36-72 aylık çocukları okul öncesi eğitime devam eden ebeveynlerin ekolojik ayak izi farkındalıklarının incelenmesi

Year 2025, Volume: 8 Issue: 2, 701 - 727, 30.11.2025

Derya Vural , Tülin Guler Yıldız

https://doi.org/10.33400/kuje.1724497

Abstract

Ekolojik ayak izi, bireylerin doğal kaynak tüketimini ve çevreye etkisini ölçen bir sürdürülebilirlik göstergesidir. Mevcut araştırmada, okul öncesi eğitime devam eden 36-72 aylık çocukları olan ebeveynlerin ekolojik ayak izi farkındalıklarını ve ekolojik ayak izine etki eden uygulamalarını belirlemek amaçlanmıştır. Bu çalışmada karma araştırma yöntemlerinden açımlayıcı sıralı desen kullanılmış; bu kapsamda, önce nicel veriler toplanıp analiz edilmiş, ardından elde edilen bulguları derinlemesine açıklamak amacıyla nitel verilerle araştırma süreci zenginleştirilmiştir. Araştırmanın nicel bölümünde tarama modeli, nitel bölümünde ise olgu bilim deseni kullanılmıştır. Çalışmanın katılımcıları uygun örnekleme yöntemi ile seçilen 174 ebeveynden oluşmaktadır. Nicel veriler, “Ekolojik Ayak İzi Farkındalık Ölçeği” kullanılarak toplanmış, bağımsız örneklem t-testi ve Kruskal Wallis H testi kullanılarak analiz edilmiştir. Nitel veriler ise örnekleme dahil olan 20 ebeveyn ile gerçekleştirilen yarı yapılandırılmış görüşmeler ile toplanmıştır. Nitel verilerin analizinde betimsel ve içerik analiz teknikleri birlikte kullanılmıştır. Nicel bulgular, ebeveynlerin ekolojik ayak izi farkındalıklarının yüksek olduğunu ve cinsiyet, yaş ve öğrenim durumu değişkenlerine göre farklılaşmadığını göstermiştir. Ölçeğin alt boyutlarına ilişkin sonuçlar ise ebeveynlerin en yüksek farkındalığa enerji alanında, en düşük farkındalığa ise gıda alanında sahip olduklarını ve yaş değişkeninin enerji alanında anlamlı bir fark yarattığını göstermiştir. Nitel bulgular, ebeveynlerin ekolojik ayak izi kavramını bilmediğini, ebeveynlerin enerji ve su tasarrufuna yönelik uygulamalarında ekolojik endişelerden ziyade ekonomik kaygılarının belirleyici olduğunu, atık yönetimi ve ulaşım alanında sürdürülebilir uygulamalarını etkileyen bazı engeller ile karşılaştıklarını göstermiştir.

Keywords

sürdürülebilirlik , sürdürülebilirlik için eğitim , ekolojik ayak izi , okul öncesi dönem , ebeveynler

Ethical Statement

Araştırma Etiği Bu araştırmanın planlanmasından, uygulanmasına, verilerin toplanmasından verilerin analizine kadar olan tüm süreçte “Yükseköğretim Kurumları Bilimsel Araştırma ve Yayın Etiği Yönergesi” kapsamında uyulması belirtilen tüm kurallara uyulmuştur. Yönergenin ikinci bölümü olan “Bilimsel Araştırma ve Yayın Etiğine Aykırı Eylemler” başlığı altında belirtilen eylemlerden hiçbiri gerçekleştirilmemiştir. Bu çalışmanın yazım sürecinde bilimsel, etik ve alıntı kurallarına uyulmuş; toplanan veriler üzerinde herhangi bir tahrifat yapılmamış ve bu çalışma herhangi başka bir akademik yayın ortamına değerlendirme için gönderilmemiştir. Katılımcılara çalışma hakkında bilgi verilmiş ve bilgilendirilmiş gönüllü olur/onam formu imzalatılmıştır. Etik kurul izin bilgileri Etik değerlendirmeyi yapan kurul adı: Hacettepe Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Araştırma Etik Kurulu Etik değerlendirme karar tarihi: 21.05.2024 Etik değerlendirme belgesi sayı numarası: E-77278857-900-00003548062

Supporting Institution

Finansal Destek Yazarlar olarak, araştırmanın gerçekleştirilmesi sürecine yönelik herhangi bir finansal destek beyanımız bulunmamaktadır.

