Berberîya Evîn û Nasnameyê û Rewşa Trajîk di Romana Sîya Evînê da

Year 2022, Issue: 5, 9 - 29, 28.06.2022

Mehmet Nur Yavuzer , Mehmet Emin Purçak

https://doi.org/10.55118/kurdiyat.1116823

Abstract

Trajîka ku di puxta jîyanê û ya meriv da heye, xwe li ser meriv û bûyeran va dide nîşan. Trajîk; berberî, hilbijartina mecbûrî, wêranî û êşê dihewîne. Wek rastîyeke meriv trajîk, di dîrokê da zêdetir bala kesên ku bi felsefe, edebîyat, şano û hunerên dîtbarîyê va mijûlin kişandiye ku ew li ser trajîkê hûr bûne, wê lêkolîn kirine, herwiha trajîkê di berhemên xwe da dane nîşan. Kirûya trajîkê, di serî da di tragedyayên Yewnana kevn da cih girtiye, rihê wê serdema pirxwedayî û çarenûsa karakterên malmezin ya ku bi têkçûnekê bi encam dibû, di şanoyên wê serdemê da derketiye li pêş bîneran. Di serdema nûjen da, xêncî berhemên tragedyayê, ku girîngîya wan kêm bûye, bi taybet di romana ku rewacê da bû, bûyer, rewş û karakterên trajîk yên ku rihê serdema nûjen nîşan dane, derdikevin li pêş xwîneran. Ya ku trajîk e bi awayên cihêreng xwe nîşan bide jî, ew zêdetir di qada nirxan da û di berberîya nirxan da derdikeve der. Di rewşa trajîkê da kes, bi du nirxên erênî va ribirû dimîne ku divê yek ji wan hilbijêre, dema ku ji wan yekî hildibijêre, nirxa din ji holê radike û ev hilbijartina mecbûrî, wî/wê ber bi wêranbûnekê va dixijikîne. Evîn û nasname di cihana nirxan da du hêmanên girîng in. Evîn, hesteke xurt û bengî ya meriv e, ku ew ji bo meriv û jîyanê çavkanîyeke enerjîyê ye. Ew, di heman demê da nirxeke çêker û gihaner e. Nasnameya ku aîdîyetan dihundirîne, li ser bingeha cudatîyan, li ser kîbûn û ji kûbûna kes yan jî komekê radiweste, bi vî awayî kes û komê dide nasîn. Evîn, ku hesteke xurt û nirxeke bilind ya merivayetîyê ye û nirxên nasnameyî ku ji bo kes û komê girîng in, di serdema nûjen da wek du nirx û mijarên berberîyê, bûne çavkanîya derbûna puxta trajîk, ya ku di meriv da heye. Evîn û nasname du temayên sereke yên romanên Mehmed Uzun (1953-2007) in ku yek ji wan romanan Sîya Evînê ye. Romana Sîya Evînê rewşeke trajîkê dihewîne ku ev xebat di vê romanê da li ser berberîya du nirxan, ya evîn û nasnameyê radiweste, jînenîgarîya trajîk ya ronakbîrekî Kurd yê ku di navbera van herdu nirxan da maye, hilbijartinek kiriye û ber bi rewşeke trajîk va xijikîye hur dibe, rewşa trajîk ya ku di romanê da derdibe, radixe li ber çavan.

Keywords

Trajîk, evîn, nasname, berberî, tragedya, roman, Mehmed Uzun, Sîya Evînê.,

BERBERÎYA EVÎN Û NASNAMEYÊ Û REWŞA TRAJÎK DI ROMANA SÎYA EVÎNÊ DA

Abstract

Trajîka ku di puxta jîyanê û ya meriv da heye, xwe li ser meriv û bûyeran va dide nîşan. Trajîk; berberî, hilbijartina mecbûrî, wêranî û êşê dihewîne. Wek rastîyeke meriv trajîk, di dîrokê da zêdetir bala kesên ku bi felsefe, edebîyat, şano û hunerên dîtbarîyê va mijûlin kişandiye ku ew li ser trajîkê hûr bûne, wê lêkolîn kirine, herwiha trajîkê di berhemên xwe da dane nîşan. Kirûya trajîkê, di serî da di tragedyayên Yewnana kevn da cih girtiye, rihê wê serdema pirxwedayî û çarenûsa karakterên malmezin ya ku bi têkçûnekê bi encam dibû, di şanoyên wê serdemê da derketiye li pêş bîneran. Di serdema nûjen da, xêncî berhemên tragedyayê, ku girîngîya wan kêm bûye, bi taybet di romana ku rewacê da bû, bûyer, rewş û karakterên trajîk yên ku rihê serdema nûjen nîşan dane, derdikevin li pêş xwîneran. Ya ku trajîk e bi awayên cihêreng xwe nîşan bide jî, ew zêdetir di qada nirxan da û di berberîya nirxan da derdikeve der. Di rewşa trajîkê da kes, bi du nirxên erênî va ribirû dimîne ku divê yek ji wan hilbijêre, dema ku ji wan yekî hildibijêre, nirxa din ji holê radike û ev hilbijartina mecbûrî, wî/wê ber bi wêranbûnekê va dixijikîne. Evîn û nasname di cihana nirxan da du hêmanên girîng in. Evîn, hesteke xurt û bengî ya meriv e, ku ew ji bo meriv û jîyanê çavkanîyeke enerjîyê ye. Ew, di heman demê da nirxeke çêker û gihaner e. Nasnameya ku aîdîyetan dihundirîne, li ser bingeha cudatîyan, li ser kîbûn û ji kûbûna kes yan jî komekê radiweste, bi vî awayî kes û komê dide nasîn. Evîn, ku hesteke xurt û nirxeke bilind ya merivayetîyê ye û nirxên nasnameyî ku ji bo kes û komê girîng in, di serdema nûjen da wek du nirx û mijarên berberîyê, bûne çavkanîya derbûna puxta trajîk, ya ku di meriv da heye. Evîn û nasname du temayên sereke yên romanên Mehmed Uzun (1953-2007) in ku yek ji wan romanan Sîya Evînê ye. Romana Sîya Evînê rewşeke trajîkê dihewîne ku ev xebat di vê romanê da li ser berberîya du nirxan, ya evîn û nasnameyê radiweste, jînenîgarîya trajîk ya ronakbîrekî Kurd yê ku di navbera van herdu nirxan da maye, hilbijartinek kiriye û ber bi rewşeke trajîk va xijikîye hur dibe, rewşa trajîk ya ku di romanê da derdibe, radixe li ber çavan.

