Osmanlı Mahkemelerine Yansıyan Bazı Boşanma Davaları

Yıl 2022, Cilt: 19 Sayı: 3, 1412 - 1428, 31.12.2022

Özlem Muraz Budak

https://doi.org/10.33437/ksusbd.1217980

Öz

Toplumu oluşturan en küçük birim olan aile, kadın ve erkeğin ortak bir hayat sürmek amacıyla yaptıkları bir antlaşma ile kurulur. Boşanma ise bu kurulan bağın kopması evlilik aktinin son bulmasıdır. Kurana ve sünnete dayanan islam hukuku boşanmada erkeğe yani kocaya büyük yetki vermektedir. Bununla birlikte bu hakkı tamamen erkeğin tekeline de bırakmamıştır.

Şer’iyye sicilleri, Osmanlı aile hayatı, sosyal, ekonomi ve kültürel olarak birçok değerli veriler barındırması açısından özellikle tarihçiler açısından birincil kaynaklardır. Araştırma konumuzun ana kaynağını YÖK’te yayınlanan şer’iyye sicilleri transkripsiyonunu içeren tezler oluşturmaktadır.

Çalışmamızda belirli bir yüzyıl ya da şehir tercih edilmemiş Osmanlı genelinde kadınların genel geçimsizlik nedenleri dışında boşanma sebepleri sondajlanarak incelenmiştir. Bu sebepler arasında konu başlıkları olarak yer verdiğimiz din sebepli(din hatta mezhep değiştirme, dine küfür) boşanma, sütkardeş olduklarının anlaşılması üzerine boşanma, sağlık sebepli(iktidarsızlık, delilik) boşanma, şartlı boşanma, buluğa erme gerekçeli boşanma, kuma sebepli boşanma yer almaktadır.

