîtu’l-Burhânî, Daru’l-İhyâit’Turâsi’l-Arabî, tsz, 11.c.
• Serahsî, Şemsu’l Ebû Bekr Şemsü’l-eimme Muhammed b. Ebî Sehl Ahmed es-Serahsî (ö. 483/1090), 1993, Usulu’s- Serahsî, Daru’l-Kitabi’l-İlmiyye, Birinci Baskı, Beyrut, 2c.
• ________,tsz, Mebsût, Daru’l-Marife, İkinci Baskı, Beyrut, 30c.
• Şaban, Zekiyüddin, 1999, İslam Hukuk İlminin Esasları, Çev: İbrahim Kâfi Dönmez, T.D.V, Üçüncü Baskı, Ankara, 472s.
• Şafiî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İdrîs b. Abbâs e‏-Şâfiî, (ö. 204/820), 1973, el-Umm, Daru’l-Ma’rife, Beyrut, 8c.
• Şimşek, Murat, “Hanefi Fakihlerin Haber Anlayışlarının Bir Göstergesi Olarak Nass Üzerine Ziyade Meselesi”, İslam Hukuk Araştırmaları Dergisi, Konya 2009, 13. Sayı, ss. 103- 130.
• Şîrâzî, Ebû İshâk Cemâlüddîn İbrâhîm b. Alî b. Yûsuf e‏ş-Şîrâzî, (ö. 476/1083), el-Muhezzeb, Beyrut tsz, 2.c.
• Şirbini, Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed el-Hatîb e‏-Şirbînî el-Kahirî, (ö. 977/1570), 1994, el-İknâ’ fi Elfâzi Ebi Şucâ, Tahkik: Mektebetu’l-Bahûs ve’d-Dirâsêt, Daru’l-Fikr, Beyrut, 2c.
• _______, tsz, Muğni’l-Muhtâc ile Ma’rifeti Meâni Elfâzi’l-Minhâc, Daru’l-Fikr, Beyrut, 4c.
• Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr b. Yezîd el-Amülî et-Taberî el-Bagdâdî, (ö. 310/923), 2000, Camiu’l-Beyan fi Te’vili’l-Kur’an, Tahkik: Ahmed Muhammed Şakir, Müessetü’r-Risale, Birinci Baskı, Basım Yeri Yok, 24c.
• Teftâzâni, Sa‘düddîn Mes‘ûd b. Fahriddîn Ömer b. Burhâniddîn Abdillâh el-Herevî el-Horâsânî et-Teftâzânî e‏-Şâfiî, (ö. 792/1390), 1996, Şerhu’t-Telvih ale’t-Tavdih limetni’l-Tenkih fi Usuli’l-Fıkhi, Tahkik: Zekeriyya Amirât, Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Birinci Baskı, Beyrut, 2c.
• Tirmizî, Ebû İsâ Muhammed b. İsâ b. Sevre (Yezîd) et-Tirmizî (ö. 279/892), 1975, Süneni Tirmizî, Tahkik: Ahmed Mahmud Şakir, M. Fuad Abdulbâki, Mustafa Elbani, İbrahim Utve, Halebî Matbaası, İkinci Baskı, Mısır, 5c.
• Zebîdî, Ebü’l-Feyz Muhammed el-Murtazâ b. Muhammed b. Muhammed b. Abdirrezzâk ez-Zebîdî el-Bilgrâmî el-Hüseynî (ö. 1205/1791), tsz, Tacu’l-Arus min Cevâhiri’l-Kamus, Daru’l-Hidaye, Basım Yeri Yok, 40c.
• Zeydan, Abdulkerim, (1921/2014), 2004, el-Veciz fi Usuli’l-Fıkh, Müessesetü’r-Risale, Birinci Baskı, Beyrut, 435s.
• Zuhaylî, Vehbe, (1932/2015), 1997, el-Veciz Fi Usuli’l-Fıkh, Daru’l-Fikir, Şam, Birinci Baskı, 246s.