Two Important Works in Terms of Logic: Mīzān Al-‘Ukūl and Philosophy Lessons

Year 2023, Volume: 5 Issue: 1, 6 - 23, 31.12.2023

Remziye Selçuk

Abstract

Mızân al-ukûl and Philosophy Lessons include both classical logic topics and methods and symbolic logic studies that had just begun in the West during their time. The fact that their authors knew many languages allowed them to acquire the works published in the West and to evaluate them by reading them. There are French or English equivalents of some concepts and phrases in Mızânü'l-ukūl and Philosophy Lessons. This situation has helped to know the logic-related equivalents in the western literature. On the other hand, the fact that these works include evaluations or criticis of foreign ideas and works, and their comparative analysis of classıc and new logic is another remarkable aspect of the works. The section on formal logic in the last part of the Philosophy Lessons and the views here are important. According to Izmirli, this new type of logic helps the consistency of the idea, it is useful. However, the new logic is applied to the idea in the same way as the subject. So it does not belong to the conformity of the idea with things.
Mızân al-ukûl is processed more detailed and productively with a critical view of symbolic logic.
He discussed the method of methodology in his work Fenn-i Menâhic. However, Mızân al-ukûl was published about 26 years before this work. Therefore, Ali Sedad has more details on this subject. In addition, Ali Sedad gives mathematical and competent examples in his work. The examples in Philosophy Lessons are often the same.
Ali Sedad is the first to refer to the quantity of the predicate in the last period of the Ottoman Empire. He states that western logicians think that they have brought innovation by increasing the modes of qiyas to 72, but this is not an innovation, it is exaggerated and of course not.
There is another remarkable finding of Ali Sedad, which is this: The West neither served nor developed logic as much as Andalusian Muslim logicians.
He states that the method, which was on the agenda in the West at that time, was "related to how the rules of logic are applied to science and science".
Keywords: Logıc, Philosophy Lessons, Mızân al-Ukûl.

Keywords

Mîzânü’l-ukûl.

Mantık İlmi Açısından İki Önemli Eser: Mizânu-l Ukûl ve Felsefe Dersleri

Abstract

Mîzânü’l-ukūl ve Felsefe Dersleri hem klasik mantık konularını hem de kendi zamanlarında Batı’da yeni başlamış olan metot ve sembolik mantık çalışmaları da içermektedir. Müellifleri çok sayıda dil bilmektedirler. Bu durum batıda çıkan çalışmaları edinmelerini ve onları okuyarak değerlendirme yapmalarını sağlamıştır. Mîzânü’l-ukûl ve Felsefe Dersleri’nde bazı kavram ve tamlamaların Fransızca veya İngilizce karşılıkları yer almaktadır. Böylelikle batı literatüründe yer alan mantıkla alakalı karşılıklarının bilinmesine yardımcı olmuştur. Diğer taraftan bu eserlerin, yabancı fikir ve eserlerin değerlendirme ya da eleştirilerine yer vermeleri, klasik ve yeni mantığı karşılaştırmalı olarak irdelemeleri eserlerin başka dikkat çekici yönüdür.
Felsefe Dersleri’nde Mîzânü’l-ukûl’a oranla daha derinlemesine konular işlenmiştir. Ancak sembolik mantıkla alakalı daha fazla bilgi Mîzânü’l-ukûl’da yer almaktadır. Ayrıca Ali Sedad, eserinde çok sayıda ve yetkin örnekler vermektedir. Felsefe Dersleri’nde örnekler çoğu zaman aynıdır.
Felsefe Dersleri’nin son bölümünde yer alan sûrî/formel mantığa dair kısım ve buradaki görüşler önemlidir. İzmirli’ye göre bu yeni mantık çeşidi fikrin tutarlılığına yardımcı olmaktadır, faydalıdır. Ancak yeni mantık, konu nasıl konu olmuş ise o şekilde fikre uygulamaktadır. Bu yüzden fikrin şeylerle uygunluğuna ait olmaz.
İzmirli metodoloji bahsini eseri Fenn-i Menâhic’de ele almıştır. Ancak Mizânu’l-Ukûl’un bu çalışmadan yaklaşık 26 yıl evvel basılmış olmasına rağmen bu konuda daha çok detaya sahip olması bu esere ayrıcalık katmıştır.
Ali Sedad, Osmanlı’nın son zamanlarında ilk defa yüklemin niceliğine değinendir. O, batılı mantıkçıların kıyasın modllarını 72 ye çıkardıklarını ve bu şekilde yenilik getirdiklerini sandıklarını ancak bunun bir yenilik değil, abartı olduğunu ve tabii olmadığını belirtir.
Ali Sedad’a göre, Batı mantığa Endülüs Müslüman mantıkçıları kadar ne hizmet etmiş ne onu de geliştirmiştir