Anahtar Kelimeler

Talak(boşanma), Kadın, Şer’iyye Sicili, Mahkeme

Kaynakça

• Acar, H. İ. (2010). Talâk, TDV İslâm Ansiklopedisi, 39, İstanbul, 496-500.
• Akcan, L. (2016). 1824-1834 Tarihleri Arasında Gaziantep’te Sosyal, Siyasî Ve İktisadî Yapı (142 Numaralı Gaziantep Şer‘İyye Sicili Metin Transkripsiyonu Ve Değerlendirmesi S.1-253), [Yüksek lisans tezi], Gaziantep Üniversitesi.
• Arıkan, M. (2017). 12 Numaralı Ayntab Şer‘iyye Sicili’nin Transkripsiyonu Ve Değerlendirilmesi (H. 1027-1028/M. 1618-1619. S.105-204), [Yüksek lisans tezi], Gaziantep Üniversitesi.
• Arslantaş, H. A. (1997). Antep’in 141 Numaralı H.1261-1270 Tarihli Şer’iyye Sicilinin Transkripsiyon Ve Kataloğu, [Yüksek lisans tezi], İnönü Üniversitesi.
• Artuk M. E. - Alşahin, M. E. (2014). Dini Değerleri Aşağılama Suçu (Tck M.216/3), MÜHF-HAD (Prof. Dr. Ali Rıza Okur’a Armağan), 20 (1), 989-1012.
• Açıkel, T. (2019). 48 Numaralı (1030/1620) Tarihli Manisa Şer’iyye Sicilinin Transkripsiyon Ve Değerlendirilmesi, [Yüksek lisans tezi], Manisa Celal Bayar Üniversitesi.
• Albayrak, H. (2010). Konya Şer‘İyye Sicillerinden 130 Nolu Defterin Değerlendirilmesi, [Yüksek lisans tezi]. Marmara Üniversitesi.
• Arslanboğa, M. (2014). 40 Numaralı Ayntab Şer’iyye Sicili’nin Transkripsiyonu Ve Değerlendirilmesi (S. 1-109)(H.1103-1104/M.1692-1693), [Yüksek lisans tezi], Gaziantep Üniversitesi.
• Ari, A. (2013). 233 Numaralı Şeydişehir Şer’iye Sicili (Değerlendirme Ve Transkripsiyonu)(Rumi 1304-1307/Miladi 1888-1891), [Yüksek lisans tezi], Batman Üniversitesi.
• Aslan, H. (2012). Tanzimat Döneminde Dinî Değişim Halleri: İhtida-Gizli Din-Tanassur Ve Osmanlı, Toplum Bilimleri, 6/12, 55-82.
• Bardakoğlu, A. (1992). Bulûğ, TDV İslâm Ansiklopedisi, 6, İstanbul, 413-414.
• Başaran, S. (2012). 1498 Numaralı Rize Şer‘İyye Sicil Defteri’nin Transkripsiyon Ve Değerlendirmesi (101-200 Arası Sayfalar), [Yüksek lisans tezi], Niğde Üniversitesi.
• Barış, G. (2007). 2 No’lu ( H. 1299 – 1304 / M. 1883 – 1888 )Yozgat Şer’iyye Sicilinin Transkripsiyonu Ve Değerlendirilmesi, [Yüksek lisans tezi], Erciyes Üniversitesi.
• Bal, S. (2011).10 Numaralı Uşak Şer’iye Siciline Göre 1923-1924 Yıllarında Uşak’ta Aile Hayatı, [Yüksek lisans tezi], Uşak Üniversitesi.
• Battal, A. (2008). Boşanma sebepleri Bilimsel Araştırma Projesi Uygulama Sonuçları (Nihai Rapor), T.C. Başbakanlık Aile ve Sosyal Araştırmalar Genel Müdürlüğü ve Akademik Dayanışma Araştırma ve Geliştirme Vakfı Ortak Yayını, Ankara.
• Bayındır, A. (2012). Fıkha Göre Nikâh Sözleşmesinde Velinin Yeri, Journal of Istanbul University Faculty of Theology, 0/4, 45-67.
• Benzer, Z. (2015). 222 Numaralı Urfa Şerʻiyye Sicilinin ( Birinci Kısım )Transkripsiyonu Ve Değerlendirilmesi( H. 1308 - 1309 / M. 1891 - 1892), [Yüksek lisans tezi], Karadeniz Teknik Üniversitesi.
• Can, M. (2011). 157 Numaralı Ayntâb Şerʻiyye Sicili’nin Transkripsiyonu Ve Değerlendirmesi (M.1898-1899 / H.1316-317; Sahîfe 1-134), [Yüksek lisans tezi], Gaziantep Üniversitesi.
• Çeker, O. (2019). İslam Hukukunda Süt Akrabalığı, İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, 34, 341-358.
• Çakır, İ. E. (2012). Osmanlı Toplumunda Eş Ve Çocuk Sayısı, Statü, Servet: 1671-1678 Sofya Örneği, Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma Ve Uygulama Merkezi Dergisi, 31 (31), 41-60.
• Çağatay, Ö. (2015). 10 Numaralı Vidin Şer’îyye Sicil Defterinin Transkripsiyonu Ve Değerlendirmesi, [Yüksek lisans tezi], Bitlis Eren Üniversitesi/Mardin Artuklu Üniversitesi.
