MİHALİCÎ MUSTAFA EFENDİ’NİN ZÜBDETÜ’L-BEYÂN İSİMLİ BELÂGAT KİTABI (TAHLİL-METİN)

Yıl 2018, Cilt: 4 Sayı: 2, 473 - 522, 29.04.2018

Ömer Uyan

https://doi.org/10.20322/littera.375846

Cited By: 3

Öz

Bu çalışmada Mihalicî Mustafa Efendi’nin
Zübdetü’l-Beyân isimli eseri ele alınmıştır. Zübdetü’l-Beyân’ın ilk baskısı
1297/1880’de İstanbul’da Mihran matbaasında ve ikinci baskısı 1325/1909’da
Mahmud Beg matbaasında yapılmıştır. Eserde, Meânî, Beyân ve Bedî ilimlerinden
oluşan Belâgat’in Beyân şubesi anlatılmıştır. Ahmet Cevdet Paşa’nın Belâgat-ı
Osmâniyyesi’nden bir yıl önce basılan Zübdetü’l-Beyân, Türkçe’de Belâgat’ın tek
şubesini bütün yönleriyle ele alan tek kitaptır. Eserde Beyân’ın konularından
teşbîh, istiâre, mecâz-ı mürsel, kinâye, tarîz vb. konular hemen hemen bütün
alt başlıkları ve teferruatıyla ele alınır. Bu yönüyle Türkçe’de Belâgat’in bir
şubesini bir bütün olarak konu edinen, sistemli ilk ve tek Belâgat kitabıdır.
Zübdetü’l-Beyân, Tanzimat döneminde öne çıkan dil farkındalığının bir yansıması
olarak görülebilir. Bu düşünceye göre Türkçe ayrı bir dil olduğu gibi ayrı bir
grameri ve retoriği de olmalıydı. Eskiyi reddedenler ve Batı’yı örnek alanlar
ya da eskiyi olduğu gibi devam ettirmek isteyenler arasında Mihalicî Mustafa
Efendi, eskiyi farklı bir şekilde sürdürmeye devam etmiştir. Zübdetü’l-Beyân’da
örnekler Türkçeleşmiş, buna karşılık tasnifler ve terimler konusunda yıllarca
Osmanlı medreselerinde okutulan Arapça Belâgat kitaplarının etkisinde
kalınmıştır. Zübdetü’l-Beyân bu haliyle yine de Recâîzâde’nin Talîm-i
Edebiyatındaki veya Ahmed Reşîd Rey’in Nazariyyât-ı Edebiyyesindeki farklı ve
daha özgün tasnif ve açıklamalarına giden yolda bir merhale olmuştur. Çalışma
inceleme ve metin olmak üzere iki ana çerçeveden oluşmaktadır. İnceleme
kısmında Zübdetü’l-Beyân’ın Türkçe Belâgat kitapları içerisindeki yeri,
muhtevası, metodu açıklanmış ve metin kısmında eser, çeviriyazım sistemiyle
günümüz alfabesine aktarılarılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Mihalicî Mustafa Efendi, Belâgat, Beyân, Zübdetü'l-Beyân, Majaz.

