TÜRKİYE ŞEKER SANAYİİNDE ÜRETİCİ VE İŞÇİ DAYANIŞMASINA YÖNELİK ALTERNATİF BİR MODEL ARAYIŞI

Year 2022, , 455 - 482, 23.03.2022

Özal Çiçek

https://doi.org/10.30798/makuiibf.912906

Abstract

Türkiye şeker sanayii, şeker fabrikalarının özelleştirme sürecine girmeye başladığı 2000’li yıllardan bu yana, hem işçiler hem de üreticilerin sürecin kaybedeni haline geldiği bir alanı temsil etmektedir. Şeker işçilerinin örgütlendikleri Şeker-İş Sendikası’yla pancar üreticilerinin birliği Pankobirlik’in, şeker fabrikalarının özelleştirilmesi karşısında kimi zaman ortak paydalarda buluşabildikleri, kimi zaman ise anlaşmazlıklar içerisinde sürecin dönüşümünü engelleyemedikleri dikkati çekmektedir. Bununla birlikte, kooperatife ait bazı alt birimler ile sendika şubeleri arasında gelişen girift ilişki ağlarının bir yansıması olarak tarafların, bazı fabrikalar için birlikte ihalelere katıldıkları görülmektedir. Diğer taraftan, şeker işçileriyle pancar üreticileri arasındaki çıkar çatışmaları, kader birliği yapması gereken bu iki kesimin, ortak bir irade sergilemekten oldukça uzak olduğunu göstermektedir. Şubat 2018’de yaşanan Türkşeker’e ait 14 şeker fabrikasının özelleştirilmesi sürecinin karşısında, bu iki toplumsal kesim gerekli dayanışmayı gösteremedikleri gibi, süreç karşısında kendi çıkarlarını kollamaktan öte bir tavır ya da alternatif bir model iddiasında bulunamamıştır. Bu çalışmada, pancar üreticileri ve şeker işçilerinin dayanışmasıyla kurgulanabileceği düşünülen alternatif bir model arayışına dair tarafların yaklaşımları toplamda 21 kişiyle gerçekleştirilen yüz yüze derinlemesine görüşmeler doğrultusunda değerlendirilmiştir.

Keywords

Şeker Sanayii, Özelleştirme, Şeker-İş Sendikası, Pankobirlik, Yeni-Kooperatifçilik

SEEKING AN ALTERNATIVE MODEL FOR PRODUCER AND WORKER SOLIDARITY IN THE TURKISH SUGAR INDUSTRY

Abstract

Turkey's sugar industry represents an area where both workers and producers have become losers of the process since the 2000s when sugar factories began to enter the privatization process. It is noteworthy that Şeker-İş Union, where sugar workers are organized, and Pankobirlik, the union of sugar beet producers, sometimes could meet on common grounds in the face of the privatization of sugar factories, but they could not prevent the transformation of the process due to disagreements they fell into. However, as a reflection of the intricate relationship networks that have developed between some union branches and sub-units belonging to the cooperative. It is observed that the parties participate in tenders for some factories together. On the other hand, conflicts of interest between sugar workers and beet producers show that these two segments, who should make a unity of fate, are far from displaying a common will. In the face of the privatization process of 14 sugar factories belonging to Türkşeker in February 2018, these two social segments could neither show the necessary solidarity nor claim an attitude or an alternative model beyond protecting their interests. In this study, the approaches of the parties to the search for an alternative model, which is thought to be constructed with the solidarity of beet producers and sugar workers, were evaluated in line with face-to-face in depth interviews with a total of 21 people.

