“AT ÇABIŞ” BİR OYUN MU? (BİR ÖRNEKLEM OLARAK KIRGIZ TÜRKLERİNİN DESTANLARI)

Year 2017, Volume: 10 Issue: 19, 1 - 14, 01.06.2017

Demet T. Yılmaz , Zafer Zengin Abdulselam Arvas

Abstract

Türk
destanları, başka milletlerle mukayese edildiğinde “destancılık geleneği”
bakımından çok zengindir. Bu destanlar, hem muhteva hem hacim hem de içerdiği
kültürel malzemeler açısından Türk kültürü, dili, edebiyatı, tarihi ve gelenek
görenekleri için ehemmiyet taşımaktadır. Bu hususlar, “Eski Türk Destanları”
başta olmak üzere günümüzde birer devlet olan Kazak, Başkurt, Özbek, Tatar,
Türkmen, Azeri vb. gibi diğer Türk halkları için de geçerlidir. Bu bağlamda
bağımsız bir devlet olan ve çok zengin bir destan külliyatına sahip olan Kırgız
Türklerinin destanları da dikkat çekmektedir. Bu vesileyle Kırgız destanlarında
geçen oyunları incelemek ilginç neticeler ortaya koyabilir. Mesela Kırgız
destanlarında “at çabış” dikkati çeken bir unsur olarak karşımıza çıkmaktadır.
Bu tabir “Kırgız Tilinin Sözdüğü” adlı eserde “Atların hızını sınayan yarış”
şeklinde tanımlanmaktadır. Örneğin “Semetey Destanı”nda Semetey’in dedesi Temir
Han bir şölen düzenlemek ister. Bu şölende ilgili dizeler, “at çabış”ın bir
oyun türü olduğunu ve içinde eğlence barındırdığını ortaya koymaktadır.
Dolayısıyla Kırgızların değişik destanlarında detaylı bir şekilde ele alınan ve
tasvir edilen “at çabış” önemli bir kültürel ve eğitsel araç olarak karşımıza
çıkmaktadır. Elbette diğer Türk boylarının destanlarında da “at çabış” ile
karşılaşmak mümkündür. Ancak bu bildiride “at çabış” bir örneklem olarak Kırgız
destanlarında incelenecektir. Bildirinin temel amacı “at çabış”ın bir oyun olup
olmadığını, kimler tarafından ve ne amaçla oynandığını ve hangi biçimlerde
Kırgız destanlarına yansıdığını ortaya koymaktır.

Keywords

Kırgızlar, destan, “at çabış”, oyun

References

• AKMATALİYEV, A.-Mukasov M.-Orozova G. (2007). Kırgız Destanları 2: Er Eşim, Kozuke vd. (Çev. Caştegin Turgunbayer). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. AKMATALİYEV, Abdıldacan ve CAYNAKOVA, Aynek. (2009). Kırgız Destanları 4: Mendirman. (Çev. Ali Ö. Öztürk). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. ASİPOVA, Nurbübü. (2015). “Kırgız Çocuk Oyunlarının Eğitim Açısından İncelenmesi”, I. Uluslararası Türk Dünyası Çocuk Oyun ve Oyuncakları Kurultayı. 14-17 Mayıs 2015, Eskişehir, 98-103. BASCOM, W. R. (2005). “Folklorun Dört İşlevi”. (Çev. Ferya Çalış). Halkbiliminde Kuramlar ve Yaklaşımlar 2. (Yay. Haz. M. Öcal Oğuz, Selcan Gürçayır), Ankara: Geleneksel Yayıncılık. BAYSAL, Hatice ve ÇARIKÇI, İlker. (2013). “İnsan Kaynaklarını Geliştirmede Çocuk/Genç Oyunların Etkililiği Üzerine Bir Araştırma”. Endüstri İlişkileri ve İnsan Kaynakları Dergisi, 4, 85-101. Çocuk Haklarına Dair Sözleşme. Birinci Kısım, Madde 31-41. http://www.unicef.org/turkey/crc/_cr23e.html, ET: 27.07.2016. DUMAN, Nermin E. (2001). Kızcibek Destandaki Epik Unsurlar, Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. DURMUŞ, Mustafa. (2002). Ak Möör Destanı, Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. ERGÜN, Mustafa. (1980). “Oyun ve Oyuncak Üzerine”. Milli Eğitim, I/1, 102-119. FIRAT, Hatice. (2013). “Çocuk Oyunları-Eğitim İlişkisi: Bezirgân Başı Örneği”, Turkish Studies, 8/13, 885-896. GÜLENSOY, Tuncer. (2002). Manas Destanı. Ankara: Akçağ Yayınları. HAZAR, Muhsin. (2005). Beden Eğitimi ve Sporda Oyunla Eğitim. Ankara: Tutibay Yayıncılık. JONES, Maggie. (2007). Çocuk ve Oyun. (Çev. Ayda Çayır). İstanbul: Kaknüs Yayıncılık. Kırgız Tilinin Sözdüğü (2010). (Haz.: Komisyon). Bişkek: Avrasya Press Yayıncılık. KOÇ, Aylin. (1998). Semetey, Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. Karadeniz Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. OKTAY, Ayla. (1984). “Çocuğun Yaşamında Oyunun Yeri ve Önemi”. Aile ve Çocuk 1982-1983 Seminer Konferansları, İstanbul: Sayılı Matbaası. OROZOVA, Gülbara ve AKMATALİYEV, Abdıldacan. (2010). Kırgız Destanları 8: Kız Darıyka. (Çev. Ferah Türker). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. RASEN, R. Pierre. (1993). “Oyunun Değeri”. (Çev. D. Öngen). Eğitim ve Bilim Dergisi, 88, 60-64. SARI, Ç. Saime. (2011). “Çocuk Oyun ve Öğrenme”. Eğitime Bakış, 20/7, 21-25. SEVİNÇ, Müzeyyen. (2004). Erken Çocukluk Gelişimi ve Eğitimde Oyun. İstanbul: Yaylacık Matbaası. YALÇIN, Belgin. (1999). Canış-Bayış Destanı, Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü. YÜCEL, M. Uydu. (2010). “Kazak Türklerinin Milli Oyunlarındaki At Yarışları”. Acta Turcica, II/1, 353-376. (http://actaturcica.com/_media/2010-01/ii_1_26.pdf, ET: 27.07.2016).