Thanks

Destek ve Teşekkür Yazarlar olarak, araştırmanın gerçekleştirilmesi sürecine yönelik herhangi bir destek ya da teşekkür beyanımız bulunmamaktadır. Bu çalışma, ikinci yazar danışmanlığında birinci yazar tarafından yürütülen “E-STEM Etkinlikleri Aracılığıyla Çocukların Ekolojik Ayak İzi Farkındalıklarının Artırılmasına Yönelik Bir Eylem Araştırması” isimli doktora tezinin bir bölümünden üretilmiştir.

Examining the ecological footprint awareness of parents whose 36-72 month-old children attend preschool education

Abstract

The ecological footprint is considered an important indicator of sustainability. The aim of the current study was to determine the ecological footprint awareness of parents of 36–72-month-old children attending preschool education and their practices affecting the ecological footprint. In this study, explanatory sequential design from mixed research methods was used. In the quantitative part of the study, the screening model was used, and in the qualitative part, the phenomenological design was used. The sample of the study consists of 174 parents selected through convenience sampling method. Quantitative data were collected using the “Ecological Footprint Awareness Scale” and analyzed using the independent samples t-test and Kruskal-Wallis H test. Qualitative data were collected through semi-structured interviews with 20 parents included in the sample. Descriptive and content analysis techniques were used together in the analysis of qualitative data. Quantitative findings showed that parents' ecological footprint awareness was high and did not differ according to gender, age and educational status variables. The results regarding the sub-dimensions of the scale showed that parents had the highest awareness in the energy field and the lowest awareness in the food field, and age was found to create a significant difference in the energy dimension. Qualitative findings showed that parents were unfamiliar with the concept of ecological footprint, that economic concerns rather than ecological concerns are the determining factors in parents' energy and water saving practices, and that they encounter some obstacles that affect their sustainable practices in waste management and transportation.

Keywords

sustainability , education for sustainability , ecological footprint , preschool , parents