Keywords

Sugar Industry, Privatization, Şeker-Iş Union, Pankobirlik, New-Cooperativism

References

• AÇSHB (Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı) (2003). İşçi Sayıları ve Sendikaların Üye Sayıları Hakkında Tebliğler (2003-2020). Erişim adresi https://www.ailevecalisma.gov.tr/tr-tr/istatistikler/calisma-hayati-istatistikleri/sendikal-istatistikler/isci-sayilari-ve-sendikalarin-uye-sayilari-hakkinda-tebligler/
• AÇSHB (Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı) (2021). İşçi Sayıları ve Sendikaların Üye Sayılarına İlişkin 2021 Ocak Ayı İstatistikleri Yayımlandı. Erişim adresi https://ailevecalisma.gov.tr/cgm/duyurular/isci-sayilari-ve-sendikalarin-uye-sayilarina-iliskin-2021-ocak-ayi-istatistikleri-yayimlandi/
• Avcı, S. (1996). Türk Şeker Sanayiinin Kuruluş ve Gelişmesinde Devletin Etkisi. İstanbul Üniversitesi Coğrafya Dergisi, 4, 291-302.
• Aytüre, S. (2004). Avrupa Birliği’ne Uyum Açısından Türkiye’nin Şeker Üretim ve Ticaret Politikaları. (Yayımlanmamış doktora tezi). Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Başbuğ, A. (2014). Şeker Sektörü İçin Önerdiğimiz Model Kooperatif ve Anonim Şirket Modelidir. Şekerin Geleceği III: Uluslararası Şeker Sempozyumu (08-09 Mayıs 2014) içinde (25-30. ss.). Ankara: Şeker-İş Sendikası Yayını.
• Demirci, S. (2003). Şeker Kanunundaki Değişiklikle Olası Etkilerin Ekonomik Analizi. Ankara: Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı Tarımsal Ekonomi Araştırma Enstitüsü Yayınları.
• Deutsche Welle Türkçe. (2018). Tatsız Bir Özelleştirme Öyküsü: Şeker Fabrikaları. Erişim adresi https://www.dw.com/tr/tatsız-bir-özelleştirme-öyküsü-şeker-fabrikaları/a-46783205
• Erdinç, Z. (2000). Şeker Pancarı Ziraatı ile Şeker Sanayinin Ekonomik Gelişmeye Etkileri: Türkiye Uygulaması. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Yayınları.
• Fedai, R. (2016). Bir Politika Alanı Olarak Şeker ve Şeker Pancarı. Tarih Okulu Dergisi (TOD), 9(28), 455-471.
• Geerdes, T. (1966). Ana Besin Maddelerinden Şeker ve Tarihi. (Çev. Gökdağ, C.). Ankara: Türkiye Şeker Fabrikaları A.Ş. Yayınları.
• Güven, E. (1967). Türkiye Şeker Sanayiinde İşgücünün Sosyal Politikası. Eskişehir: Eskişehir İktisadi ve Ticari İlimler Akademisi Yayınları.
• Hürriyet. (2018). Özelleştirilen 13 Şeker Fabrikasından Sadece 7’si Devredildi. Erişim adresi http://www.hurriyet.com.tr/ekonomi/ozellestirilen-13-seker-fabrikasindan-sadece-7si-devredildi-40909551
• ISO (International Sugar Organization) (2017). About Sugar. Erişim adresi https://www.isosugar.org/sugarsector/sugar
• Kıymaz, T. (2003). Avrupa Birliği (AB) ve Türkiye’de Şeker Politikaları. AB Genişleme Sürecinde Türkiye: Tarımsal ve Kırsal Politikalar Sempozyumu (08-09 Ocak 2003) içinde (1-24. ss.). Ankara: TMMOB Ziraat Mühendisleri Odası Yayını. http://www.zmo.org.tr/resimler/ekler/fe77ac7060e716f_ek.pdf?tipi=14&sube=
• Menden, E. (1979). Şeker. Bilim ve Teknik Dergisi, 141, 34-40.
• Mintz, S. W. (1997). Şeker ve Güç: Şekerin Modern Tarihteki Yeri. (Çev. Alpagut, Ş.). İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Odaman, S. (2007). Dünya Ticaret Örgütü, Avrupa Birliği ve Türkiye Bağlamında Şeker Sektörünün Analizi. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
• Oluç, M. (1946). Trakya Ziraat Ekonomisi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi İktisat ve İçtimaiyat Enstitüsü Yayınları.
• Öztaş, N. vd. (2015). Türkiye’de Şeker Sektörü: Üretim Süreci ve Çalışma İlişkileri (Yönetsel, Hukuki, Sosyolojik ve Ekonomik Boyutlarıyla Şeker Sanayii Araştırma Projesi). Ankara: Şeker-İş Sendikası Yayını.
• Pankobirlik (2018a). Pancar Kooperatifleri ve Pankobirlik’in Kuruluşu. Erişim adresi http://www.pankobirlik.com.tr/AnaSayfa/Genel_Bilgi_ve_Tarihce
• Pankobirlik (2018b). Pankobirlik’in Şeker Fabrikalarının Özelleştirilmesiyle İlgili Basın Bildirisi. Erişim adresi http://www.pankobirlik.com.tr/AnaSayfa/Haber/39247
• Şeker-İş (2011). Şekerin Geleceği. Ankara: Şeker-İş Sendikası Yayını.
• Şeker-İş (2013). İki Teneke, Tahta İskele ve Kırık Bir Masadan Yıkılmaz Kaleye (Şeker-İş’in 50. Yılına Armağan). Ankara: Şeker-İş Sendikası Yayını.
• Şeker-İş (2014). TÜRKŞEKER A.Ş. Şeker Fabrikalarının Üretimin Sürdürülebilirliği Anlayışı Çerçevesinde Yeniden Yapılandırılması. Ankara: Şeker-İş Sendikası Yayını.
• Şeker-İş (2016). Şeker İşçilerinden 2 Saat Fazla Çalışma Eylemi. Şeker-İş Dergisi, 131, 42-43.
• Şeker-İş (2017). Pancar Tarımı, Şeker Sektörü ve Nişasta Bazlı Şekerler (NBŞ) Gerçeği. Şeker-İş Sendikası Broşürü.
• Tanoğlu, A. (1942). Ziraat Hayatı Cilt I: Ziraat Tarihine Bir Bakış ve Orta İklim Memleketlerinde Ziraat. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Coğrafya Enstitüsü Yayınları.
• Taşpınar, T. (2014). Şeker, Türkiye’nin Kalkınmasına Stratejik Ürün Olarak Hizmet Etmelidir. Şekerin Geleceği III: Uluslararası Şeker Sempozyumu (08-09 Mayıs 2014) içinde (31-36. ss.). Ankara: Şeker-İş Sendikası Yayını.
• Tekeli, S. T. (1964). Şeker Sanayiinin Millet İktisadımızdaki Yeri ve Önemi. Ankara: Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayınları.
• Tosun, F. ve Arslan, S. (2016). 4634 Sayılı Şeker Kanunu Sonrasında Türkiye Şeker Sanayinde Meydana Gelen Gelişmeler. Tarla Bitkileri Merkez Araştırma Enstitüsü Dergisi, 25(2), 328-333.
• Türkşeker (2020). Sektör Raporu 2019. Erişim adresi https://www.turkseker.gov.tr/data/dokumanlar/2019_Sektor_Raporu.pdf
• Ünal, B. (2008). Türkiye Şeker Sektöründe Özelleştirme Sürecinde Örgütsel Sapmalar. Tarım Ekonomisi Dergisi, 14(1), 3-11.