RADLOV’UN YAYIMLADIĞI KÖL TİGİN VE BİLGE KAĞAN YAZITLARININ SÖZLÜĞÜ VE BAZI ÖRNEKLEMELERİ ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME

Yıl 2021, , 672 - 698, 31.07.2021

Çevirmen: Aslı Zengin , Çevirmen: Ümran Erdoğan

https://doi.org/10.20322/littera.873030

Öz

Eski Türk Yazıtlarının ilk defa bir eserde konu edilmesi 13. yüzyıla tekabül etse de bilim dünyasının dikkatlerinin bu yöne çevrilmesi ancak altı yüzyıl sonra gerçekleşmiştir. Bölgeye gerçekleştirilen araştırma gezileri sonucunda, özellikle de söz konusu alana bu amaçla ilk giden Fin ve Rus heyetlerinin çalışmaları neticesinde Yenisey yazıtları ile Köl Tigin ve Bilge Kağan yazıtlarının bulunması Türk dilinin tarihini belirleme bakımından son derece etkili olmuştur. Bunun ardından keşfedilen yazıtların elde edilen mükemmel kopyalarını okuma yarışı başlamıştır. Aslında bu yarış, V. Radlov ve V. Thomsen arasında geçmiştir. V. Thomsen 15 Aralık 1893 tarihinde yazıtları okumayı başardığını ilim âlemine ilân etmiştir. V. Radlov ise ilk yayınını biraz aceleyle Thomsen’den daha önce, 1894 yılında gerçekleştirmiştir. Radlov 1894 yılında ayrı ayrı üç fasikül halinde yayımladığı çalışmasını 1895 yılında tek cilt olarak ortaya koymuştur. Bu arada V. Thomsen, yazıtları okumasından üç yıl sonra, 1896 yılında Köl Tigin ve Bilge Kağan üzerine ilk yayınını yapmıştır. Ardından 1897 yılında V. Radlov’un söz konusu iki yazıt üzerine yeni bir yayın ortaya koymuştur. 1897 yayınında Radlov’un, 1894 yılında yayımladığı metin ve sözlükte birtakım değişikliklere gittiği görülür. Çalışmamızda V. Radlov’un 1897 yılına ait yayınındaki sözlük Türkçeye çevrilmiş, ayrıca bizzat yazarın dikkat çekmek istediği örnekler üzerinde kendisinden sonraki okuyuşlar da dikkate alınarak bir değerlendirme yapılmaya çalışılmıştır. Burada özellikle V. Radlov ve V. Thomsen’in ardından Türkiye’de yapılan yayınlardaki okuyuşlar ve anlamlandırmalar dikkate alınarak karşılaştırılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Eski Türk Yazıtları, Köl Tigin, Bilge Kağan, Radlov, Sözlük

Kaynakça

• Aydın, Erhan (2017). Orhon Yazıtları. İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yayınları.
• Ercilasun, Ahmet Bican (2016). Türk Kağanlığı ve Türk Bengü Taşları. İstanbul: Dergah Yayınları.
• Ergin, Muharrem (2008). Orhun Abideleri. İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
• Heikel, Axel Olai (1892). Inscriptions de l'Orkhon. Helsingborg: Recuilles par l'expèdition finnoise 1890 et publièes par la Sociètè finno-ougrienne.
• Ölmez, Mehmet. (2012). Orhon-Uygur Hanlığı Dönemi Moğolistan’daki Eski Türk Yazıtları Metin-Çeviri-Sözlük. Ankara: BilgeSu Yayınları.
• Parker, E.H. (1896-1897) “Inscription de L’Orkhon”, Journal of China Branch of Royal Asiatic Society”. XXX/1. Shang-hai.1-38.
• Radlov, V. V. (1892). Atlas Drevnostey Mongolii, İzdannıy po poruçeniyu imperatorskoy Akademii Nauk, Trudi Orhonskoy Ekspeditsiy, vıp 1. SPb.
• Radlov, V. V. (1894) Die Alttürkischen Inschririften der Mongolei 1.erste Lieferung. Die Denkmäler von Kocho-Zaidam. Text, Transcription und Übersetzung. St. Petersburg.
• Radlov, V. V. (1894). Die Alttürkischen Inschririften der Mongolei 2.te Lieferung. Die Denkmäler von Koscho-Zaidam Glossar, Indec und die Chinisischen Inschiriften, übersetzt von W.P. Wassilijev.
• Radlov, V. V. (1894). Die Alttürkischen Inschririften der Mongolei 3.te Lieferung. Verbesserungen, Zusätze und Bemerkungen zu den Denkmälern von Koscho-Zaidam, die übrigen Denkmäler im Flussgebiete des Jenissei.
• Radlov, V. V. (1895). Die Alttürkischen Inschririften der Mongolei [1] Verbesserungen, Zusätze und Bemerkungen zu den Denkmälern von Koscho-Zaidam, die übrigen Denkmäler des Orchon-Beckens und die Denkmäler im Flussgebiete des Jenissei, St. Petersburg.
• Radlov, V. V. (1897). Die AltTürkischen Inschriften Der Mongolei, Neue Folge, (Nebst Einer Abhabdlung von W. Barthold: Die Historische Bedrutung der Altturkischen Inschriften). St-Petersburg.
• Recuilles et publièes par la Sociètè finlandaise d'Archeologie (1889). Inscriptions de l'lènissèi, Helsingborg.
• Sertkaya, Osman F. (1987) “Doğumunun 311. ölümünün 240. yıl dönümünde Philipp Johann von Tabbert-Strahlenberg (1676-1747)”. Türk Kültürü, XXV/285. 16-27.
• Taşağıl, Ahmet (2003). “Köl Tigin Yazıtının Çince Yüzü Hakkında”, TİKA. Avrasya Etüdleri. Sonbahar-Kış, Ankara. 12.
• Tekin, Talat (2006). Orhon Yazıtları, Ankara: TDK Yayınları.
• Thomsen, Vilhelm (1893). Dèchiffrement des inscriptions de l'Orkhon et de l'lènissèi, Notice prèliminare. Kopenhag: Bulletin de l'Acadèmie Royale des Sciences et des Lettres de Danemark.
• Thomsen, Vilhelm (1893). Inscriptions de l'Orkhon Dèchiffrement par Vilh. Thomsen. V. Köken (Çev.) Ankara: V. Thomsen Orhon Yazıtları Araştırmaları. (2002). Yadrintsev, Nikolay Mihailoviç (1890). Anciens caractères trouvès sur des pierres et des ornements au bor de l'Orkhon. St. Petersburg.