TÜRKÇE DERSİ KİTAPLARINDAKİ ETKİNLİKLERİN ELEŞTİREL DÜŞÜNME BECERİSİNE GÖRE İNCELENMESİ

Year 2022, Issue: 64, 78 - 101, 28.10.2022

Atilla Dilekçi , Halit Karatay

https://doi.org/10.21764/maeuefd.1026402

Cited By: 4

Abstract

Bu çalışmada, Türkçe dersi kitaplarındaki eleştirel düşünme öğretimi yaklaşımı ve etkinlikleri incelenmiştir. Veriler doküman inceleme yöntemine göre toplanmıştır. Bunun için 5-8. sınıf düzeylerinden bir adet Türkçe dersi kitabı, seçkisiz atama yöntemiyle belirlenmiş ve betimsel analize göre çözümlenmiştir. Bu kitaplardaki etkinliklerin içerikleri incelendikten sonra eleştirel düşünmenin anlama, ayırt etme, karşılaştırma, ilişki kurma, sorgulama, yorumlama, çözümleme ve değerlendirme becerilerine göre kodlanmıştır. Bunun yanında Türkçe dersi kitaplarındaki eleştirel düşünme etkinliklerinin ilgili olduğu dil becerileri açısından da değerlendirilmiştir. Var olan etkinlikler yorumlama, değerlendirme ve anlama eleştirel düşünme becerilerinde yoğunlaşmıştır. Karşılaştırma, ayırt etme, sorgulama ve ilişki kurma becerilerine yönelik etkinlikler sınırlı ve yetersizdir. Özellikle 5. sınıf Türkçe ders kitabındaki eleştirel düşünme becerisi ile ilgili okuma ve dinleme etkinlikleri yetersizdir. 6. sınıf Türkçe ders kitabında eleştirel dinlemeye yönelik ise hiçbir etkinlik yoktur. 7 ve 8. Türkçe ders kitaplarında eleştirel konuşma ve eleştirel dinleme becerilerine yönelik etkinlikler de sınırlı ve yetersizdir. Bu etkinlikler dil becerilerinin hepsini de kapsamamaktadır. Ders kitaplarında eleştirel düşünmenin öğretimi, dolaylı öğretim yaklaşımına göre tasarlanmıştır.

Keywords

eleştirel düşünme, eleştirel düşünme öğretim yaklaşımı, Türkçe ders kitapları, Türkçe öğretimi etkinlikleri