Keywords

Trajîk, evîn, nasname, berberî, tragedya, roman, Mehmed Uzun, Sîya Evînê

References

• 1. Alver, Köksal (2006). “Edebiyat ve Kimlik”, Bilgi Sosyal Bilimler Dergisi, (2), 32-43. Retrieved From http://dergipark.gov.tr.
• 2. Aristoteles (2017). Poetika, wer. Samih Fırat, İstanbul: Can Sanat.
• 3. Balcı, Yunus (2016). Tanpınar: Trajik Bir Şair ve Şiiri, İstanbul: Kesit.
• 4. Bilgin, Nuri (2007), Kimlik İnşası, İzmir: Aşina Kitaplar Yayınları.
• 5. Bodur, Ekin (2009). “Modern Kürt Romanında Bir Kurucu Yazar: Mehmed Uzun”, İstanbul Bilgi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Karşılaştırmalı Edebiyat Yüksek Lisans Programı, Karşılaştırmalı Edebiyat Bölümü, İstanbul.
• 6. Bonnard, Andre’ (2006). İnsan Ve Tragedya, wer: Yaşar Atan, ç. 2, İstanbul: Evrensel Basım Yayın.
• 7. Coşkun, Berrak. (2017). Trajik Kahramanı Trajik Yapan Nedir? Felsefe-Yazın, 23, r. 37-43. Ankara: Felsefeciler Derneği.
• 8. Çığrı Yıldırım, Asiye, (2018), Servet-i Fünûn Romanında Trajik Durum, Bartın: Bartın Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi.
• 9. Dalbay, R. S. (2018/2). “Kimlik” ve “Toplumsal Kimlik” Kavramı, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı: 31, S. 161-176.
• 10. Demirtaş Madran, H. A. (2012). “Sosyal Kimlik ve Ayrımcılık” Ayrımcılık: Çok Boyutlu Yaklaşımlar, Sosyoloji ve Eğitim Çalışmaları Birimi, İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• 11. Dıenstag, Joshua Foa (2008). “Tragedya, Pesimizm, Nietzsche”, Cogito, j: 54.
• 12. Eagleton, Terry (2012). Tatlı Şiddet Trajik Kavramı, İstanbul: Ayrıntı.
• 13. Glıcksberg, Charles I. (2004). Avrupa Edebiyatında Trajik Görünüm, Ankara: Hece.
• 14. Güvenç, B. (2010). Türk Kimliği, İstanbul: Boyut Yayıncılık.
• 15. Fromm, Erich (1985). Sevme Sanatı, wer.: Işıtan Gündüz, İstanbul: Say Yayınları.
• 16. Jusdanis, G. (1998). Gecikmiş Modernlik Ve Estetik Kültür Milli Edebiyatın İcat Edilişi, Wer: Tuncay Birkan, İstanbul: Metis.
• 17. Kuçuradi, İoanna (2009). Sanata Felsefeyle Bakmak, ç.4, Ankara: Türkiye Felsefe Kurumu.
• 18. ……………….... (2019). Schopenhauer ve İnsan, Ankara: Türkiye Felsefe Kurumu.
• 19. Maalouf, Amin (2000). Ölümcül Kimlikler, Wer: Aysel Bora, İstanbul: YKY.
• 20. Polat, Lokman (2021). Nirxandina Berhemên Mehmed Uzun, Van: Peywend.
• 21. Poole, Adrian (2013). Trajedi, wer. Hakan Gür, Ankara: Dost.
• 22. Özdemir, Cevdet (2001). Kimlik ve Söylem, Osman Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Dergisi. j. 2.
• 23. Öztürk, Yücel (2007). Tarih ve Kimlik, Akademik İncelemeler, Cilt:2 j: 1.
• 24. Scheler, Max (2008). “Trajik Görüngüsü Üzerine”, Cogito, j: 54.
• 25. Sofokles (2009). Eski Yunan Tragedyaları 3: Kral Oidipus. wer: B. Tuncel, İstanbul: Mitos Boyut.
• 26. Sözen, Edibe (2019). Kimlik, Demir Kafesten Plastiğe, İstanbul: Profil Kitap.
• 27. Steiner, George (2011). Tragedyanın Ölümü, wer. Burç İdem Dinçel, İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları.
• 28. Şeriati, Ali (1992). Kevir, wer: Muhammed Nayif Şayir, Ankara: Fecr Yayınevi.
• 29. Uzun, Mehmed (2005). Siya Evînê, ç.5, İstanbul: İthaki.
• 30. Weeks, Jeffrey (1998). “Farklılığın Değeri”, Kimlik: Topluluk, Kültür, Farklılık, wer: İrem Sağlamer, İstanbul: Sarmal Yayınevi.
• 31. Yiğit, R. İlke (2008). “Medeia'ya Acımak”, Cogito, j: 54.
• 32. "hybris" https://www.uludagsozluk.com/k/hybris/
• 33. "trajik" https://www.etimolojiturkce.com/kelime/trajik