Kaynakça

• Kur’ân-ı Kerîm.
• el-Aclûnî, İsmâîl bin Muhammed (2000). Keşfü’l-Hafâ ve Müzîlü’l-İlbâs (I-II), tahkik: Yusuf b. Mahmud Elhâc Ahmed, Dımaşk: Mektebetü'l-İlmi'l-Hadis.
• Akdemir, Hikmet (1999). Belâğat Terimleri Ansiklopedisi, İzmir: Nil Yay.
• Altıparmak, Muhammed b. Muhammed (2010). Telhîs Tercümesi, hzl. İsmet Şanlı, Ankara: Ürün Yay.
• Altunya, Hülya (2014). Klasik Mantık Açısından Hakikat ve Şiir, , İstanbul: Büyüyenay Yay.
• Ayverdi, İlhan (2011). Misalli Büyük Türkçe Sözlük, İstanbul: Kubbealtı Yay.
• Bilgegil, Kaya (1989). Edebiyat Bilgi ve Teorileri: Belâgat, İstanbul: Enderun Yay.
• Bolelli, Nusrettin (2015). Belâgat: Beyân-Me’ânî-Bedî‛ İlimleri (Arap Edebiyatı), İstanbul: İFAV Yay.
• Bulut, Ali (2015a). Belâgat: Meânî, Beyân, Bedî‛, İstanbul: İFAV Yay.
• Bulut, Ali (2015b). Belâgat Terimleri Sözlüğü, İstanbul: İFAV Yay.
• el-Cârim, Ali ve Mustafa Emîn (1964). el-Belâgatu’l-Vâdıha, Kâhire: Dâru’l-Maârif.
• Cevdet Paşa, Ahmed (1303). Mi‘yâr-ı Sedâd, İstanbul: Karabet ve Kasbar Matbaası.
• Cevdet Paşa, Ahmed (1998). Mi‘yâr-ı Sedâd: Klasik Mantık, hzl. Hasan Tahsin Feyizli, Ankara: Fecr Yay.
• CevdetPaşa, Ahmed (2000). Belâgat-ı Osmâniyye, hzl. Mehmet Atalay, Turgut Karabey, Ankara: Akçağ Yay.
• Çaldak, Süleyman (2004). “Belağat”, Felsefe Ansiklopedisi, ed. Ahmet Cevizci, C.2, İstanbul: Etik Yay. 245-252.
• Devellioğlu, Ferit (2007). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lügat, Ankara: Aydın Kitabevi.
• Eliaçık, Muhittin (2013). Bazı Belagat Kitaplarında Mecâz-ı Mürselin Tanım ve Tasnifi Üzerine Bir Mukayese, Turkish Studies 8 (9): 37-47.
• Eren, Cüneyt-Vecih Uzunoğlu (2014). Belâgat Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Rağbet Yay.
• Güneş, Kadir (2015), Türkçe-Arapça Arapça-Türkçe Sözlük, İstanbul: Mektep Yay.
• Hacımüftüoğlu, Nasrullah (1992). “Beyân”, İslâm Ansiklopedisi, C.6, İstanbul: TDVYay. 22-23.
• http://al-hakawati.net/arabic/civilizations/diwanindex7a2.pdf (09.05.2017).
• el-İsfahanî, Râğıb (2012). Müfredât: Kur’ân Kavramları Sözlüğü, çev. Abdulbaki Güneş ve Mehmet Yolcu, İstanbul: Çıra Yay.
• Kalyon, Abuzer (2015). “Bosnalı Süleyman Fikrî’nin İlm-i Belâgatdan Beyân ve Bedî’ Hülâsası Kitabında Mecâz-ı Mürselin Detaylı Tanımı ve İlgilerle Örneklendirilmesi”, Turkish Studies 10 (12): 555-572.
• Karagöz, İsmail (2006). “Beyyine”, Dinî Kavramlar Sözlüğü, Ankara: DİB Yay.
• Karuko, Semira (2014). el-Câhız ve Belâgat, İstanbul: Etkileşim Yay.
• el-Kayravânî, İbn Reşîk (2003). Kitâbu’l-‘Umde fî Nakdi’ş-Şi‘r ve Temhîsihi, hzl. Afif Nayif Hatum, Beyrut: Dâru Sâdır.
• el-Kazvînî, Hatîb (2006). Telhîsü’l-Miftâh, hzl. Nevzat H. Yanık, Mustafa Kılıçlı, M. Sadi Çöğenli, İstanbul: Huzur Yay.