References

• Akar, C. (2007). İlköğretim öğrencilerinde eleştirel düşünme becerileri. Yayımlanmamış doktora tezi, Gazi Üniversitesi, Ankara.
• Akınoğlu, O. (2001). Eleştirel düşünme becerilerini temel alan fen bilgisi öğretiminin öğrenme ürünlerine etkisi. Yayımlanmamış doktora tezi, Hacettepe Üniversitesi, Ankara.
• Alkaya, F. (2006). Eleştirel düşünme becerilerini temel alan fen bilgisi öğretiminin öğrencilerin akademik başarılarına etkisi. Yayımlanmamış doktora tezi, Mustafa Kemal Üniversitesi, Hatay. Aydede, M. N. ve Kesercioğlu, T. (2010). Aktif Öğrenme Uygulamalarının Öğrencilerin Eleştirel Düşünme Becerilerine Etkisi. Dokuz Eylül Üniversitesi Buca Eğitim Fakültesi Dergisi, 27, 14-22. 9 Kasım 2020 tarihinde https://dergipark.org.tr/tr/pub/deubefd/issue/25435/268386 adresinden erişildi.
• Bayrak Özmutlu, E. &. Kanık Uysal, P. (2021). Türkçe ders kitaplarında yer alan etkinliklerin düşünme becerileri açısından incelenmesi. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 52, 518-543.doi: 10.9779/pauefd.745469.
• Benzer, A. (2019). Türkçe ders kitaplarının PISA okuma yeterlik düzeyleri ile imtihanı. Okuma Yazma Eğitimi Araştırmaları, 7(2), 96-109.
• Bodur, H. (2010). İlköğretim ikinci sınıf hayat bilgisi dersinde içerik temelli eleştirel düşünme öğretiminin öğrencilerin eleştirel düşünme becerilerine etkisi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Selçuk Üniversitesi, Konya.
• Bulut, A. (2018). 7. sınıf Türkçe dersinde uygulanan aktif öğrenme modelinin öğrencilerin eleştirel düşünme eğilimleri üzerindeki etkileri. Yayımlanmamış doktora tezi, Gaziosmanpaşa Üniversitesi, Tokat.
• Demir, M. (2006). İlköğretim dördüncü ve beşinci sınıf öğrencilerinin sosyal bilgiler derslerinde eleştirel düşünme düzeylerinin çeşitli değişkenler açısından incelenmesi. Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 26 (3), 155-170.
• Dilekçi, A. (2021). 21. yüzyıl becerilerine göre tasarlanan öğretim etkinliklerinin eleştirel ve yaratıcı düşünme becerilerini geliştirmeye etkisi. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Bolu: Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü.
• Dolunay, S. K. ve Savaş, Ö. (2016). Ortaokul Türkçe ders kitaplarındaki dinleme etkinliklerinin üst düzey bilişsel beceriler açısından değerlendirilmesi. Eğitimde Kuram ve Uygulama, 12(1), 122-157.
• Ennis, R. H. (1989). Critical thinking and subject specificity: Clarification and needed research. Educational Researcher, 18(3), 4–10. doi:10.3102/0013189X018003004
• Ennis, R. H. ve Weir, E. (1985). The Ennis-Weir Critical Thinking Essay Test. Pacific Grove, CA: Midwest Publications.
• Ennis, R. H., Millman, J., ve Tomko, T. N. (1985). Cornell critical thinking tests level X & level Z: Manual. Pacific Grove, CA: Midwest Publications.
• Eskitürk, M. (2009). Sosyal bilgiler dersinde eleştirel düşünme becerilerini temel alan işbirlikli öğrenme etkinliklerinin akademik başarı düzeyine etkisi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Çanakkale.
• Facione, P. A. (1998). Critical thinking: What it is and why it counts. San Francisco: Academic Press.
• Glaser, R. (1984). Education and thinking: The role of knowledge. American psychologist, 39(2), 93. doi: 10.1037/0003-066X.39.2.93
• Gokhale, A. A. (1995), Collaborative Learning Enhances Critical Thinking. Journal of Technology Education, 7 (1) 22-30. doi: 10.1007/978-1-4419-1428-6_910
• Gün, M. (2012). İlköğretim ikinci kademe Türkçe dersi okuma etkinliklerinde karşılaşılan sorunlar. Electronic Turkish Studies, 7(4), 1961-1977.
• Gündoğdu, H. (2009). Eleştirel düşünme ve eleştirel düşünme öğretimine dair bazı yanılgılar. Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 7(1), 57-74. 14 Ekim 2020 tarihinde https://www.acarindex.com/dosyalar/makale/acarindex-1423874647.pdf adresinden erişildi.
• Gürkaynak, İ., Üstel, F. ve Gülgöz, S. (2008). Eleştirel düşünme (3. bs.). İstanbul: Eğitim Reformu Girişimi Yayınları.
• Hager, P. ve Kaye, M. (1992). Critical thinking in teacher education: A process-oriented research agenda. Australian Journal of Teacher Education, 17(2), 26-33.doi: 10.14221/ajte.1992v17n2.4
• Koç C. (2007). Aktif öğrenmenin okuduğunu anlama, eleştirel düşünme ve sınıf içi etkileşim üzerindeki etkileri, Yayımlanmamış doktora tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi, İzmir.
• Korkmaz, Z. S. (2018). Eleştirel düşünme becerileri eğitiminin öğretmenlerin ve öğrencilerin eleştirel düşünme becerilerine etkisi. Yayımlanmamış doktora tezi, Atatürk Üniversitesi, Erzurum.
• Kurnaz, A. (2007). İlköğretim beşinci sınıf sosyal bilgiler dersinde beceri ve içerik temelli eleştirel düşünme öğretiminin öğrencilerin eleştirel düşünme becerileri, erişi ve tutumlarına etkisi. Yayımlanmamış doktora tezi, Selçuk Üniversitesi, Konya.