Keywords

Mantık,, Felsefe Dersleri, Mîzânü’l-ukûl.

References

• Ali Sedad. Mizânu’l-Ukûl fi’l-Mantık ve’l-Usûl. Haz., İbrahim Çapak – Harun Kuşlu – Metin Aydın. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2015.
• Alper, Ömer Mahir. “İsmail Hakkı İzmirli’nin İslam Felsefesini Yorumu: İslam Felsefesi Tarih Yazımına Bir Örnek”. İstanbul Üniversitesi, İlahiyat Fak. Dergisi. Sayı: 8(2003): 115-158.
• Ayık, Hasan. “Eski ve Yeni Mantığın Kavşağında Ali Sedat”, Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. cilt: 4, sayı: 1: 195-205. www.sbd.aku.edu.tr/IV1/17hasanayik.pdf. (erişim 10.9.2021).
• Çapak, İbrahim. “Darülfünun'un Hocalarından İzmirli İsmail Hakkı’nın Akıl Yürütme Anlayışı”, Darülfünun İlahiyat Sempozyumu 18-19 Kasım 2009 Tebliğleri, İstanbul, 2010.
• Çetinkaya, Bayram Ali. “İzmirli İsmail Hakkı”, Kutadgubilig, sayı 19( 2011), 53-104.
• Emiroğlu, İbrahim.“İzmirli'nin Mantık Anlayışı” İzmirli İsmail Hakkı Sempozyumu 24-25 Kasım1995, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1996.
• İzmirli, Celaleddin. İzmirli İsmail Hakkı'nın Hayatı, Eserleri, Dini ve Felsefi İlimlerdeki Mevkii, İstanbul:Hilmi Kitapevi, 1946.
• İzmirli, İsmail Hakkı. Felsefe Dersleri. İstanbul:Hakikat Matbaası, h.1330.
• Keskioğlu, Osman.“Ahmed Cevdet Paşa, Hayatı ve Eserleri”. Ankara Üniversitesi Dergiler. 221-234. erişim 12. 09. 2021. dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/37/744/9531.
• Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Ali Birinci. (İzmirli, İsmail Hakkı,) erişim 10.9. 2021.) https://islamansiklopedisi.org.tr/izmirli-ismail-hakki#1.
• Öner, Necati “Ali Sedad”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 12 Eylül 2021. https://islamansiklopedisi.org.tr/ali-sedad
• Öner, Necati. “Ahmet Cevdet Paşa’nın Mantık Anlayışı”. Ahmet Cevdet Paşa Sempozyumu. 9-11 Haziran1995. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 111-115. 1997.
• Öner, Necati. Klasik Mantık. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1986.
• Selçuk, Remziye. İsmail Hakkı İzmirli’de Tasavvur Mantığı, (Doktora Tezi) Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2019.
• Ülken, Hilmi Ziya. "Türkiye'de Tanzimattan Sonraki Mantık Hareketleri". Edebiyat, sayı 3(1935).