Borçlunun Kusurunun Ceza Koşulu Anlaşması Üzerindeki Etkisi

Yıl 2020, Cilt: 26 Sayı: 2, 1305 - 1348, 30.12.2020

Zeynep Damla Taşkın

https://doi.org/10.33433/maruhad.790312

Cited By: 2

Öz

Ceza koşulu borçluyu sözleşmesel yükümlülüklerini ifaya güdülemeyi amaç edinmiş bir baskı aracıdır. Ceza koşulu anlaşmasında alacaklı taraf, gerek kendisine taahhüt edilmiş olan edimin yerine getirilmesi ihtimalinin artması gerekse her şeye rağmen ifa edilmemesi halinde kararlaştırılan ceza koşulu tutarını, herhangi bir zarara uğrayıp uğramamasından bağımsız olarak, talep edebilecek olması sebebiyle epey ayrıcalıklı bir konumdadır. Ancak ceza koşulu olarak kararlaştırılan tutarın, borçlunun gerçekleşmeyen ifadan kusuru bulunmaması nedeniyle sorumlu tutulmasının mümkün olmadığı bir durumda dahi muaccel olup olmayacağı bugün hala canlılığını koruyan bir tartışma konusu olmuştur. Bu makalede anılan soruya yanıt aranırken öncelikle mevcut kanuni düzenlemeler arasında ceza koşulu borçlusunun kusursuz sorumluluğuna ilişkin herhangi bir işaret olup olmadığı araştırılmış ve ardından da ceza koşulunun kararlaştırıldığı her durumda böyle katı bir sorumluluk rejimine gerçekten ihtiyaç duyulup duyulmayacağı değerlendirilmiştir. Bu değerlendirmeler sırasında karşılaştırmalı bir yaklaşım benimsenerek farklı hukuk sistemlerinde ve uyumlaştırma çalışmalarında konunun nasıl ele alındığı ortaya konmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Ceza Koşulu, Kusursuz Sorumluluk, Tazminat, Kusur, Sözleşmenin İhlali

The Impact of the Debtor’s Fault on Penalty Clause Agreements

Öz

Penalty clause is an instrument that serves as a pressure mechanism against the debtor, forcing him to fulfill his contractual obligations. By way of a penalty clause agreement, the creditor puts himself in an extremely privileged position where his chances of receiving a proper performance are significantly high and even if the debtor breaches the contract, the creditor would still be entitled to the amount agreed within the penalty clause regardless whether he has endured any loss or damage due to that breach. However, it has always been a vivid topic of discussion whether the non-performance, which the debtor cannot be held responsible for due to lack of fault, would trigger the penalty clause. To come up with an answer to this question the author of this article will initially search any possible signs in the current code that call for the debtor’s strict liability with respect to the penalty clause and then discuss if there is a genuine need for such a liability applicable for all cases where a penalty clause is involved. In this attempt, the author adopted a comparative approach and reflected the positions taken in different legal systems along with certain harmonization studies.