References

• Ajzen, I., & Fishbein, M. (1980). Understanding attitudes and predicting social behavior. Englewood Cliffs, NJ: Prentice Hall.
• Akıllı, H., Kemahlı, F., Okudan, K., & Polat, F. (2008). Ekolojik ayak izinin kavramsal içeriği ve Akdeniz Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi’nde bireysel ekolojik ayak izi hesaplaması. Akdeniz IIBF Dergisi, 8(15), 1-25.
• Barsom, R. M., Aljouf, M. Y., & Al Dhayan, M. (2021). The environmental awareness of parents and teachers and its relationship to the environmental awareness of children in Saudi Arabia. Advance Preprint,10.
• Başol, G. (2020). Araştırmacılar için İstatistik. Pegem Akademi.
• Bayraktar, S. (2020). Factors contributing ecological footprint awareness of Turkish pre-service teachers. International Education Studies, 13(2), 61-70.
• Biber, K., & Börekçi, C. (2024). Okul öncesi eğitime devam eden 48-72 aylık çocukların ve ailelerinin sürdürülebilirlik ile ilgili bilgi ve uygulamaları. Uludağ Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 37(3), 974-1007. https://doi.org/10.19171/uefad.1475849
• Birand, A. (2016). Okul öncesi öğretmen adaylarının ekolojik ayak izi farkındalıkları ve çevre dostu davranışları [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Yakın Doğu Üniversitesi.
• Borg, F., Winberg, T. M., & Vinterek, M. (2019). Preschool children’s knowledge about the environmental impact of various modes of transport. Early Child Development and Care, 189(3), 376-391. https://doi.org/10.1080/03004430.2017.1324433
• Bronfenbrenner, U. (1979). The ecology of human development: Experiments by nature and design. Harvard University Press.
• Büyüköztürk, Ş. (2011). Sosyal bilimler için veri analizi el kitabı (14. Baskı). Pegem Akademi.
• Cevher-Kalburan, N., & Güngör, H. (2021). Erken Çocukluk döneminde ekolojik ayak izi uygulamaları. D, Kahriman- Pamuk (Ed.,), Erken Çocukluk döneminde çevre eğitimi ve sürdürülebilirlik içinde (ss.137-174). Anı Yayıncılık.
• Colegrove, M. A. (2017). Reducing your water footprint: An activity packet on water conservation for young children [Yüksek lisans tezi, Hamline Üniversitesi]. Hamline Üniversitesi Açık Erişim Sistemi. https://digitalcommons.hamline.edu/hse_all/4394
• Coşkun, (2013). Sınıf öğretmeni adaylarının ekolojik ayak izi farkındalık düzeylerinin belirlenmesi [Yayınlanmamış Yüksek lisans tezi]. Gazi Üniversitesi.
• Creswell, J. W. (2008). Educational research planning, conducting and evaluating quantitative and qualitative research. Pearson.
• Creswell, J. W. (2014). Research design: Qualitative, quantitative, and mixed methods approaches (4. Baskı). SAGE.
• Çam, H., & Çelik, G. (2022). Ekolojik ayak izini etkileyen faktörlerin belirlenmesine yönelik bir yapısal model önerisi. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Meslek Yüksekokulu Dergisi, 25 (1), 201-215. https://doi.org/10.29249/selcuksbmyd.1103235
• Çelik-Coşkun, I., & Sarıkaya, R. (2014). Sınıf öğretmeni adaylarının ekolojik ayak izi farkındalık düzeylerinin belirlenmesi. Turkish Studies, 9(5), 1761-1787.
• Çetin, F. A. (2015). Ekolojik ayak izi eğitiminin 8. sınıf öğrencilerinin sürdürülebilir yaşama yönelik tutum, farkındalık ve davranış düzeyine etkisi [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi]. Gazi Üniversitesi.
• Demirci, G. E. (2023). Exploring parental environmentally significant behaviors performed individually and with children [Unpublished master’s thesis]. Middle East Technical University.
• Erden Özsoy, C. E., & Dinç, A. (2016). Sürdürülebilir kalkınma ve ekolojik ayak izi. Finans Politik ve Ekonomik Yorumlar, (619), 35-55.
• Erkal, S., Şafak, Ş., & Yertutan, C. (2011). Sürdürülebilir kalkınma ve çevre bilincinin oluşturulmasında ailenin rolü. Socioeconomic, 7(14), 145–158. https://doi.org/10.17233/se.58341
• Faridy, F., Mahyana, M., Munawwarah, M., Amelia, L., & Rohendi, A. (2024). Analysis of the role of mothers in fostering green behavior in early childhood. Bunayya: Jurnal Pendidikan Anak, 10(2), 303-325. http://dx.doi.org/10.22373/bunayya.v10i2.26031
