MIMETIC DESIRE ON THE AXIS OF THE STRUGGLE WITH THE CYCLOPS: A COMPARATIVE STUDY THROUGH BASAT AND ODYSSEUS

Year 2024, Volume: 17 Issue: 47, 1192 - 1212, 23.09.2024

Kemal Çinko

https://doi.org/10.12981/mahder.1513102

Abstract

One of the most established works of Turkish literature is the Dede Korkut epic narratives. These narratives are about the way the Oghuz people lived, their meaning of life, their ideals and virtues. It is an ancient Oğuznâme in which verse and prose are used together. Narratives have semantic depth in this respect. This depth provides researchers with various opportunities to interpret them differently. One of the common narratives that has such depth among the Dede Korkut clans is the narrative in which Basat killed Tepegöz. Basat's fight against Tepegöz and the fight between Odysseus and the one-eyed giant Polyphemus in the Greek epic Odyssey bear significant similarities in terms of various details in the narratives. The final scenes are one of the most obvious points where these narratives diverge. Basat killed Tepegöz at the end of the narrative but Odysseus only gouged out the giant's eye. In the study, motifs, people, people's activities, objects, places, etc. It has been examined why these narratives, which are similar in various aspects, differ in terms of the killing-wounding incident in the finale. In the study, the desire to kill, which differs specifically in Basat and Odysseus, was questioned through René Girard's "mimetic desire" approach. With the concept of mimetic desire, Girard claims that desire has an imitative nature. There is a triple structure in this desire formation. Subject, object and model constitute the trivets of this structure. While trying to reveal Basat's desire to kill, the struggle of Odysseus, who is similar to him in many ways, was compared in the study; The triangle of desire that Basat established at the point of killing the giant was tried to be determined by going deeper than the surface. As a result, it was noticed that Basat took the identity symbols of being a model for himself when it came to killing the giant. In the Greek epic, it was seen that Odysseus lacked the models that guided him, that is, shaped his desire; It has been interpreted that the hero left the giant without killing him due to his lack of a model. It was also understood that Odysseus was a proven hero and that his fight with the giant was only a small episode of his own epic. Unlike Odysseus, Basat, who wanted to reach a superior level of being a hero, had to completely destroy cyclop in order to reach this basic desire, prove himself and reveal his true nature.

Keywords

Dede Korkut, Basat, Odysseus, Cyclop, Mimetic Desire

TEPEGÖZLERLE MÜCADELE EKSENİNDE MİMETİK ARZU: BASAT VE ODYSSEUS ÜZERİNDEN KARŞILAŞTIRMALI BİR İNCELEME

Abstract

Türk edebiyatının en köklü eserlerinden biri Dede Korkut destanî anlatmalarıdır. Bu anlatmalar, Oğuzların yaşayışlarının, hayatı anlamlandırmalarının, ülkülerinin, faziletlerinin ve meziyetlerinin; nazmın ve nesrin bir arada kullanılarak anlatıldığı kadim bir Oğuznâme niteliğindedir. Anlatılar, bu açıdan anlamsal bir derinliğe sahiptir. Bu derinlik, onları farklı şekilde yorumlama noktasında araştırmacılara çeşitli imkânlar tanımaktadır. Dede Korkut boyları içinde böyle bir derinliğe sahip olan yaygın anlatılardan biri, Basat’ın Tepegöz’ü öldürdüğü anlatıdır. Basat’ın Tepegöz’e karşı olan mücadelesi ile Yunan destanı Odysseia’da geçen Odysseus ile tek gözlü dev Polyphemus’un mücadelesi, anlatılardaki çeşitli ayrıntılar noktasında önemli benzerlikler taşımaktadır. Final sahneleri ise bu anlatıların ayrıştıkları en belirgin noktalardan biri olma özelliğindedir. Basat, anlatının sonunda Tepegöz’ü öldürmüştür. Odysseus ise Polyphemus’u sadece kör etmekle yetinmiştir. Çalışmada motifler, kişiler, kişilerin faaliyetleri, nesneler, mekânlar vb. çeşitli açılardan benzerlik taşıyan bu anlatıların, finaldeki öldürme-yaralama olayı noktasında neden farklılaştıkları incelenmiştir. İncelemede Basat ve Odysseus özelinde farklılaşan öldürme arzusu, René Girard’ın “mimetik arzu” yaklaşımı vasıtasıyla sorgulanmıştır. Girard, mimetik arzu kavramı ile arzunun taklitçi bir tabiata sahip olduğunu iddia etmektedir. Bu arzu oluşumunda üçlü bir yapı söz konusudur. Özne, nesne ve dolayımlayıcı bu yapının sacayaklarını oluşturmaktadır. Çalışmada Basat’ın öldürme arzusu ortaya konmaya çalışılırken onunla birçok yönden benzeşen Odysseus’un mücadelesi karşılaştırılmış; Basat’ın devi öldürme noktasında kurduğu arzu üçgeni, yüzeyden derine inilerek belirlenmeye çalışılmıştır. Sonuç olarak Basat’ın, devi öldürme noktasında alplık sembolü kimlikleri kendine model aldığı fark edilmiştir. Yunan destanında ise Odysseus’un kendisini yönlendiren yani arzusunu şekillendiren dolayımlayıcılardan yoksun olduğu görülmüş; kahramanın, bu dolayımlayıcı yoksunluğundan dolayı devi öldürmeden bıraktığı yorumu yapılmıştır. Ayrıca Odysseus’un kendini kanıtlamış bir kahraman olduğu anlaşılmış ve onun devle olan mücadelesinin, kendi eposunun yalnızca küçük bir epizodunu oluşturduğu fark edilmiştir. Odysseus’un aksine üstün bir alplık seviyesine ulaşma arzusunda olan Basat ise bu temel arzusuna ulaşmak, kendini kanıtlamak ve özündeki alplığı ortaya çıkarmak için Tepegöz’ü tamamen ortadan kaldırmak durumunda kalmıştır.