Anahtar Kelimeler

Penalty Clause, Strict Liability, Damages, Fault, Breach of Contract

Kaynakça

• Akkanat Elif Beyza, “Amerikan ve Türk Hukuk Sistemlerinde Tazminatın Götürü Olarak Belirlenmesi”, Sorumluluk Hukuku: Seminerler 2018 (ed. Başak Baysal), İstanbul, 2019.
• Aksoy Hüseyin Can, “Ceza Koşulunun Borçlunun Borca Aykırı Davranıştaki Kusuru İle İlişkisi Nedir?”, Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi, C. 24, S. 2, Aralık 2018.
• Atamer Yeşim M., “Ceza Koşulu-Götürü Tazminat-Sorumsuzluk Anlaşması: Hangisi?”, Uluslararası İnşaat Sözleşmelerinde Gecikme ve Temerrüt (ed. Yeşim M. Atamer/Ece Baş Süzel/Elliott Geisinger), İstanbul, 2018 (Ceza Koşulu-Götürü Tazminat).
• Atamer Yeşim M., CISG Uyarınca Satıcının Yükümlülükleri ve Sözleşmeye Aykırılığın Sonuçları, İstanbul, 2005 (CISG).
• Atamer Yeşim M., “Yeni Türk Borçlar Kanunu’nda Taşınır Satımı Sözleşmesi”, Türk Borçlar Kanunu Sempozyumu (ed. Mehmet M. İnceoğlu), İstanbul, 2012 (Taşınır Satımı).
• Atamer Yeşim M./Altunbaş Sancak Zahide, “Satım Sözleşmesinde Zapt: Türk Borçlar Kanunu Hükümleri Günümüz Sorunlarına Ne Ölçüde Cevap Verebiliyor?”, Prof. Dr. Türkan Rado Anısına Armağan, İstanbul, 2020
• Baysal Başak, Zarar Görenin Kusuru, On İki Levha, İstanbul, 2012.
• Becker Hermann, Berner Kommentar, Kommentar zum schweizerischen Privatrecht, Band VI, 1. Abteilung, Obligationenrecht, Allgemeine Bestimmungen (ed. Hermann Becker), Art. 1-183 OR, Bern, 1945 (BK/Becker).
• Benli Erman, “İhmalin Takdirinde Yeni Bir Ölçü: ‘Kişiselleştirilmiş Özen Ölçüsü’”, Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi, Cilt 26, Sayı 1, 2020.
• Birinci Uzun Tuba, Götürü Tazminat, Yetkin, Ankara, 2015.
• Boucard Hélène, “Responsabilité contractuelle”, Répertoire de droit civil, Temmuz 2018 (Dalloz veritabanı).
• Brox Hans/Walker Wolf-Dietrich, Allgemeines Schuldrecht, 2020.
• Bucher Eugen, Schweizerisches Obligationenrecht, Allgemeiner Teil, Zürich, 1988.
• Buz Vedat, “Konventionalstrafe wegen nicht richtiger Erfüllung”, Aktuelle Juristische Praxis (AJP) 2017 s. 490 (Konventionalstrafe).
• Buz Vedat, Borçlunun Temerrüdünde Sözleşmeden Dönme, Ankara, 2014.
• Bühler Theodor, “Haft – und Reugeld sowie Konventionalstrafe im alten und im geltenden Obligationenrecht”,Hundert Jahre Schweizerisches Obligationenrecht (ed. Hans Peter/Emil W. Stark/Pierre Tercier), Freiburg, 1982.
• Cansel Erol/Özel Çağlar, “Türk Borçlar Hukukunda Ceza Koşulu”, Prof. Dr. Aydın Zevkliler’e Armağan, Yaşar Üniversitesi Elektronik Dergisi, Özel Sayı, 2013.
• Chantepie Gaël, “Contrat : effets”, Répertoire de droit civil, Ocak 2018 (Dalloz veritabanı).
• Couchepin Gaspard, “La forfaitisation du dommage”, Semaine Judiciare, 2009 II s. 1.
• Couchepin Gaspard, La clause pénale - Etude générale de l'institution et de quelques applications pratiques en droit de la construction, Zürich, 2008 (Clause Pénale).
• Dagorne-Labbe Yannick, “Une indemnité de jouissance peut constituer une clause pénale – Cour de cassation, com. 14 juin 2016”, AJCA 2016 (Dalloz veritabanı).
• Ehrat Felix R., Basler Kommentar, Obligationenrecht I, Art. 1-529 OR, (ed. Heinrich Honsell/Nedim Peter Vogt/Wolfgang Wiegand), Helbing Lichtenhahn, 2011.