• Fiorillo, D. (2012). Household waste recycling: national survey evidence from Italy. Journal of Environmental Planning and Management, 56(8), 1125–1151. https://doi.org/10.1080/09640568.2012.709180
• Gönen, E., & Hablemitoğlu, Ş. (1992). Tüketici ve çevre bilinci. III. Uluslararası tüketici koruma ve tüketici hakları sempozyumu (s. 31–37). Ankara, Türkiye: Türk Standartları Enstitüsü Yayınları.
• Grigoryeva-Victoria, V. (2010). Research of parameters of a personal ecological footprint as an effective tool of education for sustainable development. In FOOTPRINT FORUM 2010 Academic Conference (s. 51).
• Gül, F. (2013). İnsan-doğa ilişkisi bağlamında çevre sorunları ve felsefe. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (14), 17-21.
• Güler Yildiz, T., Özdemir Simsek, P., Eren, S., & Aydos, E. H. (2017). An analysis of the views and experiences of children who are 48-66 months old, their parents, and teachers about" sustainable development". Educational Sciences: Theory and Practice, 17(2), 653-677.
• Günay, G., & Oğuz, A. (2012). Sustainable development from the family to the society. Mediterranean Journal of Social Sciences, 3(5), 113-120.
• Güngör, H. (2019). Bir okul öncesi eğitim kurumunda ekolojik ayak izi uygulamaları ile sürdürülebilir yaşam fırsatlarının geliştirilmesi [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi]. Pamukkale Üniversitesi.
• Güngör, H., & Cevher-Kalburan, N. (2022). An investigation of the ecological footprint awareness lev¬els of 60-72-month-old children. International Online Journal of Primary Education, 11(1), 78–89. https://doi.org/10.55020/iojpe.1053403
• Güngör, H., & Cevher- Kalburan, N. (2022). Okul öncesi eğitim kurumu çalışanlarının ekolojik ayak izi farkındalık düzeylerinin belirlenmesi. International Journal of New Trends in Arts, Sports & Science Education (IJTASE), 11(2), 1–14. https://doi.org/10.47879/ijsssed.1114228
• Günşen, G. (2023). Çevre eğitimi etkinliklerinin okul öncesi öğretmen adaylarının ekolojik ayak izi farkındalığına ve çevre bilincine yönelik ilgi düzeylerine olan etkisinin incelenmesi. Uluslararası Temel Eğitim Çalışmaları Dergisi, 4(1), 1-13. https://doi.org/10.59062/ijpes.1233687
• Güven, S. (2001). Çocuk, Aile ve Çevre, Çoluk Çocuk Dergisi, 3, 34.
• Haktanır, G., Güler, T., Yılmaz, A., & Kurtulmuş, Z. (2010). Perceptions of Turkish early childhood pre-service teachers about sustainable development. XXVI OMEP World Congress. Göteborg, Sweden.
• İncedal-Irgat, S., Bakırhan, H., Bakırhan, Y. E., & Sonkaya, Z. İ. (2024). Determining food choice motivations in Turkish adults: sustainable and healthy eating behavior, ecological footprint awareness, and food insecurity perspective. BMC Public Health, 24(1), 3547. https://doi.org/10.1186/s12889-024-21091-7
• Kahriman-Pamuk, D., Uzun, N. B., Yıldız, T. G., & Haktanır, G. (2019). Reliability of indicators measuring early childhood education for sustainability: a study in Turkey using generalizability theory. International Journal of Early Childhood, 51(2), 193-206. https://doi.org/10.1007/s13158-019-00243-6
• Karadağ A., (2008), Türkiye’deki su kaynakları yönetimine ilişkin sorunlar ve çözüm önerileri, TMMOB 2. Su Politikaları Kongresi Bildiriler Kitabı, 2, 389-400.
• Karakaya, İ. (2012). Bilimsel araştırma yöntemleri, A. Tanrıöğen (Ed.). Anı Yayıncılık.
• Kaypak, Ş. (2013). Ekolojik ayak izinden çevre barışına bakmak. Türk Bilimsel Derlemeler Dergisi, (1), 154-159.
• Keleş, Ö. (2007). Sürdürülebilir yaşama yönelik çevre eğitimi aracı olarak ekolojik ayak izinin uygulanması ve değerlendirilmesi [Yayınlanmamış doktora tezi]. Gazi Üniversitesi.
• Keleş, Ö., & Aydoğdu, M. (2010). Fen bilgisi öğretmen adaylarının ekolojik ayak izlerini azaltma yolları konusundaki görüşleri. Türk Fen Eğitimi Dergisi, 7(3), 171-187.
