Zazaca Halk Anlatılarında Dev Miti

Year 2024, Issue: 10, 25 - 40, 30.12.2024

Buşra Gökalp , Hasan Çiftçi

https://doi.org/10.55118/kurdiyat.1493619

Abstract

Mythology comprises sacred narratives involving symbolic and allegorical stories such as gods, goddesses and the creation of the universe, which change over time and are influenced by the collective imagination of societies and passed down from generation to generation. Mythological elements, which have influenced many communities worldwide, are also crucial subjects to be explore and evaluate in Zaza folk literature. Indeed, the impact of myths and mythological elements on the cultural fabric of the Zaza people continues to shape their societal life from past to present. This study identifies and interprets the giant myth in Zaza folktales, legends, and folk stories. The aim is to delve into the depths of this giant myth in these genres, bringing its mythological elements to light and analyzing them. Rather than traditional fieldwork or compilation methods, this study prefers to focuses on compiled folk narratives and materials gathered from Zaza works to examine these mythological elements. This research is an important step towards understanding how the giant myth, ingrained in the cultural memory of the Zaza people, has evolved and influenced societal life. It aims to explore the depths of Zaza mythology and introduce this cultural treasure to a broader audience.

Keywords

Folklore, Mythology, Folk narratives, Zazaki mythological elements. Giant myth

Zazaca Halk Anlatılarında Dev Miti

Abstract

Mitoloji, kuşaktan kuşağa aktarılan toplumun hayal gücünün etkisiyle zaman içinde biçim değiştiren tanrılar, tanrıçalar, evrenin doğuşu gibi sembolik ve alegorik anlatıların yer aldığı kutsal hikâyelerdir. Dünyadaki birçok topluluk ve halk grubu üzerinde etkisi olan mit ve mitolojik unsurlar, Zaza halk edebiyatında da ele alınıp değerlendirilmesi gereken konulardan biridir. Zira Zaza halkının kültürel dokusunda mitlerin ve mitolojik unsurların etkisi, geçmişten günümüze varlığını sürdürmekte ve toplumsal yaşamı şekillendirmektedir. Bu çalışmada, Zazaca masal, efsane ve halk hikâyelerinde yer alan dev mitinin tespiti ve yorumlanması üzerinde durulmuştur. Bu türlerde bulunan dev mitinin derinliklerine inerek, onun mitolojik unsurlarını gün ışığına çıkarmak ve analiz etmek amaçlanmıştır. Bu çalışmada, geleneksel saha çalışması/derleme yöntemi yerine, derlenmiş halk anlatılarına odaklanan ve Zazaca eserlerden derlenen malzemeler üzerinden bu mitolojik unsurları irdeleyen bir yöntem tercih edilmiştir. Çalışmamız, Zaza halkının kültürel belleğinde yer edinmiş olan dev mitinin nasıl şekillendiğini ve toplumsal yaşamı nasıl etkilediğini anlamak için önemli bir adımdır. Bu çalışma ile Zaza mitolojisinin derinliklerine inilmesi yolunda yeni ufuklar açılması ve kültürel hazinenin daha geniş kitlelere tanıtılması amaçlanmıştır.

Keywords

Folklor, Mitoloji, Halk anlatıları, Zazaca mitik unsurlar, Dev miti

Vatişanê Şarî yê Zazayan de Mîtê Dewî

Abstract

Mîtolojî, hîkayeyê pîroz ê ke têde vatişê sembolîk û alegorîk ê sey awanbîyayîşê kaynatî, Homayî û Îlaheyî ke bi wextî ra bi bandora xeyalanê şarî şekl bedilnenê û az ra neqlê az benê. Mît û unsûrê mîtolojîk ke bandora înan gelek komel û şarê dinyaye ser o yê, ê babetan ra yewî yo ke gereka edebîyatê Zazakî o şarî de zî ser o bêro vindertiş. Coka bandorê mît û unsûranê mîtolojîk bingehê kulturê şarê Zazayan de demo vîyarte ra heta rojê ma dewamê esteneyê xo kerdê û şekl dayê cuya komelkî. Na xebate de mîtê dewî ke sanik efsane û hîkayeyê şarî ê Zazayan de yê ameyê tesbîtkerdiş û şîrovekerdişê înan ser o ameyo vindertiş. Armancê ma o yo ke xorînîya mîtê dewî ke nê tewiran de estê, unsûranê înan ê mîtolojîk bivejê meydan û analiz bikê. Na xebate de herinda metodê xebata sehayî ya gêlerî/arêdayîşî metodo ke bala xo dayo vatişê şarî ke ameyê arêdayîşî û malzemeyê ke eseranê Zazakî ra ameyê arêdayîşî ser o unsûranê mîtolojîk wekeneno, ame weçînayîş. Xebata ma, seba ke mîtê dewî ke hîşê kulturî o şarê Zazayan de ca girewto senîn şekl girewto û cuya komelkî senîn girewto binê bandora xo, bêra fehmkerdiş gameyêka girîng a. Armancê ma, ma bi na xebate rayir akerê ke wa xorinîya mîtolojîya Zazakî ser o xebatê newe zî bêrê kerdiş û xezîneya kulturî wa biresa gelek kesan.

