Alev Alatlı Romanlarının Entelektüel Özne Bağlamında Değerlendirilmesi

Year 2025, Volume: 5 Issue: 1, 4 - 23, 30.06.2025

Nilüfer Aka Erdem

https://doi.org/10.54281/kundergisi.53

Abstract

Entelektüel kavramının düşünce tarihi boyunca içeriği çağcıl gelişmelere, dönemin gerekliliklerine, baskın yönelimlerine göre belirlenmiştir. İnsanın bilinçli, bilgili; insan ve topluma dair meselelere duyarlı oluşuyla birlikte düşünülebilecek entelektüel olma niteliği tanımı yapanın da çoğunlukla bir entelektüel olması sebebiyle bakış açısı değişikliklerinin olması kaçınılmaz olmuştur. Her toplumun değerler manzumesine, kültürel dinamiklerine, çağı algılayışına, tarihsel, bilgisel hafızasına göre entelektüel tanımı değişebilmektedir. Doğu ve Batı toplumları için ayrı içeriklendirilen entelektüel oluş bireylerin, yazarların bakış açılarına göre tanımlanır. Böylece bu tanımların birer pozisyonu, önyargıyı, ideolojik yönelimi barındırdığı dikkat çekmektedir. Dolayısıyla dünyada kabul edilmiş ortak bir entelektüel tanımı söz konusu değildir ve yapılan tanımlar kavrama ilişkin genel çerçeveyi belirlemek açısından önem arz etmektedir. Modernleşmeyle birlikte değişen insan tipine paralel olarak zihinsel yönelimini değiştiren entelektüelin olguları yorumlayışı ve değerlendirişi de bu minvalde olmuştur. Entelektüelin modernleşme çabalarına uyum sağlayarak yer edinme kaygısı kaçınılmaz olarak tanımlanmasını ve konumunu da belirlemiştir. Bu çalışmada entelektüel kavramının geçirdiği değişimler dikkate alınarak yapılan tanımlamalardan yola çıkılarak Alev Alatlı’nın entelektüelliğe bakış açısı eserleri bağlamında değerlendirilecektir. Alatlı yaşamını ve dünyaya bakış açısını ortaya koyduğu edebi eserlerinde, savunduğu değerleri temsil eden veya eleştiren karakterleri kurgular. Alatlı kendisi de bir entelektüel olduğu için bu husus, eserlerinin odağındaki izleklerden biridir. Entelektüelin Türk, Rus ve Batı toplumlarındaki konumunu romanlarında kurgulayan yazar, her romanında toplumda yaşanan entelektüel krizi farklı yönleriyle kritik eder. Roman karakterlerinin kurgudaki görünümleri entelektüel oluş bağlamında analiz edildiğinde Edward Said’in “amatör/sürgün/marjinal entelektüel” tanımını Günay Rodoplu karakterinin temsil ettiği görülür. Rodoplu’nun yakınında olan farklı kişilikler, ideolojik konumları sebebiyle Gramsci’nin “öz-uzman/organik aydınları”, Nilüfer Göle’nin “pozisyon aydınları”, Foucault’nun “spesifik entelektüel” olarak ifade ettikleri entelektüeli karşılarlar. Gogol’ün İzinde serisinde modernleşmenin etkisiyle Rus toplumunda entelijansiyanın hakikatin savunuculuğu misyonundan toplum mühendisliğine geçişleri Rus tarihi çerçevesinde değerlendirilir. Romanlarında oryantalizmin entelektüel tavrı nasıl dönüştürdüğü “oryantalist özne” bağlamında ele alınır. Alev Alatlı’nın entelektüelliği roman karakterleri odağında özne- iktidar ilişkileri çerçevesinde, tarihi-felsefi-siyasi yönleriyle inşa ettiği dikkat çekmektedir. Bu çalışmada Alatlı’nın romanlarında entelektüel kavramını nasıl ele aldığı ve değerlendirdiği karakterler ve izlekler odağında analiz edilecektir.

Keywords

Alev Alatlı roman entelektüel özne modernleşme

Evaluation of Alev Alatlı Novels in the Context of Intellectual Subject

Abstract

Throughout the history of thought, the content of the concept of intellectual has been determined according to contemporary developments, the requirements of the period, and dominant tendencies. The quality of being an intellectual, which can be considered together with the fact that a person is conscious, knowledgeable, and sensitive to issues related to people and society, has inevitably changed perspectives since the person who defines it is usually an intellectual. The definition of intellectual can change according to the values, cultural dynamics, perception of the era, historical, and informational memory of each society. Intellectual being, which is given different content for Eastern and Western societies, is defined according to the perspectives of individuals and writers. Thus, it is noteworthy that these definitions contain a position, prejudice, and ideological orientation. Therefore, there is no common definition of intellectual accepted in the world, and the definitions made are important in terms of determining the general framework regarding the concept. The interpretation and evaluation of facts by the intellectual, who has changed his mental orientation in parallel with the changing human type with modernization, has also been in this vein. The concern of the intellectual to adapt to modernization efforts and gain a place has inevitably determined its definition and position. In this study, the definitions made by considering the changes in the concept of the intellectual are evaluated in the context of Alev Alatlı's perspective on intellectuality. In her literary works, where Alatlı reveals her life and perspective on the world, she constructs characters that represent or criticize the values she defends. Since Alatlı is an intellectual herself, this issue is one of the focal points of her works. The author, who constructs the position of the intellectual in Turkish, Russian and Western societies in her novels, criticizes the intellectual crisis experienced in society from different aspects in each of her novels. When the appearances of the characters in the fiction are analyzed in the context of intellectual formation, it is seen that the character of Günay Rodoplu represents Edward Said's definition of "amateur/exile/marginal intellectual". It can be said that the different personalities close to Rodoplu correspond to the intellectuals that Gramsci calls “self-expert/organic intellectuals”, Nilüfer Göle’s “position intellectuals”, and Foucault’s “specific intellectuals” due to their ideological positions. In the series Gogol’s Traces, the transition of the intelligentsia from the mission of defending the truth to social engineering under the influence of modernization is evaluated within the framework of Russian history. In her novels, how orientalism transforms the intellectual attitude is addressed in the context of the “orientalist subject”. It is noteworthy that Alev Alatlı constructs intellectuality within the framework of subject-power relations, focusing on the characters of her novels, and with historical-philosophical-political aspects. In this study, how Alatlı addresses and evaluates the concept of intellectual in her novels is analyzed with a focus on the characters and themes.

