MÂZİNİN EŞİĞİNDE BİR KAYIP ESTETİĞİ

Yıl 2022, Cilt: 8 Sayı: 4, 925 - 935, 31.10.2022

Derya Güllük

https://doi.org/10.20322/littera.1089669

Öz

Bir İmparatorluğun çöküşünün arifesinde, çocukluk ve ilk gençlik yıllarını tecrübe eden Ahmet Hamdi Tanpınar (1901-1962) bu çöküşle birlikte tezahür eden; yitip gitmiş, kaybolmuş ve bir daha asla ele geçirilemeyecek olana duyulan arzuyu bir “kayıp” estetiğine dönüştürerek; geçmişi, bugünde yeniden yaratma imkânı yakalamıştır. Tanpınar’ın eserlerinde geleneğin izlerini, maziye duyulan özlemi ve “kayıp” hissini; geçmişi bugünü ve geleceği bir “süreklilik” telakkisi etrafında tahkim etmesinde ve kendi estetiğini kurarken kayıp olana verdiği kıymetle –geçmişi bugüne taşımasında- bugünü mamur kılmasında görmek kabildir. Yahudi kökenli bir Alman olan Benjamin'le Tanpınar arasında benzer kaygılar, ortak izlekler daha da çarpıcı olanı ''ikili'' ruh yapıları dolayısıyla pek çok ortak yön, bu iki ismi bir arada ele almamıza imkân tanımaktadır. Tanpınar ve Benjamin birbirlerini bilmeseler de aynı kaynaklardan beslenmiş; her ikisi de Proust, Baudelaire, Bergson ve Freud'dan esinlenmiştir. İkisi de Dostoyevski'yi okumuş ve her iki isim için de Valery önemlidir. Garp'la Şark arasında bir terkip kurmaya çalışan Tanpınar'la, Yahudi mistisizmiyle tarihsel maddeciliği oluşturmaya çalışan Benjamin'in sanata bakışlarında da birbirine yaklaşan bakış açıları dikkatlerden kaçmamaktadır. Bu çalışmada, Tanpınar'ın bir “kayıp” olarak gördüğü mâziyi, kendi estetiğini kurmada ele alışı ve sanatındaki mâzi izdüşümleri irdelenerek, Walter Benjamin'in ''Son Bakışta Aşk'' kavramıyla beraber okunmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Ahmet Hamdi Tanpınar, gelenek, mazi, Walter Benjamin.

Teşekkür

TÜBİTAK'a doktoramı desteklediği için teşekkür ederim.

Kaynakça

• Akün, Ömer Faruk (2006). Namık Kemâl. TDV İslam Ansiklopedisi. C.:32.
• Armağan, Mustafa (1992). Gelenek. İstanbul: Ağaç Yayıncılık.
• Aydın, Mehmet (2010). ''Kayıp Zamanın İzinde'' Ahmet Hamdi Tanpınar. İstanbul: Doğubatı Yayınları
• Benjamın, Walter (2014). Son Bakışta Aşk. (Haz. Nurdan Gürbilek). İstanbul: Metis Yayınları
• Devellioğlu, Ferit (1962). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Ankara: Doğuş Matbaası.
• Direk, Zeynep (1998). “Türkiye’de Felsefenin Kuruluşu”. Defter. 33: 85-95.
• Eliot, T.S. (1983). Edebiyat Üzerine Düşünceler. (Çev. Sevim Kantarcıoğlu). Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Enginün, İnci – KERMAN, Zeynep (2013). Günlüklerin Işığında Tanpınar'la Baş Başa. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Eskin, Şerif (2014). Zaman ve Hafızanın Kıyısında Tanpınar'ın Edebiyat, Estetik ve Düşünce Dünyasında Bergson Felsefesi. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Guénon, René (1997). Doğu Düşüncesi, (Çev. L. Fevzi Topaçoğlu). İstanbul: İz Yayıncılık.
• Guénon, René (1986). Modern Dünyanın Bunalımı, (Çev. Mahmut Kınık). İstanbul: Risale Yayınları.
• Guénon, René (1990). Niceliğin Egemenliği ve Çağın Alametleri. (Çev. Mahmut Kınık). İstanbul: İz Yayıncılık.
• Gürbilek, Nurdan (2016). Benden Önce Bir Başkası. İstanbul: Metis Yayınları.
• Gürbilek, Nurdan (2014). Kör Ayna, Kayıp Şark. İstanbul: Metis Yayınları.
• Hobsbawn, Eric-RANGER- Terence (2006). Geleneğin İcadı (Çev. Mehmet Murat Şahin). İstanbul: Agora Kitaplığı.
• Jusdanis, Gregory, Gecikmiş Modernlik ve Estetik Kültür, Metis Yayınları, İstanbul, 1998.
• Tanpınar, Ahmet Hamdi (2011). Beş Şehir. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Tanpınar, Ahmet Hamdi (2007). Edebiyat Üzerine Makaleler, (Haz. Zeynep Kerman). İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Tanpınar, Ahmet Hamdi (2009). Huzur. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Tanpınar, Ahmet Hamdi (2002). Mücevherlerin Sırrı. (Haz. Koms. İlyas Dirin) İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Tanpınar, Ahmet Hamdi (2006) ''Yaşadığım Gibi'' (Haz. Prof. Dr. Birol Emil). İstanbul: Dergah Yayınları.
• Uçman, Abdullah (2006). “Değişen Değerler Karşısında Ahmet Hamdi Tanpınar”. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi. 4(7): 479-509.