AHMED BÂ’İS DİVANI ÜZERİNE

Yıl 2024, Cilt: 10 Sayı: 2, 291 - 319, 30.04.2024

Enes Yıldız

https://doi.org/10.20322/littera.1441625

Öz

XVIII. yüzyıl divan şairlerinden Ahmed Bâ’is, Bursa’nın Karacabey/Mihaliç ilçesinde doğmuştur. Doğum tarihi kesin olarak bilinmemektedir. “Kasapzâde” lakabıyla bilinen Ahmed Bâ’is, eğitimini İstanbul Şehzâde Medresesinde bitirdikten sonra Pertakî Hasan Efendi’den icazet almıştır. Hayatının farklı dönemlerinde hocalık, kâtiplik, maliye tezkireciliği ve mektupçuluk görevinde bulunan Bâ’is, Halim Giray’a hocalık da yapmıştır. Bâ’is, Mısır’dan dönerken 1215/1800-1801 senesinde Maraş’ta, yaklaşık 40 yaşında vefat etmiştir. Bâ’is’in kendi el yazısı ile yazdığı divançesi İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi, NEKTY03757 arşiv numarasında kayıtlıdır. Bu divançe üzerine bir mezuniyet tezi, bir yüksek lisans tezi ve bir makale olmak üzere 3 çalışma yapılmıştır.

Bu makalede İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi, NEKTY03757 arşiv numarasında kayıtlı divançeden farklı olarak Bâ’is’in tam ve mürettep divanı üzerinde durulacaktır. Bâ’is Divanı’nın şu an ulaşabildiğimiz tek nüshası Çorum Hasan Paşa İl Halk Kütüphanesi, 2139 arşiv numarasındaki mecmua içerisindedir. 125 şiirin bulunduğu divan 7 kaside ile başlar. Kasidelerden üçü methiye, biri takriz ve diğerleri çeşitli olaylara tarih düşürmedir. Bâ’is, kasidelerinde Şahbaz Giray Han, Ahmed Paşa-zâde İbrahim Bey ve Kevâkib-zâde Efendi’yi methetmiş; İsmail Bey-zâde Muhammed Bey, Mekkî Efendi ve Asım Tarihi ile ilgili tarih manzumesi kaleme almış ve Sünbülzâde Vehbî Efendi’nin divanlarına takriz yazmıştır. Musammatlar bölümü 2 müseddes, 2 tahmis ve 1 muhammesten oluşmaktadır. Divanın esas bölümü ise tamamına yakını âşıkâne/rindâne tarzda kaleme alınan gazellerdir. Gazellerin 90 tanesi Türkçe, 4 tanesi Farsçadır. Divan çeşitli konularda yazılmış 7 kıt’a ve 11 beyit ile son bulmaktadır. Çalışmada öncelikle Bâ’is’in hayatı, divançesi ve divançe üzerine yapılan çalışmalar hakkında bilgiler verilecektir. Ardından daha önce üzerine çalışma yapılmamış divan tanıtılacak ve divandan örnek şiirler verilecektir.

Anahtar Kelimeler

Klasik Türk şiiri, Bâ’is, Divan

Kaynakça

• Aksoy, Ömer Asım (1988). Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü. Ankara: İnkılâp Yayınları.
• Ayçiçeği, Bünyamin (2018). “Bağdatlı Rûhî’nin (öl. 1014/1605-1606) Gazellerinde Deyimler”. Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi. 38: 163-202.
• Çınarcı, M. Nuri (2007). Şeyhülislam Ârif Hikmet Beyin Tezkiretü’ş- Şu‘arâsı ve Transkripsiyonlu Metni. Yüksek Lisans Tezi. Gaziantep: Gaziantep Üniversitesi.
• Demirkazık, H. İbrahim (2013). “El Arkası Yerde Deyimi ve Bu Deyimin Divan Şiirindeki Kullanımı”. Turkish Studies. 8 (4): 617-633.
• İpekten, Haluk vd. (1988). Tezkirelere Göre Divan Edebiyatı İsimler Sözlüğü. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Kaya, Bayram Ali (2011). “Atasözleri ve Deyimlerin Dîvân Şiirinde Kullanımı ile Dîvânların Bu Söz Varlıklarımız Bakımından Önemi”. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi. (6): 11- 54.
• Kaya Yiğit, Bilge (2022). “18. Yüzyıl Divan Şairi Ahmed Bâ'is ve Divançesi”. DTCF Dergisi. 62 (1): 296-359.
• Kesik, Beyhan (2020). “Kasab-zâde Ahmed Bâ‘is Efendi”. https://teis.yesevi.edu.tr/ [Erişim Tarihi: 07.01.2024].
• Kurnaz, Cemal, Mustafa Tatcı (2001). Mehmet Nâil Tuman, Tuhfe-i Nâilî-Dîvân Şâirlerinin Muhtasar Biyografileri. Ankara: Bizim Büro Yayınları.
• Kütükoğlu, S. Mübahat (2000). “İrâde-i Seniyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C. 22. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Mamaş, İdil Can (1965). Divançe-i Bâis. Mezuniyet Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi.
• Üzgör, Tahir (2002). “Bâ‘is”. Türk Dünyası Ortak Edebiyatı, Türk Dünyası Edebiyatçıları Ansiklopedisi. C. 2. Ankara: AKM Yayınları.
• Yıldız, Enes (2021). Müslimî Dîvânı (İnceleme-Metin-Tıpkıbasım). İstanbul: DBY Yayınları.
• Zengin, Akın (2018). Bâ’is, Hayatı, Edebî Kişiliği ve Divançesi (Şekil ve Muhteva Özellikleri-Metin). Yüksek Lisans Tezi. Giresun: Giresun Üniversitesi.