• Dalgın, N. (2010). Boşanma İle İlgili Dini Hükümlere Yeni Yaklaşım Ve Yorumlar, Küreselleşen Dünyada Aile, 2009 Yılı Kutlu Doğum Sempozyumu Tebliğ ve Müzakereleri, Türkiye Diyanet Vakfı.
• Demir, H. (2013). Şer’iye Sicillerine Göre, Xıx. Yüzyıl’ın İlk Yarısında Çankırı’da Aile, [Yüksek lisans tezi], Çankırı Karatekin Üniversitesi.
• Düzbakar, Ö. (2008). Osmanlı Toplumunda Çok Eşlilik: 1670-1698 Yılları Arasında Bursa Örneği, OTAM, 23, 85-100.
• Demir, A. (2012). 159 Numaralı Ayntab Şer‘iyye Sicili’nin Transkripsiyonu Ve Değerlendirmesi (H.1322-1323, M.1904-1905; Sayfa 368-499), [Yüksek lisans tezi], Gaziantep Üniversitesi.
• Eryetgin, M. (2011). 149 Numaralı Ayntâb Şer'iyye Sicili'nin Transkripsiyonu Ve Değerlendirilmesi (H.1294-1295/M.1877-1878, S.1-150), [Yüksek lisans tezi], Gaziantep Üniversitesi.
• Ercan, A. O. (2016). H.1090-1091 M.1679-1680/ B- 75 No’lu Bursa Şer’iye Sicilinin Transkripsiyonu Ve Değerlendirmesi, [Yüksek lisans tezi], Manisa Celal Bayar Üniversitesi.
• Erdoğru, M. A. (2013). On Altı ve On Yedinci Yüzyıllarda İstanbul'da Hul’ Yöntemiyle Boşanma, 1. Uluslararası Osmanlı İstanbulu Sempozyumu Bildirileri: 29 Mayıs-1 Haziran 2013, İstanbul: İstanbul 29 Mayıs Üniversitesi.
• Erkek, M. S. (2016). Osmanlı Toplumunda Bir Psikolojik Şiddet Ve Mahremiyete Saldırı Aracı Olarak Küfür, Tarih Okulu Dergisi, Yıl 9, XXVIII, 223-247.
• Fırat, N. (2017). Erzincan C 55 Nolu Şer’iyye Sicili Ve Hukuki Değerlendirmesi (1916-1919), Erzincan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Temel İslâm Bilimleri Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, Erzincan.
• Güler, Ü. (2015). 17. Ve 18. Yüzyıl Kıbrıs Şer‘iyye Sicillerine Göre Müslüman-Zimmî İlişkileri Ve İslâm Hukuku Açısından Tahlili, [Doktora tezi], Uludağ Üniversitesi.
• Gürhan, V. (2018). Şer’iyye Sicillerine Göre Mardin’de Ailenin Sosyal ve Ekonomik Yapısı (M. 1689-1750), İnsan Ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 7/2, 1292-1306.
• Gökbayır, S. (2013). Osmanlı Hukuk Sisteminde Fıkhın Belirleyiciliği Erzincan Şer’iyye Sicilleri Evlenme-Boşanma Kayıtları Örneği (Günümüz Erzincan’ı İle Mukayeseli), [Yüksek lisans tezi], Erzincan Üniversitesi.
• Günay, A. (2017). Havâss-ı Refîa Mahkemesi’ne Ait 15/203-1 Numaralı Şer’iyye Sicili (H. 1173-1174 / M. 1760)Transkripsiyon Ve Değerlendirme, Erciyes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, Kayseri.
• Gürkan, M. (2011). İslam Aile Hukukunda Karıya Tanınan Boşama Yetkisi: Tefvîzüt-Talâk, İslam Hukuku Araştırmaları Dergi, 18, 275-310.
• Güler, Ü. (2017). XVII. Yüzyıl Kıbrıs Kadı Sicilleri Işığında Osmanlı Kıbrıs’ında “Evliliğin Sona Ermesi”, Marmara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, 52, 61-93.
• Karslı, İ. (1988). İslam Hukukunda Kazâi Boşanma(Tefrik), [Yüksek lisans tezi], Marmara Üniversitesi.
• Kaya, A. (2008). 17. Yüzyıl Bursa Şer’iye Sicillerinin İslam Aile Hukuku Açısından Tahlili, Uludağ Üniversitesi, İlâhiyat Fakültesi Dergisi, 17/1, 81-107.
• Karlangıç, O. (2007). 73 Numaralı Adana Şer’iyye Sicili(H.1263-1264/M.1847-1848 Transkripsiyon Ve Değerlendirme), [Yüksek lisans tezi], Harran Üniversitesi.
• Karslı, İ. (1988). İslam Hukukunda Kazâi Boşanma(Tefrik), [Yüksek lisans tezi], Marmara Üniversitesi.
• Kaşıkçı, O. (2007). Radâ, TDV İslâm Ansiklopedisi, 34, İstanbul, 384-386.
• Kartal, M. (2014). 20 Numaralı Ayntab Şer’iyye Sicili‛Nin Transkripsiyonu Ve Değerlendirmesi (H.1060–1061 / M.1650-1651), [Yüksek lisans tezi], Gaziantep Üniversitesi.
