TÜRKİYE’DE ULUSAL DEMİRYOLCULUĞUN SOSYO-MEKANSAL İNŞASI: ERKEN CUMHURİYET DÖNEMİ’NDE DEMİRYOLU OKULLARI VE ATÖLYELERİ

Year 2025, Issue: 42, 70 - 94, 30.11.2025

Başak Özden

https://doi.org/10.20875/makusobed.1710857

Abstract

Bu çalışma, Türkiye’de Erken Cumhuriyet Dönemi’nde (1923–1950) benimsenen ulusal demiryolculuk idealinin hayata geçirilmesinde demiryolu okulları ve atölyelerinin rolünü incelemektedir. Ulusal demiryolculuk, bu dönemde demiryolları üzerinden yürütülen ulusallaşma, modernleşme ve kurumsallaşma süreçlerini içeren; sosyal ve mekânsal düzlemlerde eşzamanlı olarak şekillenen bir cumhuriyet ideali inşa etme sürecidir. Çalışma, 1925’te bir meslek dergisi olarak yayımlanmaya başlayan Demiryolları Mecmuası aracılığıyla bu süreci irdelemektedir. Dergi, ulusal demiryolculuk idealinin söylemsel düzeyde kurulduğu ve kurumsal temsillerinin üretildiği birincil kaynak olarak değerlendirilmektedir. Ulusal demiryolculuk kavramı çalışmada ilişkili iki düzlemde ele alınmaktadır: biri, ulusal kalkınma ideali doğrultusunda demiryollarına atfedilen rol; diğeri ise “demiryolcular” olarak anılan çalışan topluluğun ortak sosyo-mekansal pratikleri etrafında şekillenen mesleki kimlik ve aidiyet yapılarıdır. Demiryolu okulları ve atölyeleri yalnızca kalkınmayı destekleyen kurumlar değil, aynı zamanda bir meslek kimliği ile kolektif yaşam kültürünün inşa edildiği sosyo-mekânsal kurgular olarak değerlendirilmektedir. Bu çerçeve, çalışanlar arasında gelişen ortak deneyimi tarihsel olarak inceleyecek yeni araştırmalara anlamlı bir zemin sunmaktadır.

Keywords

ulusal demiryolculuk , mesleki kimlik , Demiryolları Mecmuası , sosyo-mekansal inşa , Erken Cumhuriyet Dönemi , demiryolu okulları , demiryolu atölyeleri

THE SOCIO-SPATIAL CONSTRUCTION OF NATIONAL RAILROADING IN TÜRKİYE: RAILROAD SCHOOLS AND WORKSHOPS IN THE EARLY REPUBLICAN PERIOD

Abstract

This study examines the role of railroad schools and workshops in shaping the ideal of national railroading in Early Republican Türkiye (1923–1950). National railroading is approached as a nation-building project advanced through railroads, encompassing modernization, nationalization, and institutionalization across social and spatial dimensions. The study analyzes this process through Demiryolları Mecmuası (Railroads Journal), a professional periodical launched in 1925 by the State Railways, treated here as a key primary source that shaped the discourse and institutional identity of national railroading. The concept is explored on two interrelated levels: the role assigned to railroads within the national development ideal, and the professional identity and sense of belonging formed among railroad workers (“railroaders”) through shared socio-spatial practices. Railroad schools and workshops are seen not only as instruments of development but also as socio-spatial settings where a collective professional identity and shared living culture emerged—laying the groundwork for future historical research.

Keywords

national railroading ideal , professional identity , Railroads Journal , socio-spatial construction , Early Republican Period , railroad schools , railroad workshops