• Kesicioğlu, O. S. (2008). Ebeveynlerin okul öncesi dönemdeki çocuklarına (60–72 ay) yaşattıkları doğal çevre deneyimleri ve çocukların çevreye karşı tutumları [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi]. Gazi Üniversitesi.
• Kesicioğlu, O. S., & Alisinanoğlu, F. (2009). 60-72 aylık çocukların çevreye karşı tutumlarının çeşitli değişkenler acısından incelenmesi. Ahi Evran Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 10(3), 37–48.
• Kılavuz, E., & Nalbant, E. (2024). Ev hanımları için ekolojik ayak izi farkındalığının belirlenmesi: Kayseri’de bir uygulama. Ömer Halisdemir Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 17(2), 305-318. https://doi.org/10.25287/ohuiibf.1403792
• Kollmuss, A., & Agyeman, J. (2002). Mind the gap: Why do people act environmentally and what are the barriers to pro-environmental behavior? Environmental Education Research, 8(3), 239–260. https://doi.org/10.1080/13504620220145401
• Li, W., & Lang, G. (2015). Effects of green school and parents on children's perceptions of human-nature relationships in China. Child Indicators Research, 8(4), 803–817. https://doi.org/10.1007/s12187-014-9265-3
• Li, Y., Wang, B., & Cui, M. (2022). Environmental concern, environmental knowledge, and residents’ water conservation behavior: Evidence from China. Water, 14(13), 2087. https://doi.org/10.3390/w14132087
• Mahat, H., Yursi, M. S. & Ngah, C. (2016). 3R practices among Moe preschool pupils through the environmental education curriculum. SHS Web of Conferences 23, ss.1-13.
• McNichol, H., Davis, J. M., & O’Brien, K. R. (2011). An ecological footprint for an early learning centre: identifying opportunities for early childhood sustainability education through interdisciplinary research. Environmental Education Research, 17(5), 689-704. https://doi.org/10.1080/13504622.2011.572161
• Meyer, V. (2004). The ecological footprints as an environmental education tool for knowledge, attitude and behaviour changes towards sustainable living [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi]. Güney Afrika Üniversitesi.
• Miles, M, B., & Huberman, A. M. (1994). Qualitative data analysis: An expanded Sourcebook. (2. Baskı). Sage.
• Mondéjar-Jiménez, J. A., Cordente-Rodríguez, M., Meseguer-Santamaría, M. L., & Gázquez-Abad, J. C. (2011). Environmental behavior and water saving in Spanish housing. International Journal of Environmental Research, 5(1), 1-10.
• Musser, L. M., & Diamond, K. E. (1999). The Children’s Attitudes Toward the Environment Scale for Preschool Children. The Journal of Environmental Education, 30(2), 23–30. https://doi.org/10.1080/00958969909601867
• Nazlıoğlu, M. (1991). Sürdürülebilir kalkınma açısından kadın ve çevre. Sürdürülebilir kalkınma el kitabı. Türkiye Çevre Sorunları Vakfı Yayınları.
• O’Gorman, L., & Davis, J. (2012). Ecological footprinting: its potential as a tool for change in preservice teacher education. Environmental Education Research, 19(6), 779–791. https://doi.org/10.1080/13504622.2012.749979
• Ölander, F., & Thogersen, J. (2005). The ABC of recycling. E-European Advances in Consumer Research, 7, 297–302.
• Öncü, E., & Öncü, Y. A. (2011). Sürdürülebilir ulaşım: devlet bunun neresinde? Sürdürülebilir Ulaştırma, 9, 15-28.
• Özmete, E. (2004). Ailelerin öznel refah düzeylerine ilişkin bir değerlendirme. Aile ve Toplum Dergisi, 2;6:23-31.
• Papadopoulou, P., Malandrakis, G., & Douka, M. (2014). Aspects of preschool student-teachers’understanding of the ecological footprint concept. Strand 9 Environmental, health and outdoor science education, 84.
• Pramling Samuelsson, I., & Kaga, Y. (2008). The contribution of early childhood education to a sustainable society. Paris: UNESCO. https://unesd oc. unesc o. org/ark:/48223/pf00 0, 1593, 55.
• Roczen, N., Kaiser, F. G., Bogner, F. X., & Wilson, M. (2014). A competence model for environmental education. Environment and Behavior, 46(8), 972-992. https://doi.org/10.1177/0013916513492416
