Çağdaş İki Mantıkçı: Prof. Dr. Mehmet Naci Bolay ve Prof Dr. Abdulkuddüs Bingöl’ün Mantık Çalışmaları

Year 2025, Volume: 7, 115 - 139, 31.10.2025

Halil İmamoğlugil

Abstract

10 Eylül 1942 yılında Konya doğumlu Prof. Dr. Mehmet Naci Bolay ile 28 Mart 1952 Erzurum doğumlu Prof. Dr. Abdulkuddüs Bingöl, mantık alanında önemli çalışmalar yapmış, mantık alanındaki eksikleri tespit ederek bu eksikleri tamamlamaya çalışmış ve bu alanın gelişim sürecine katkıda bulunmuşlardır. Bolay ve Bingöl’ün çalışmaları mantık sahasında, Türk İslâm Mantık Tarihi odağında üretilmiş eserler olarak ele alınabilir. Bu çalışmalar bir bütün olarak değerlendirildiğinde, her ikisinin de Aristotelesçi Mantık geleneği içerisinde yer aldığı görülür. Geçmişte Arapça olarak yazılmış eserlerin birçoğunun anlaşılmasında bugün güçlük çekilmektedir. Dolayısıyla anlaşılması güç eserler hakkında araştırmalar yapılmalı ve bu eserler yararlanılacak hale getirilmelidir. Bolay ve Bingöl bu amaçla araştırma yapmışlar ve eserler vermişlerdir. Bolay; Aristoteles, Fârâbî, İbn Sînâ, İbn Hazm ve Gazzâlî gibi filozoflardan hareketle kavram ve önerme konusunu işlemiştir. Bingöl; Aristoteles, Fârâbî ve İbn Sînâ gibi filozoflardan hareketle Gelenbevî’nin İslâm Tarihi’ndeki önemine işaret etmiştir. Bu filozofları kendi söz ve ifadelerine dayanarak asıl kaynaklarından anlamaya gayret göstermişlerdir. Her iki mantıkçı da eserlerinde yalın, anlaşılır ve açıklayıcı bir dil kullanmaya önem göstermiştir. Eserleri hem günümüze hem de geleceğe ışık tutmaktadır.

Keywords

felsefe, , mantık, , kavram, , önerne, , M. Naci Bolay, , Abdulkuddüs Bingöl,

Two Contemporary Logicians: Prof. Dr. Mehmet Naci Bolay and Prof Dr. Abdulkuddus Bingöl's Logic Studies

Abstract

Born on September 10, 1942 in Konya, Prof. Dr. Born on March 28, 1952 in Erzurum with Mehmet Naci Bolay, Prof. Dr. Abdulkuddus Bingol has done important studies in the field of logic. By identifying the shortcomings in the field of logic, they tried to complete these shortcomings and contributed to the development process of this field. Bolay and Bingöl's works can be considered as works produced in the field of logic, with a focus on the History of Turkish Islamic Logic. When these studies are evaluated as a whole, it is seen that both of them are included in the Aristotelian Logic tradition. Many of the works written in Arabic in the past are difficult to understand today. Therefore, research should be conducted on works that are difficult to understand and these works should be made available for use. Bolay and Bingöl have done research and given works for this purpose. Bolay; Based on philosophers such as Aristotle, Farabi, Ibn Sina, Ibn Hazm and Gazzali, he has dealt with the topic of concepts and propositions. Based on philosophers such as Aristotle, Farabi and Ibn Sina, Bingöl pointed out the importance of Gelenbevi in the History of Islam. They have tried to understand these philosophers from their original sources based on their own words and statements. Both logicians have attached importance to using a simple, understandable and explanatory language in their works. His works shed light on both the present and the future.