• Koçak, Z. (2018). Osmanlı Toplumunda Zimmî Kadınların Kadı Mahkemelerini Kullanma Pratiği: Vidin Örneği (1700-1750), Balkan Araştırma Enstitüsü Dergisi, 7/1, 167-210.
• Kıvrım, İ. (2011). 17. yüzyılda Osmanlı Toplumunda Boşanma Hadiseleri (Ayıntâb Örneği; Talâk, Muhâla‘a ve Tefrîk), Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 10/1, 371 – 400.
• Köse, A, (2000). İhtidâ, TDV İslâm Ansiklopedisi, 21, İstanbul, 554-558.
• Kınık, O. (2014). 1001 Nolu (1299-1301) Bolu Şeriyye Sicil Defteri’nin Sosyal, Kültürel Ve İktisadi Açılardan Tahlili, [Yüksek lisans tezi], Marmara Üniversitesi.
• Kıvrım, İ. (2011). 17. yüzyılda Osmanlı Toplumunda Boşanma Hadiseleri (Ayıntâb Örneği; Talâk, Muhâla‘a ve Tefrîk), Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 10(1), 371- 400.
• Kopcal, Z. (2011). 1434 Sayılı Giresun Şer’iye Sicil Defteri’nin Transkripsiyonu Ve Değerlendirmesi, [Yüksek lisans tezi], Dumlupınar Üniversitesi.
• Küçükoğlu, M. I. (2015). Üsküdar Mahkemesi 510 Numaralı Şer‘iyye Sicilinin Transkripsiyon Ve Değerlendirmesi: 1782-1783 (H. 1196-1197), [Yüksek lisans tezi], Harran Üniversitesi.
• Kurt, A. (1999). Dini Kaynakların Çokeşliliğe İlişkin Görüşleri Ve Osmanlılarda Çokeşlilik, Uludağ Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi, 8/1, 183-214.
• Liv, C. (2014). İslâm Aile Hukukunda Evlilik Akdinin Ve Boşanmanın Tescili, [Doktora Tezi], Ankara Üniversitesi.
• Liv, C. (2020). İslâm Aile Hukukunda Boşama Yetkisinin Kullanım Şekline Devletin Müdahalesi, İhya Uluslararası İslam Araştırmaları Dergisi, 6/2, 567-590.
• Maydaer, S. (2007). Klâsik Dönem Osmanlı Toplumunda Boşanma (Bursa Şer’iyye Sicillerine Göre), Uludağ Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, 16/1, 299-320.
• Okur, K. H. (2020). Fetva Mecmualarına Göre Tanzimat Öncesi Dönem Aile Yapısı Hakkında Bazı Tespitler, Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 19/2, 607-646.
• Özenç, A. (2016). 18.Yüzyıl Diyarbekir Şer’iyye Sicillerine göre Din, Gelenek Ve Törelerin Kavşağında Osmanlı Âmid Ailesi, [Doktora tezi], Uludağ Üniversitesi, Bursa.
• Pehlevan, A. (2008). 1495 Numaralı Şer‘iyye Sicili Defterine Göre Rize’nin Ekonomik Ve Sosyal Hayatı, [Yüksek lisans tezi], İstanbul.
• Polat, E. (2010). Şer’iyye Sicillerine Göre Sivas’ın Sosyokültürel Tarihi (1900-1909 Yılları Arasında Sivas), [Yüksek lisans tezi], Erciyes Üniversitesi.
• Rayeq, G. H. (2019). İslâm Âile Hukukunda Ve Afgân Hukuk Sisteminde Bedensel Kusur Ve Hastalık Nedeni İle Kazâî Boşanma, Düzce Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, III(2), 141-161.
• Sak, İ. & Aköz, A. (2004). Osmanlı Toplumunda Evliliğin Karşılıklı Anlaşma İle Sona Erdirilmesi: Muhâla’a(18.Yüzyıl Konya Şer’iye Sicillerine Göre), Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 15, 91-140.
• Solak, İ. , Gülenç, A. (2021). "Osmanlı Devleti’nde Müslüman Halkın Aile Yapısı Üzerine Bir İnceleme: Tanzimat Dönemi Diyarbekir Örneği". Selçuk Üniversitesi Selçuklu Araştırmaları Dergisi, 14, 345-365.
• Şensoy, F. (2016). Geçmişe Tanıklık Eden Belgelerle Kadına Yönelik Şiddet, Marmara Üniversitesi Öneri Dergisi, 12/45, 119-136.
• Savur, H. (2010). Siirt'in Sosyal Ve Ekonomik Yapısı(1312-1317 / 1894 – 1900, 420 Nolu Siirt Şer'iyye Sicil Defterine Göre),İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İktisat Tarihi Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
