Dîvânu Lugâti’t-Türk’te Yer Alan Şiirlerdeki Metaforlar

Yıl 2024, Cilt: 21 Sayı: Divanu Lügati't Türk'ün 950. Yıl Dönümü, 235 - 249, 22.12.2024

Çağla Barikan Topçu

Öz

Dîvânu Lugâti’t-Türk Türk dünyasının, Türkçenin, Türk kültür ve edebiyat tarihinin temel yapı taşlarından biridir. Eser Türkçenin grameri üzerine açıklamalar, Türk boylarının ağız özellikleri, dönemin yaşantısı ile ilgili kimi inanç ve efsanelere ilişkin bilgiler, harita, ad bilimi alanına kaynak oluşturan yer ve kişi adı örnekleri, şiir, atasözü gibi çeşitli edebî türleri barındırması yönüyle zengin bir içeriğe sahiptir. Söz konusu çok yönlü yapısıyla XI. yüzyıldaki Türk boylarının toplumsal, kültürel, gündelik yaşantısına dair birtakım izler de barındıran Dîvânu Lugâti’t-Türk, dönemin anlam dünyasını aydınlatabilecek geniş bir kavram haritasına sahiptir. Kaleme alındığı yüzyılın düşünce sistemine ışık tutan bu haritanın nasıl kavramsallaştırıldığını belirleyebilmek için kavram sisteminin arka planında etkin bir yer kaplayan metaforlara ulaşmak gerekir. Çünkü metafor insan zihninin, insanın kurduğu toplumsal yaşamın gündelik düşünce ve davranış kalıplarına ait belirgin sonuçlar üretmektedir. Bu çalışmada çağdaş metafor teorisi yöntemiyle Dîvânu Lugâti’t-Türk’te yer alan şiirlerdeki metaforlar ele alınmış, bu metaforik ifadelerin büyük ölçüde doğa, duygu, insan, ölüm ve zaman kavramlarının temelinde kurulduğu tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Dîvânu Lugâti’t-Türk, Kâşgarlı Mahmud, bilişsel dil bilimi, metafor

Kaynakça

• Aksan, M. (2006). Metaphors of anger: An outline of a cultural model. Dil ve Edebiyat Dergisi, 3(1), 31-67.
• Aksoy, Ö. A. (1988). Atasözleri ve deyimler sözlüğü 1 atasözleri sözlüğü. İnkılâp.
• Aksoy, Ö. A. (1988). Atasözleri ve deyimler sözlüğü 2 deyimler sözlüğü. İnkılâp.
• Arıca Akkök, E. (2017). Turkish metaphors of anger. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Dergisi, 57(1), 302-326. Doi: 10.1501/Dtcfder_0000001516
• Çelik, N. (2022). Dîvânu Lugâti’t-Türk’te aşk ve sevgiliye dair kavramlarda kullanılan metaforik unsurlar. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 54, 287-300. Doi: 10.21563/sutad.1130523
• Draaisma, D. (2021). Bellek metaforları zihinle ilgili fikirlerin tarihi. Metis.
• Ercilasun, A. B. & Akkoyunlu, Z. (2018). Dîvânu Lugâti’t-Türk giriş-metin-çeviri-notlar-dizin. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Ercilasun, A. B. (2020). Dîvânu Lugâti’-t-Türk’teki şiirler ve atasözleri. Bilge Kültür Sanat. İstanbul. https://sozluk.gov.tr
• Kiremitçi, E. & Coşkun, H. (2017). Mevsimsellik ve öznel iyi oluş arasındaki ilişkinin incelenmesi. AİBÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 17(2), 239-248.
• Kövecses, Z. (2004). Metaphor and emotion language, culture, and body in human feeling. Cambridge University Press. Cambridge.
• Kövecses, Z. (2010). Metaphor a practical introduction. Oxford University Press. New York.
• Kövecses, Z. (2005). Metaphor in culture universality and variation. Cambridge University Press.
• Kövecses, Z. (2015). Where metaphors come from reconsidering context in metaphor. Oxford University Press.
• Lakoff, G. & Johnson, M. (2022). Metaforlar hayat, anlam ve dil. Minotor Kitap.
• Lakoff, G. & Turner, M. (1989). More than cool reason a field guide to poetic metaphor. The University of Chicago Press. Chicago and London.
• Montaigne, M. (2013). Denemeler. Sis Yayıncılık..
• Şahan, K. (2017). Metafor ne değildir?. Kesit Akademi Dergisi, 8, 166-176.
• Şen, S. (2017). Eski Türkçenin deyim varlığı. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Tokay, Y. (2019). Tanıklarıyla Harezm-Kıpçak Türkçesinde atasözleri ve deyimler. Grafiker Yayınları.
• Uçan Eke, N. (2017). Klâsik Türk edebiyatında metaforik üslûp. Akçağ Yayınları.
• Yaylagül, Ö. (2010). Divânu Lugâti’t-Türk’te yer alan atasözlerindeki metaforlar. Milli Folklor, 22(85), 112-121.
• Yunusoğlu, M. K. (2008). Dîvânu Lugâti’t-Türk’te metafor ve metonimi. İçinde F. S. Barutcu Özönder (Ed.), Kâşgarlı Mahmûd Kitabı (ss. 341-352). Kültür ve Turizm Bakanlığı.