Keywords

Philasophy, , Logic, , Concept, , Proposition, , M. Naci Bolay, , Abdulkuddüs Bingöl,

References

• Başçı, Vahdettin. “Prof. Dr. Mehmet Naci Bolay'ın Hayatı, Kişiliği ve Eserleri”, Atatürk Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi 17 (2002): 17–19.
• Bingöl, Abdulkuddüs. “İbn Sînâ’da Mantıkî Mahiyet ve Bilinmesi”, Atatürk Kültür Merkezi Yayını 42, Ankara (1985): 139–147.
• Bingöl, Abdulkuddüs. “İletişim Bağlamında Mantık ve Dil”, AÜİF Dergisi 40/1 (1999): 105–115.
• Bingöl, Abdulkuddüs. “Osmanlı Dünyasında Mantık Bilimi ve Eğitimi”, Osmanlı Dünyasında Bilim ve Eğitim Milletlerarası Kongresi Tebliğleri, İslam Tarih, Sanat ve Kültür Araştırma Merkezi, İstanbul (2001): 63–74.
• Bingöl, Abdulkuddüs. “Şemsü’d-din Muhammed b. Eşref el-Semerkandi (öl. 1302)’nin Kıstas’ında Kıyas Teorisi”, Felsefe Dünyası 20 (Bahar 1996): 10–33.
• Bingöl, Abdulkuddüs. “Uyanış Döneminde İslam Kültür Evreninde Mantık Geleneğinin Oluşumu”, Felsefe Dünyası 56 (2012/2): 3–19.
• Bingöl, Abdulkuddüs. Gelenbevî İsmail. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 1988.
• Bingöl, Abdulkuddüs. Gelenbevî’nin Mantık Anlayışı. Ankara: MEB Yayınları, 1993.
• Bingöl, Abdulkuddüs. Porphyrios ve İsagojisi Üzerine. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Yayınları, 1988.
• Bolay, Mehmet Naci. “İbn Sina Mantığında Model Önermeler ve Bu Önermelerin İbn Hazm Vasıtasıyla İslâm Fıkhına Uygulanışı”, Uluslararası İbn Sina Sempozyumu Bildirileri (17–20 Ağustos 1983), Ankara: Başbakanlık Basımevi (1984): 207–222.
• Bolay, Mehmet Naci. “İsmail Fennî Ertuğrul’da Vahdet-i Vücud Anlayışı”, Türk Yurdu 36 (Ağustos 1990): 25–30.
• Bolay, Mehmet Naci. “Mantık Tarihinde Mühim Bir Hadise ve İmam Gazali (Kıyasa Yapılan İtirazlara Dair)”, Atatürk Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi 6 (1986): 105–112.
• Bolay, Mehmet Naci. “Mantıkçı Olarak İbn Kemal”, Şeyhülislâm İbn Kemal Sempozyumu Tebliğler ve Tartışmalar (Tokat 26–29 Haziran 1985), Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları 36 (1986): 251–256.
• Bolay, Mehmet Naci. Farabi ve İbn Sina’da Kavram Anlayışı. İstanbul: MEB Yayınları, 1990.
• Bolay, Mehmet Naci. İbn Sina Mantığında Önermeler. İstanbul: MEB Yayınları, 1994.
• Bolay, Mehmet Naci. İbn-i Sina. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 1988.
• Gelenbevî, İsmail. Risâletu’l-Kıyas, çev. Abdulkuddüs Bingöl. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Yayınları, 1988.
• Gündoğan, Ali Osman. “Prof. Dr. Abdulkuddûs Bingöl”, Kutadgubilig Felsefe-Bilim Araştırmaları 42 (Eylül 2020): 171–177.
• Keklik, Nihat. İslâm Mantık Tarihi: İslâm Mantığının Kaynakları, Süryânîlerde Mantık ve İslâm Mantıkçıları. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları 1 (1969).
• Keskioğlu, Osman. “İsmail Gelenbevî (1143–1205 H./1730–1791 M.) ve Subût-i Hilâl Meselesi”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 13 (1965): 21–30.
• Utku, Ali. “Prof. Dr. Abdulkuddüs Bingöl Hayatı ve Felsefesi”, Temaşa Felsefe Dergisi 14 (2020): 5–14.
• Vural, Mehmet. Tanzimat’tan Günümüze Türkiye’de Felsefe. Ankara: Elis Yayınları, 2019.