References

• 43üncü devre hareket kursu. (1947). Demiryollar Dergisi, 22(267), 48–53.
• Alman demiryollarında personel seçilme usulleri. (1939). Demiryollar Dergisi, 14 (169), 1125–1127.
• Almanya’da ve bizde demiryol idarelerinde. (1928). Demiryollar Mecmuası, (4)39, 120–127.
• As, E. (2013). Cumhuriyet Dönemi’nde ulaşım polikaları: 1923-1960. Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları.
• Atay, F. R. (1943). Cumhuriyetimizin 20nci yıldönümünde demriyollarımızın yol ve bina durumuna bir bakış. Demiryollar Dergisi, (19)224, 9–14.
• Başar, H. (1945). Demiryol Meslek Okulu. Demiryollar Dergisi, 21(239-241), 31–35.
• Bilgi ve teknik yuvalarımız. (1947). Demiryollar Dergisi, 21 (259), 31–34.
• Cumhuriyet rejimi altında demiryol politikasının kaydettiği gelişmeler. (1947). Demiryollar Dergisi, 21(262), 35–40.
• Demirel, F. (1935). XII.nci Cumhuriyet yıldönümünde demiryollarımıza genel bir bakış. Demiryollar Mecmuası, 11 (128-129), 392–405.
• Demirelli, L. (2014). 2002 Sonrasında Türkiye’de özelleştirme ve demiryolu hizmeti, 51, Mülkiye Dergisi, 38 (4), 41-85.
• Demiryol hareket ve münakalat mektebinin onbeşinci devresi. (1930). Demiryollar Mecmuası, 6(66) 445–447. Demiryol şuunu. (1927). Demiryollar Mecmuası, 3(31), 267–276. Demiryollarından Resimler: D.D.Yolları Sivas atölyesi resimleri. (1939). Demiryollar Dergisi, 14(167), 1036–1037.
• Demiryollarından: Haberler-istatistikler. (1938). Demiryollar Dergisi, 14(163). 808–811.
• Derince'de tahsis olunan ahşap travers enjeksiyon fabrikası. (1932). Demiryollar Mecmuası, 8(85), 78–81.
• Devletdemiryolları Haydarpaşa hareket kursunun 24 ve 25inci devreleri. (1339). Demiryollar Dergisi, 14(167), 1015–1017.
• Devlet Demiryolları’nda cer işleri: Devlet Demiryolları Eskişehir San’at Çırak Okulunun açılışı. (1940). Demiryollar Dergisi, 16(187), 181-192.
• Devlet Demiryollarımızın iç ve dış yüzü. (1935). Demiryollar Dergisi, 11(128), 406-436.
• Devlet Demiryollarının mensubininin hizmete alınmaları ve yetiştirilmeleri. (1932). Demiryollar Mecmuası, 8(87), 168–174.
• Diploma töreni. (1947). Demiryollar Dergisi, 20(264), 25–29.
• Erem, A.R. (1938). Cumhuriyet 15, DDY 11 yaşında, Demiryollar Dergisi, 4 (163), 831-837.
• Erkin, B. (2010). (A. Birinci Ed.). Hatırat: 1876-1958, Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Etensel, Ş. (1943a). Milli demiryolculuk davasının işçileri. Demiryolar Dergisi, 19(224-226), 32–33.
• Etensel, Ş. (1943b). Cumhuriyet’in 20nci yılında D. Demiryollarının personel yetiştirme faaliyeti: Okullar, Kurslar, Pansiyonlar. Demiryollar Dergisi, 19(225), 46–52.
• Fevzipaşa-Ergani-Diyarbakır hattı bakır yolu. (1938). Demiryollar Dergisi, 14(164), 945-950.
• Foucault, M. (1972). Bilginin Arkeolojisi (A. M. Sheridan Smith, Çev.). Pantheon Books. (İlk çalışma 1969 yılında yayımlanmıştır).
• Haydarpaşa Demiryol kursunun bu seneki mezunları. (1937). Demiryollar Dergisi, 13(153), 375–380.
• İlkin, S. ve Tekeli, İ. (2001). Cumhuriyetin demiryolu politikalarının oluşumu ve uygulaması. Kebikeç, 11, 125–163. http://www.kebikec.org/makale-liste.php?id=69
• İstasyonlarımız: Bostancı (1933). Demiryollar Mecmuası, 9(103), 474–475.
• İzmir Arsıulusal Panayırında Devlet Demiryolları paviyonu. (1935). Demiryollar Dergisi, 11(128-129), 363–368.
• Kalgay, Y. (1943a). Bir karış fazla demiryolu politikamız ve mesut neticeleri. Demiryollar Dergisi, 19(224), 60–62.
• Kalgay, Y. (1943b). Diyarbakır-Cizre-Irak yolunun bugünkü durumu. Demiryollar Dergisi, 19(224), 94–109.
• Kalgay, Y. (1944). Cumhuriyet nafıa sergisinde demiryolları pavyonunda bir dolaşma. Demiryollar Dergisi, 19(230), 8–11.
• Kartal, T. (2014, Ekim 2). Demiryolu meslek okulu yeniden açılır mı? Kent ve Demiryolu. https://kentvedemiryolu.com/demiryolu-meslek-okulu-yeniden-acilir-mi/
• Kayseri istasyonunun iktisadi mev’kii ve münakalatının mahiyeti ve kıymeti. (1933). Demiryollar Dergisi, 9(104), 478-497.
• Kozikoğlu, S. (1943). İçtimai teşekkülerimizden talebe pansiyonları. Demiryollar Dergisi, 19(219), 25.
• Mecmuamız, demiryollarımız, büyük bayramımız. (1934). Demiryollar Mecmuası, 10(109-110), 13–71.
• Meslek okulu: 1942-1949. (1949). Demiryollar Dergisi, 23(285), 105–108.
• Ortaylı, İ. (1981). Osmanlı İmparatorluğu’nda Alman nüfuzu. Kaynak Yayınları.
• Özdemir, N. (2018). Türkiye'de demiryollarının millileştirilmesi ve Şimendifer Mektebi. XVII. Türk Tarih Kongresi (Cilt 5, Bölüm 1, ss. 67–87).
• Şafak, C. (2010). Kurtuluş yıllarında Haydarpaşa Sendikası (1950-1964). Sosyal Tarih Yayınları.
• Sirmen, E. (1948). Devlet Demiryolları atelyeleri, Demiryolar Dergisi, 22(275-278), 39–44.
• TCDD. (t.y.). Demiryolları. https://www.tcdd.gov.tr/kurumsal/demiryollari
• TURASAŞ. (t.y.). TURASAŞ: Tarihçe. https://turasas.gov.tr/kurumsal/tarihce
• TURASAŞ. (t.y.a). Eskişehir Bölge Müdürlüğü tarihçesi. https://www.turasas.gov.tr/tarihcedetay/eskisehir-bolge-mudurlugu-tarihcesi
• TURASAŞ. (t.y.b). Sakarya Bölge Müdürlüğü tarihçesi. https://turasas.gov.tr/tarihcedetay/sakarya-bolge-mudurlugu-tarihcesi
• Uçak, H. İ. (2001). Demiryolları Mecmuası ve Demiryolcu dergileri. Kebikeç, 11, 251–277. http://www.kebikec.org/makale-liste.php?id=69
• Yakup, H. (1933). Cumhuriyet Bayramımızın (10)uncu yıldönümü şenlikleri arasında milli demiryollarımıza umumi bir bakış. Demiryollar Mecmuası, 9 (104-105), 454–477.