• Ekinci Hüseyin, Özel Hukuk Sözleşmelerinde Ceza Koşulu, Ankara 2015 (Ceza Koşulu).
• Ekinci Hüseyin, “Cezai Şart İlişkisinde Kusur Sorunu”, Terazi Hukuk Dergisi, S. 8, 2007 (Kusur Sorunu).
• Engin Baki İlkay, Alacağı Temlik Edenin Garanti Sorumluluğu, Ankara, 2002.
• Erdem Mehmet, La Clause Pénale : Etude comparative de droit suisse et de droit turc, Ankara, 2006 (Clause Pénale).
• Erdem Mehmet, “Tazminatın Götürü Olarak Belirlenmesi”, Gazi Üniversitesi Sorumluluk ve Tazminat Hukuku Sempozyumu, Ankara, 2009.
• Eren Fikret, Borçlar Hukuku Genel Hükümler, Yetkin, Ankara, 2018.
• Eren Fikret, Borçlar Hukuku Özel Hükümler, Yetkin, Ankara, 2018
• Ergüne Mehmet Serkan, Olumsuz Zarar, Beta, İstanbul, 2008.
• Fages Bertrand, “Derrière les mots, la clause pénale”, RTD civ. 2008, s. 675 (Dalloz veritabanı).
• Forest Grégoire, “Promesse de vente, indemnité d'immobilisation et clause pénale”, D. 2008, s. 2497 (Dalloz veritabanı).
• Gauch Peter, Le contrat d'entreprise, Schulthess, Zürich, 1999.
• Giger Hans, Haftpflichtkommentar - Kommentar zu den schweizerischen Haftpflichtbestimmungen (ed. Willi Fischer/Thierry Luterbacher), Zürich/St. Gallen, 2016.
• Giovanoli Silvio, Force majeure et cas fortuit en matiere d'increcution des obligations, Genève, 1933.
• Günay Cevdet İlhan, Cezai Şart, Turhan Kitabevi, Ankara, 2002.
• Hekim Aylin/Kaplan Mikail Bora, “Cezalandırıcı Tazminat ve Medeni Ceza Kavramlarının Karşılaştırılması”, Sorumluluk Hukuku: Seminerler-Makaleler 2017 (ed. Başak Baysal), İstanbul, 2017.
• Honsell Heinrich, Basler Kommentar, Obligationenrecht I, Art. 1-529 OR, (ed. Heinrich Honsell/Nedim Peter Vogt/Wolfgang Wiegand), Helbing Lichtenhahn, 2011.
• Huguenin Claire, Obligationenrecht – Allgemeiner und Besonderer Teil, 2012.
• İnceoğlu Murat M., Borçlar Hukukunda Doğrudan Temsil, İstanbul, 2009.
• Kabaklıoğlu Arslanyürek Yasemin, Ceza Koşulu – Özellikle Zarar ve Tazminatla İlişkisi, İstanbul, 2018.
• Kapancı Berk, “Götürü Tazminat Anlaşması ve Bunun Ceza Koşulundan Ayırt Edilmesi”, Prof. Dr. Mustafa Dural’a Armağan, İstanbul, 2013 (Götürü Tazminat).
• Kapancı Berk, “Sözleşmesel Sorumlulukta Tazminat Edimi ile Sözleşme Cezası Arasındaki İlişki”, İstanbul Kültür Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 15, S. 1-2, 2016 (Sözleşme Cezası)
• Kılıçoğlu Ahmet M., Borçlar Hukuku Genel Hükümler, Ankara, 2016.
• Kocaağa Köksal, Ceza Koşulu (Sözleşme Cezası), Ankara, 2018.
• Koller Alfred, Konventionalstrafe für Bauverzögerungen (Verspätungsstrafe), Bau- und Bauprozessrecht, Ausgewählte Fragen (ed. Alfred Koller), St. Gallen, 1996 (Verspätungsstrafe)
• Koller Alfred, “Das Vorbehaltserfordernis bei Verspätungsstrafen”, AJP 1996, s. 1518.
• Kren Kostkiewicz Jolanta, Schweizerisches Obligationenrecht - OFK - Orell Füssli Kommentar (ed. Jolanta Kren Kostkiewicz/Stephan Wolf/Marc Amstutz/Roland Fankhauser), 2016.
• Kurt Müjde L., Borçlunun Sorumlu Olmadığı Sonraki İmkansızlık, Ankara, 2016.
• Legeais Dominique, “Crédit-bail. Critère de qualification de la clause pénale”, RTD com. 2008, s. 610 (Dalloz veritabanı)