• el-Kazvînî, Hatîb (2009). el-Îzâh fî ‘Ulûmi’l-Belâğa, tahkik: Muhammed Abdulkâdir el-Fâdılî, Beyrut: el-Mektebetü’l-Asriyye.
• Kunt, İbrahim ve Bahar Kunul (2015). “Süleyman Fikri Erten’in ‘İlm-i Belâgatdan Beyân ve Bedî‘ Hülâsası Adlı Eseri”, Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi 34: 207-246.
• el-Merâğî, Ahmed Mustafa (2000). Ulûmu’l-Belâga, Kâhire: Dâru’l-Âfaki’l-Arabiyye.
• Mehmed Tâhir, Bursalı (tsz). Osmanlı Müellifleri I, hzl. A. Fikri Yavuz-İsmail Özen, İstanbul: Meral Yay.
• el-Mu’cemu’l-Vasît (2014). hzl. İbrahim Mustafa, Hamid Abdülkadir, Ahmed Hasan Zeyyat, Muhammed Ali Neccar, İstanbul: Dâru İhyâi’l-Ulûm.
• Mustafa Efendi, Mihalicî (1325). Zübdetü’l-Beyân, İstanbul: Mahmud Beg Matbaası.
• Mutçalı, Serdar (2012). Arapça-Türkçe Sözlük, İstanbul: Dağarcık Yay.
• Nâci, Muallim (tsz). Istılahat-ı Edebiyye: Edebiyat Terimleri, hzl. Alemdar Yalçın, Abdülkadir Hayber, Ankara: Akabe Yay.
• Nâci, Muallim (2002). Sânihâtü’l-Arab: Arap Edebiyatında Deyimler ve Atasözleri, hzl. Ömer Hakan Özalp, İstanbul: Yeni Zamanlar Yay.
• Olgun, Tâhir (el-Mevlevî) (1994). Edebiyat Lügatı, hzl.Kemâl Edib Kürkçüoğlu, İstanbul: Enderun Yay.
• Orak, Kadriye Yılmaz (2013). Belâgat Geleneğimiz ve Belâgat-ı Lisân-ı Osmânî, İstanbul: Kitabevi Yay.
• Özçam, Çimen (1997). “Türkiye Türkçesi ile İlgili Gramer Çalışmaları: Bibliyografya Denemesi”, Türk Dünyası Araştırmaları 110: 121-163.
• Sâmi, Şemseddin (2007). Kâmûs-ı Türkî, İstanbul: Çağrı Yay.
• Saraç, M. A. Yekta (2011). Klâsik Edebiyat Bilgisi: Belâgat, İstanbul: Gökkubbe Yay.
• Smyth, William (2013). “Belâgat İlmi’nin Standart Hale Gelen Düzenlenişi ve es-Sekkâkî’nin Miftâhu’l-Ulûm’u”, çev. Abdullah Yıldırım, İÜ Şarkiyat Mecmuası 22: 213-232.
• Süleyman Fikrî, Bosnalı (1331). İlm-i Belâgat’ten Beyân ve Bedî Hülâsası, Antalya: Nikola Matbaası.
• et-Taftazânî, Sa‘dü’ddîn (2013). el-Mutavvel: Şerhu Telhîsi Miftâhi’l-‘Ulûm, tahkîk: Abdulhamîd Hindavî, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• Ustaosmanoğlu, Mahmut Şevket ve Halil İbrahim Şahin (2012). Telhis Tercümesi: Kur’an’daki Edebiyat, İstanbul: Hanifiyye Yay.
• Ünver, İsmail (2008). “Çeviriyazıda Yazım Birliği Üzerine Öneriler”, Turkish Studies 3 (6): 1-46.
• Vardar, Berke (2007). Açıklamalı Dilbilim Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Multilingual Yay.
• el-Yesûî, Luvîs Ma‘lûf (2015), el-Müncid fi’l-Luğa ve’l-A‘lâm, Beyrut: Dâru’l-Maşrık.
• Yetiş, Kâzım (1996). Talîm-i Edebiyat’ın Retorik ve Edebiyat Nazariyâtı Sâhasında Getirdiği Yenilikler, Ankara: AKM Yay.
• Yılmaz, Mehmet (2013). Kültürümüzde Ayet ve Hadisler, İstanbul: Kesit Yay.