• Küçük, E. E. (2008). İlköğretim 6. sınıf türkçe çalışma kitabındaki etkinliklerin eleştirel düşünme açısından incelenmesi. E-Journal of New World Sciences Academy, 3(3), 492-504. 20 Nisan 2020 tarihinde https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/185993 adresinden erişildi.
• Küçükaydın, M. A. ve İşcan, A. (2017). İlköğretim 3. sınıf Türkçe ders kitapları ve öğretmen kılavuz kitabının yapılandırmacı öğrenme yaklaşımına uygunluk düzeyi. Ana Dili Eğitimi Dergisi, 5(1), 1-13.
• McGowan, S. (2007). An exploratory study of teachers’ critical thinking in elementary language arts classrooms. Unpublished doctoral dissertation, College of William & Mary, Virginia.
• McPeck, J. (1981). Critical Thinking and Education, St Martins, New York.
• MEB (2009). İlköğretim Türkçe Dersi Öğretim Programı ve Kılavuzu (1-5. Sınıflar). Ankara: Devlet Kitapları Müdürlüğü Basım Evi.
• MEB (2015). İlköğretim Türkçe Dersi (1, 2, 3, 4, 5, 6, 7 ve 8. Sınıflar) Öğretim Programı. Ankara: Devlet Kitapları Müdürlüğü Basım Evi.
• MEB (2018). Türkçe Dersi Öğretim Programı (İlkokul ve Ortaokul 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7 ve 8. Sınıflar). Ankara.
• MEB. (2005). İlköğretim 1-5. Sınıf Programları Tanıtım El Kitapçığı. Ankara: Devlet Kitapları Müdürlüğü Basım Evi.
• Miles, B. M. ve Huberman, A. M. (1994). Qualitative data analvsis (2nd ed.). London: Sage Publisher.
• Newmann, F. M. (1991). Classroom thoughtfulness and students' higher order thinking: common ındicators and diverse social studies courses. Theory & Research in Social Educations, 19(4), 409-431. doi: 10.1080/00933104.1991.10505649
• Özcan, G. (2007). Problem çözme yönteminin eleştirel düşünme ve erişiye etkisi. Yayımlanmamış doktora tezi, Abant İzzet Baysal Üniversitesi, Bolu.
• Paul, R. W. (1992). Critical thinking: What, why, and how?. New Directions for Community Colleges, 1992 (77), 3-24. doi: 10.1002/cc.36819927703
• Reed, H. J. (1998). Effect of a model for critical thinking on student achievement in primary source document analysis and interpretation, argumentative reasoning, critical thinking dispositions, and history content in a community college history course. Unpublished doctoral dissertation. University of South Florida, Florida.
• Sarar Kuzu, T. (2013). Türkçe ders kitaplarındaki metin altı sorularının yenilenmiş bloom taksonomisindeki hatırlama ve anlama bilişsel düzeyleri açısından incelenmesi. Cumhuriyet Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 37(1), 58-76. Retrieved from https://dergipark.org.tr/tr/pub/cumusosbil/issue/4348/59468
• Soysal, T. (2019). Türkçe derslerinde işbirlikli öğrenme etkinliklerinin 21. yüzyıl öğrenme ve yenilikçilik becerilerini geliştirmeye etkisi. Yayımlanmamış doktora tezi, Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi, Bolu.
• Söylemez, Y. (2018). 2018 Türkçe dersi öğretim programındaki kazanımların üst düzey düşünme becerileri açısından değerlendirilmesi. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 63, 345-384.
• Şengül, M. (2005). İlköğretim 8. Sınıf Türkçe ders kitaplarındaki metinlere dayalı olarak hazırlanan sorular üzerine bir inceleme [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Elazığ.
• Şentürk, G. (2014). Eleştirel düşünme eğitiminin müzik eğitiminde performansa etkisi. Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1 (4) , 43-56. doi: 10.30803/adusobed.188824
• Temizkan, M. (2014). Ortaokul Türkçe ders kitaplarının Türkçe dersi öğretim programındaki temel beceriler açısından incelenmesi. Ana Dili Eğitimi Dergisi, 2(1), 49-72.
• Uysal, M. E. (2009). İlköğretim Türkçe dersinde işbirlikli öğrenmenin erişi, eleştirel düşünce ve yaratıcılık becerilerine etkisi. Yayımlanmamış doktora tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi, İzmir.
• Van Gelder, T. (2005). Teaching critical thinking: Some lessons from cognitive science. College Teaching, 53 (1), 41-48. doi:10.3200/CTCH.53.1.41-48
• Watson, G. ve Glaser. E. M. (1964). Watson-Glaser Critical Thinking Appraisal Manual. USA: Harcourt Brace & World Inc., 1964.
• Willingham, D. T. (2007). Critical thinking: Why is it so hard to teach? American Educator, 8-19. 10 Şubat 2019 tarihinde https://www.aft.org/sites/default/files/periodicals/Crit_Thinking.pdf adresinden erişildi.
• Yağmur, K. (2009). Türkçe ders kitapları dil gelişimini ne oranda desteklemektedir. Cito Eğitim: Kuram ve Uygulama, 2, 53-64.
• Yıldırım, A. ve Şimşek H. (2013). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Yıldız, C., Okur, A., Arı G. ve Yılmaz, Y. (2006). Yazma öğretimi. C. Yıldız (Ed.), Yeni Öğretim Programına Göre Kuramdan Uygulamaya Türkçe Öğretimi (203-276). Ankara: Pegem Akademi.