• Sefil, H. İ. (2015). 643 Numaralı Karahisar-I Sahib Şer'iyye Sicili’nin( 1-120 Numaralı Sayfaları) Transkripsiyonu Ve Değerlendirilmesi, [Yüksek lisans tezi], Afyon Kocatepe Üniversitesi.
• Şahin, S. (2019). Mâlikî Mezhebinde Hastalık ve Kusur Sebebiyle Yargısal Boşanma (Tefrîk), Marife Dini Araştırmalar Dergisi, 19, 2, 357- 372.
• Şen, B. (2021). Yıllar Sonra Süt Kardeşi Oldukları Tahmin Edilen Eşlerin Durumunun İslâm Hukuku Açısından Mukayeseli Değerlendirilmesi, Mutalaa, 1/2, 240-253.
• Şilen, M. (2015). 208 Numaralı Urfa Şer’iyye Sicili Transkripsiyonu Ve Değerlendirmesi, [Yüksek lisans tezi], Harran Üniversitesi.
• Taştan, Y. (2013). 2147 Nolu Safranbolu Şer’iyye Sicili Transkripsiyonu (H.1304-1307/M.1886-1890),Karabük Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, Karabük.
• Tanır, Z. (2012), Amasya 23 Numaralı Şer’iyye Sicili (H.1112-1113/M.1700-1702) (İnceleme-Metin), [Yüksek lisans tezi], Marmara Üniversitesi.
• Tezcan, B. (2014). Xvı-Xvıı. Yüzyıl Şerʻiye Sicillerine Göre Konya’da Kadın, [Yüksek lisans tezi], Yıldırım Beyazıt Üniversitesi.
• Tezcan, M. (2019). Beşik Kertme Nişanlı Geleneği Ve Çayırbağı Köyü Uygulaması, Ankara University Journal Of Faculty Of Educational Sciences (Jfes), 13(1), 239-257.
• Tekben, T. (2021). "Evlilik Birliğinin Temelinden Sarsılması Sebebine Dayalı Boşanma Üzerine Bir İnceleme", YÜHFD, XVIII, 2, 1077-1130.
• Turan, A. (2014). 1815 Numaralı Trabzon Şer‘iye Sicilinin Transkripsiyonu Ve Hukuki Değerlendirmesi, [Yüksek lisans tezi], İstanbul Üniversitesi.
• Uğur, Y. (2010). Şer’iyye Sicilleri, TDV İslâm Ansiklopedisi, 39, İstanbul, 8-11.
• Üce, M. S. (2016). 316 Numaralı Midyat Şer’iye Sicilinin Transkripsiyonu Ve Değerlendirilmesi(Hicri 1329-1337/Miladi 1913-1921), [Yüksek lisans tezi], Batman Üniversitesi.
• Ünal Özkorkut, N. (2016). İslam Hukukunda Ve Osmanlı Uygulamasında Koca Şiddetine Karşı Kadının Başvurabileceği Hukuk Yolları, Ankara Üniversitesi Hukuk Fak. Dergisi, 65/1, 231-248.
• Yakut, E. (2016). İslam-Osmanlı Hukuku’nda Erkek Tarafından Koyulan Şart Veya Belirlenen Süre İle Evlilik Akdinin Sona Erdirilmesi, Anadolu Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 2/4, 63-71.
• Yaman, A. (2002). İslam Hukukuna Özgü Bir Kurum Süt Akrabalığı, Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 13/13, 55-67
• Yalçınkaya, N. (2013). 408 Numaralı Lice Şer‘İyye Sicili’nin Transkripsiyonu Ve Değerlendirilmesi (H.1329-1331 / M.1911-1913), [Yüksek lisans tezi], Yüzüncü Yıl Üniversitesi.
• Yavaş, F. S. (2016). Çorum Şer’iyye Sicilleri Çerçevesinde Aile Hukuku Davaları(1255-1290/1840-1874), [Yüksek lisans tezi], Marmara Üniversitesi.
• Yakut, E. (1996). Şeyhülislâm Çatalcalı Ali Efendi'nin "Fetavâ-Yi Ali Efendi " Adlı Fetvâ Mecmuasına Göre Osmanlı Toplumunda Aile Kurumunun Oluşması Ve Dağılması, Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, 7, 287-318.
• Yüksek, A. (2022). İslam Aile Hukukunda Boşama Yetkisi Ve Kadının Boşanması, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 7/32, 340-354.
• Yıldız, A. (2010). 204 Numaralı Şer‘iye Sicili Defterine Göre Urfa’da Ekonomik Sosyal Ve Kültürel Hayat, [Yüksek lisans tezi], Marmara Üniversitesi.
• Yılmaz, Ç. (2016). 122 Numaralı Gaziantep Şer‘iyye Sicili’nin Transkripsiyonu Ve Değerlendirmesi(H.1177-1178/M.1763-1764), [Yüksek lisans tezi], Kilis 7 Aralık Üniversitesi.
• Yıldırım, M. (2014). 315 No’lu Karaman Şer’iyye Sicili’nin Günümüz Türkçe Harflerine Aktarımı (H.1314/1316 - M.1896/1898), [Yüksek lisans tezi], Yakın Doğu Üniversitesi.