Keywords

Folklor, Mîtolojî, Vatişê şarî, Unsurê mîtîk ê zazayan, Mîtê dewî

References

• Aldatmaz, N. G. (2014). Folkolorê Kirmancan Ser O. Diyarbakır: Roşna Yayınları.
• Aydın, S. (2013). Henarek – Granatäpfelchen Welat Şêrq ra Sonîk Märchen aus dem Morgenland Zazaki Deutsch. Hamburg: Hamburg Print Service.
• Bars, M. E. (2017). Sözlü Gelenekte Nesir Anlatıların Tür Sorunu. Alınteri Sosyal Bilimler Dergisi, I. cilt, sayı: 2, 2017, ss. 39-51.
• Bascom, R. W. (1965). The Forms of Folklore: Prose Narratives. The Journal of American Folklore. vol. 78, no. 307, 1965, pp. 3–20.
• Bor, İ. (2013). Vistonikê Dadîye Mi. Diyarbakır: Roşna Yayınları.
• Campbell, J. (2017). Kahramanın Sonsuz Yolculuğu. İstanbul: İthaki Yayınları.
• Delikaya, Ö. & Açar, Z. (2022). Pepûkî ma rê çi vana - Bi awayekî Miqayeseyî Nirxandinek li ser Efsaneya Pepûkê di Kurmancî û Zazakî de. Uluslararası Siverek Sempozyumu: Tarih, Toplum, Mekan. (6-8 Mayıs 2022) Siverek/Urfa.
• Dorson, R. M. (1959). Mythology and Folklore. Daedalus. vol. 88, no. 2, Myth and Mythmaking, Spring, 1959, pp. 280-290 (11 pages).
• Eliade, M. (2020). Mitlerin Özellikleri. İstanbul: Alfa Mitoloji.
• Erhat, A. (2019). Mitoloji Sözlüğü. (26. Basım). İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Gündüz, D. (ed.). (2009). Sanikê Vateyî. İstanbul: Weşanxaneyê Vatêyî.
• Güzel, A., ve Torun, A. (2014). Türk Halk Edebiyatı El Kitabı. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Hayıg, R. (2007). Mahmeşa Vızêr Ra Ewro Istanıkê Zazayan. İstanbul: Tij Yayınları.
• Hooke, S. H. (1993). Ortadogu Mitolojisi -Mezopotamya Mısır Filistin- Hitit Musevi Hıristiyan, Mitosları. çev. Alaeddin Şenel. İstanbul: İmge Yayınları.
• Kırkan, A. (2022). Motîfên Mîtolojîk di Edebiyat û Folklora Kurdiya Zazakî de. (ed. S. Vali ve K. Subaşı). Mîtos û Edebiyat. Ankara: Nûbihar.
• Levi-Strauss, C. (2013). Mit ve Anlam. Çeviri: Gökhan Yavuz Demir. İstanbul: İthaki Yayınları.
• Neumann, E. (2020). The Origins And History Of Consciousness. Princeton University Press.
• Roman, L. ve Roman, M. (2010). Encyclop Edia Of Greek And Roman Mythology. New York: Facts On File. Subaşı, K. (2022). Dêw û Formên Wan di Folklora Kurdî da. Nûbihar Akademî. no. 17, ss. 71-100, DOI: 10.55253/2022. nubihar.1100092
• Şahin, Ö. (2020) Türk Destanlarındaki Devlerin Genel Özellikleri ve Türk Mitolojisi ile İlgileri. YENİSEY Uluslararası Dil, Edebiyat ve Eğitim Dergisi. Yıl-Sayı: 2020-Cilt / Volume: 1, Sayı / Issue: 1- ss. 11-24. DOI: 10.29228/yenisey.47694.
• Türk Dil Kurumu (2005). Mitoloji. İçinde Türkçe Sözlük. https://sozluk.gov.tr/?ara=mitoloji. (20.06.2023).
• Vezir, G. (2021). Mit Felsefe Ve Edebiyat. Editör. Burcu Bayer. Üç Elma; Mitoloji, Folklor, Fantastik. İstanbul: Ketebe Yayınları, ss. 17-43.
• Yıldırım, N. (2008). Fars Mitolojisi Sözlüğü. İstanbul Kabalcı Yayınevi.
• Yıldırım, N. (2018). İran Mitolojisi. (3. Baskı). İstanbul: Pinhan Yayınları.
• Yıldız, N. (2010). Türk Destanlarında Kötü Huylu Devler. Milli Folklor. Sayı 87, ss. 41-51.