• Ryu, C. H., & Brody, S.D. (2006). Can higher education influence sustainable behavior? Examining the impacts of a graduate course on sustainable development using ecological footprint analysis. International Journal of Sustainability in Higher Education 7(2): 158-175 https://doi.org/10.1108/14676370610655931
• Sezer Balci, A., Öğüt Düzen, K., & Yalçın, V. (2025). Effectiveness of social learning theory based ecological footprint awareness program in 60-72-month-old children: A randomized controlled study. Child Indicators Research, 1-18. https://doi.org/10.1007/s12187-024-10185-8
• Shekdar, A. V. (2009), Sustainable solid waste management: an ıntegrated approach for asian countries. Waste Management, Vol.29, 1438-1448. https://doi.org/10.1016/j.wasman.2008.08.025
• Simsar, A. (2021). Young children’s ecological footprint awareness and environmental attitudes in Turkey. Child Indicators Research, 14, 1387–1413. https://doi.org/10.1007/s12187-021-09810-7
• Stevenson, H. (2018). Global environmental politics. problems, policy and practice. Cambridge University Press.
• Susilo, Y. O., & Liu, C. (2016). The influence of parents’ travel patterns, perceptions and residential self-selectivity to their children travel mode shares. Transportation, 43, 357-378. https://doi.org/10.1007/s11116-015-9579-0
• Şahin, H., Erkal, S., & Ateşoğlu, L. (2018). Determination of ecological footprint awareness of preschool teacher candidates. International Journal of Eurasia Social Sciences, 9(31), 1-12.
• Tabachnick, B. G., & Fidell, L. S. (2013). Using multivariate statistics (6. Baskı). Boston.
• United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization (2012). Shaping the education of tomorrow. http://unesdoc.unesco.org/images/0021/002166/216606e.pdf
• Unnisa, S. A., & Rav, S. B. (2012). Sustainable solid waste management. Apple Academic Press.
• Ünlü, A. B. (2021). Okul öncesi eğitim kurumuna devam eden 5 yaş grubu çocuklara uygulanan stem eğitim programının ekolojik ayak izi farkındalığına etkisi [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi]. Aksaray Üniversitesi.
• Vrasidas, C., Zembylas, M., Evagorou, M., Avraamidou, L., & Aravi, C. (2007). ICT as a Tool for Environmental Education, Peace, and Reconciliation. Educational Media International, 44(2), 129–140. https://doi.org/10.1080/09523980701295125
• Wackernagel M., Lewan L., & Hansson C. B., (1999), Evaluating the use of natural capital with the ecological footprint: applications in Sweden and subregions. Ambio, 604-612.
• Wang, J., Long, R., Chen, H., & Li, Q. (2022). How do parents and children promote each other? The impact of intergenerational learning on willingness to save energy. Energy Research & Social Science, 87, 102465. https://doi.org/10.1016/j.erss.2021.102465
• Wilson, J., & Anielski, M. (2005). Ecological footprints of Canadian municipalities and regions. Canadin Federation of Canadian Municipalities.
• World Commission On Environment And Development (1987). Our common future, 17(1), 1-91.
• World Wide Fund for Nature (2012). Türkiye’nin Ekolojik Ayak İzi Raporu. https://wwftr.awsassets.panda.org/downloads/turkiyenin_ekolojik_ayak_izi_raporu.pdf adresinden 18.01.2025 tarihinde alınmıştır.
• Yıldırım, A., & Şimşek, H. (2018). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Seçkin.
• Yıldız, F. A. (2018). Okul öncesi eğitimi öğretmen adaylarının ekolojik ayak izlerinin ve çevre eğitim puanlarının incelenmesi [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi]. Ahi Evran Üniversitesi.
• Yüksel, M. (2020). Geri dönüşüm neden zor? Tüketici açısından geri dönüşüm önündeki engeller [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi]. Gebze Teknik Üniversitesi.
• Zerinou, I., Karasmanaki, E., Ioannou, K., Andrea, V., & Tsantopoulos, G. (2020). Energy saving: views and attitudes among primary school students and their parents. Sustainability 12 (15): 6206. https://doi.org/10.3390/su12156206
• Zorlu, A. (2006). Tüketim Sosyolojisi. Cantekin Matbaa.