Keywords

Dede Korkut, Basat, Odysseus, Tepegöz, Mimetik Arzu

References

• Abdulla, K. (2012). Mitten yazıya veya gizli Dede Korkut. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Aksoy, H. - Duman, M. (2023). Avrupa’da Dede Korkut Kitabı hakkında yapılan çalışmalar üzerine genel bir değerlendirme. TÜRÜK Uluslararası Dil, Edebiyat ve Halkbilimi Araştırmaları Dergisi, 11(34), 160-173.
• Aslan, B. (2018). Dede Korkut hikâyelerinin ucubesi: Tepegöz. TYB Akademi Dil Edebiyat ve Sosyal Bilimler Dergisi, 24(24), 51-60.
• Bostan, D. (2019). Başkalarının Aşkı: Hangi Kadın filminde mimetik arzu. Türkiye İletişim Araştırmaları Dergisi, 34, 275-279.
• Can, A. (2011). Homeros destanları ile Dede Korkut hikâyeleri arasındaki kurgu, yapı, tip ve tema benzerlikleri. Turkish Studies, 6(2), 263-286.
• Duymaz, A. (1996). Kıpçak sahası Türk destanlarında bir Oğuz alpı: Salur Kazan. Millî Folklor, 31-32, 49-59.
• Emeksiz, A. (2016). Dede Korkut’un paltosu. İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
• Ergin, M. (1994). Dede Korkut kitabı I giriş – metin – faksimile. 3. Baskı, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Ergin, M. (2010). Dede Korkut kitabı. 43. Baskı, İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
• Erhat, A. (1972). Mitoloji sözlüğü. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Girard, R. (2020). Romantik yalan ve romansal hakikat edebi yapıda ben ve öteki. (çev.: Arzu Etensel İldem), İstanbul: Metis Yayınları.
• Girard, R. (2003). Şiddet ve kutsal. (çev.: Necmiye Alpay), İstanbul: Kanat Kitap.
• Güneş, M. (2022). Mimetic desire and scapegoating mechanisms in Martin Amis’s ‘The Last Days of Muhammad Atta. Mavi Atlas, 10 (2), 595-604.
• Güngör, İ. (2021). Nâzım Hikmet’in Ferhad ile Şirin oyununda mimetik arzu ve kısır döngü. ARTS: Artuklu Sanat ve Beşeri Bilimler Dergisi, 5, 140-164.
• Homeros. (2008). Odysseus anlatır - Kikonlar - Lotosyiyenler – Tepegözler. Odysseia, (çev.: Azra Erhat – A. Kadir), 21. Baskı, 163-180, İstanbul: Can Yayınları.
• İlhan, M. E. (2021). Yedi düvelden yedi başa Salur Kazan’ın yedi başlı ejderhayı öldürdüğü boyda mimetik arzu. Folklor/Edebiyat, 27(105), 15-27.
• İnayet, A. (2015). Basat’ın Tepegöz’ü öldürdüğü destan’ın yeni bir yorumu üzerine. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, 15(2), 7-13.
• Kahraman, B. S. (2022). Basat’ın Tepegöz’ü öldürdüğü boyda ideal kişilik yaratımı. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, 15(40), 1441-1449.
• Köroğlı, H. G. (1988). Depegöz ve Polifem. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı - Belleten, 36, 43-52.
• Ostroumov N. P. (1891). Novie varianti syujeta o Polifeme/odnoglaze/-Kirgizskie rasskazı. Etnografiçeskoe Oboz - Skazaniya Orenie, 1891/2, 202-207.
• Şengül, S. (2017). Halit Ziya Uşaklıgil’in romanlarının René Girard’ın üçgen arzu Modeli’ne göre incelenmesi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Tohumcu, K. (2022). Peyami Safa’nın romanlarının Rene Girard’ın ‘üçgen arzu modeli”ne göre incelenmesi. Adıyaman: Adıyaman Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Tomat, A. (2012). Anna Gavalda’nın onu seviyordum ve bir aradayız, hepsi bu adlı romanlarında mimetik arzu. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Topcu, M. (2019). Basat’ın Tepegöz’ü öldürdüğü hikâyeyi psikanalitik yaklaşımla okuma. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 18(69), 354-372.
• Yıldırım, D. (2022). Dede Korkut’un yeni kolaj tarzı yazması Hocali Molla’nın mıdır?. Journal of Old Turkic Studies, 6(1), 158-208.
• Yıldız, O. (2021). Dede Korkut hikâyeleri ile İliada ve Odysseia destanları arasında mukayeseli bir deneme. Uluslararası Hakemli İnsan ve Sanat Araştırmaları Dergisi, 6(2), 243-254.