Keywords

Alev Alatlı novel intellectual subject modernization

References

• Alatlı, Alev. Dünya Nöbeti (Gogol’ün İzinde- 2. Kitap). İstanbul: Everest Yayınları, 2007.
• Alatlı, Alev. ‘Nuke’ Türkiye! (Or’da Kimse Var mı? 2. Kitap). İstanbul: Everest Yayınları, 2013.
• Alatlı, Alev. Viva La Muerte! Yaşasın Ölüm! (Or’da Kimse Var mı? 1.Kitap). İstanbul: Everest Yayınları, 2013.
• Alatlı, Alev. Valla, Kurda Yedirdin Beni (Or’da Kimse Var mı? 3. Kitap). İstanbul: Everest Yayınları, 2013.
• Arslan, Hüsamettin. “Bilim, Bilimsel Bilgi ve İktidar”. Doğu Batı Düşünce Dergisi - Akademi ve İktidar. 7. 1999: 63-87.
• Atikoğlu, Ayça. “Halk ‘Entel’den Farklı Değil.” Alev Alatlı ile Türkiye ve Dünya. (Haz. Zafer Özcan). İstanbul: Ufuk Kitapları. 2003: 149-52.
• Bauman, Zygmyunt. Yasa Koyucular ile Yorumcular. (Çev. Kemal Atakay). İstanbul: Metis Yayınları, 2014.
• Can, Eyüp. “Topluma Sahici Kayıtlar Düşmek İstedim.” Alev Alatlı ile Türkiye ve Dünya. (Haz. Zafer Özcan). İstanbul: Ufuk Kitapları. 2003: 97-110.
• Çağan, Kenan. “Entelektüel İmgesi Üzerine”. Entelektüel ve İktidar. (Ed. Kenan Çağan). Ankara: Hece Yayınları, 2005: 9-23.
• Çağan, Kenan. “İktidarla İmtihan Süreçlerinde Entelektüelin Durumu”. Entelektüel ve İktidar. (Ed. Kenan Çağan). Ankara: Hece Yayınları, 2005: 155-77.
• Emiroğlu Namlı, Hatice. “Alev Alatlı’nın Romanlarında Metinlerarasılık”. Doktora Tezi. Düzce Üniversitesi, 2022.
• Foucault, Michel. Entelektüelin Siyasi İşlevi. (Çev. Işık Ergüden- Osman Akınbay). İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2005.
• Kahraman, Hasan Bülent. “İçselleştirilmiş, Açık ve Gizli Oryantalizm ve Kemalizm”. Doğu Batı Düşünce Dergisi- Oryantalizm I. 20 (2002): 159-189.
• Karaalioğlu, Mustafa. “Türkiye Bir Parmak Şıklatmakla Değişebilir”. Alev Alatlı ile Türkiye ve Dünya. (Haz. Zafer Özcan). İstanbul: Ufuk Kitapları. 2003: 110-17.
• Keskin. Ferda. “Michel Foucault”. Entelektüelin Siyasi İşlevi. Michel Foucault. (Çev. Işık Ergüden- Osman Akınbay). İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2005.
• Meriç, Cemil. Mağaradakiler. İstanbul: İletişim Yayınları, 2012.
• Meriç, Cemil. Jurnal I. İstanbul: İletişim Yayınları, 2012.
• Meriç. Cemil. Jurnal II. İstanbul: İletişim Yayınları, 2012.
• Mikail, Elnur Hasan. KGB Albaylığından Devlet Başkanlığına- Putin Dönemi. İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayınları, 2008.
• Said, Edward Wadie. Entelektüel, Sürgün, Yabancı, Marjinal. (Çev. Tuncay Birkan). İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2011.
• Said, Edward Wadie. Şarkiyatçılık/Batı’nın Şark Anlayışları. (Çev. Belna Ülner). İstanbul: Metis Yayınları, 2012.
• Sartre, Jean Paul. Aydınlar Üzerine. (Çev. Aysel Bora). İstanbul: Can Yayınları, 2014.
• Şeriati, Ali. Kendisi Olmayan İnsan. Ankara: Fecr Yayınları.
• Yavuz, Hilmi. Kültür Üzerine. İstanbul: Bağlam Yayınları.
• Zencirkıran, Memet. “Akıl ve Ahlakın Birbirinden Koptuğu Bir Dönemi Yaşıyoruz.” Entelektüel Perspektif. İstanbul: Alfa Yay. 2004: 7-29.