• Magnier-Merran Kevin, “Clause pénale: elle en avait la substance sans le nom – Cour de cassation, com. 6 décembre 2017”, AJ contrat 2018, s. 39 (Dalloz veritbanı).
• Mazeaud Denis, “Qualification de clause pénale : encore et toujours...”, Recueil Dalloz 2016, s. 1628 (Dalloz veritabanı).
• Medicus Dieter/Lorenz Stephan, Schuldrecht I Allgemeiner Teil, München, 2015.
• Müller-Chen Markus, Schweizer Obligationenrecht 2020 – Entwurf für einen neuen allgemeinen Teil / Code des obligations suisse 2020 - Projet relatif à une nouvelle partie générale (ed. Claire Huguenin/Reto M. Hilty), 2013 (OR 2020/Müller-Chen)
• Nomer Haluk Nami, Haksız Fiil Sorumluluğunda Maddî Tazminatın Belirlenmesi, İstanbul, 1996.
• Oğuzman Kemal/Öz Turgut, Borçlar hukuku Genel Hükümler C. I - II, İstanbul, 2018.
• Ostendorf Patrick, “Vertragsstrafe und pauschalierter Schadensersatz als Instrumente der Vertragsgestaltung”, JuS 2015, s. 978.
• Özçelik Ş. Barış, “Türk Borçlar Kanunu’na Göre Konaklama Yeri İşletenin Konaklayanın Eşyasının Yok Olması, Zarar Görmesi Veya Çalınmasından Sorumluluğu”, Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi, Cilt 22, Sayı 3, 2016.
• Özmen Saba/Aktaş Türkan, “Türk Hukuku Açısından Para Borçlarında Temerrüt Faizi Yanında Ceza Koşulu Talep Edilebileceğine İlişkin Yargıtay Kararlarının Eleştirisi”, Maltepe Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt 17, Sayı 1, 2018.
• Parlak Börü Şafak, “Götürü Tazminat Kavramına Bir Bakış”, TBB Dergisi, 2017 (129).
• Pekmez Cüneyt, “Türk Borçlar Kanunu Çerçevesinde Borca Aykırılıktan Doğan Kusursuz Sorumluluğa Genel Bakış”, TAAD, Yıl: 6, Sayı: 21, 2015.
• Pichonnaz Pascal, Schweizer Obligationenrecht 2020 – Entwurf für einen neuen allgemeinen Teil / Code des obligations suisse 2020 - Projet relatif à une nouvelle partie générale (ed. Claire Huguenin/Reto M. Hilty), 2013 (OR 2020/Pichonnaz)
• Picod Yves, “Obligations”, Répertoire de droit civil, Haziran 2017 (Dalloz veritabanı).
• Roth Pellanda Katja, Obligationenrecht - Allgemeine Bestimmungen Art. 1-183 - CHK - Handkommentar zum Schweizer Privatrecht (ed. Andreas Furrer/Anton K. Schnyder), Zürich, 2016.
• Sanlı Kerem Cem, Hukuk ve Ekonomi Perspektifinden Sözleşme Hukuku ve Sözleşme Yaptırımlarının Ekonomik Analizi, İstanbul, 2017.
• Santoro Dimitri, Die Konventionalstrafe im Arbeitsvertrag, Bern, 2001.
• Serozan Rona, Borçlar Hukuku Genel Bölüm, Üçüncü Cilt: İfa, İfa Engelleri, Haksız Zenginleşme, İstanbul, 2016 (İfa Engelleri).
• Serozan Rona, Sözleşmeden Dönme, Vedat Kitapçılık, İstanbul, 2007.
• Serozan Rona/Baysal Başak/Sanlı Kerem Cem, Borçlar Hukuku Özel Bölüm, İstanbul, 2018.
• Tekinay Selahattin Sulhi/Akman Sermet/Burcuoğlu Haluk/Altop Atilla, Borçlar Hukuku Genel Hükümler, İstanbul, 1993.
• Tolou Alborz, La forfaitisation du dommage, Zurich, 2017.
• Tunçomağ Kenan, Türk Hukukunda Cezai Şart, İstanbul, 1963 (Cezai Şart).
• Tunçomağ Kenan, “Cezai Şartın Hukuki Mahiyeti”, 1 Banka Hukuku Dergisi (1962).
• Uçar Salter, Hukukta Cezai Şart ve Uygulaması, İstanbul, 1993.
• Weber Rolf H, Berner Kommentar, Band/Nr. VI/1/5, Die Folgen der Nichterfüllung, Art. 97-109 OR Schweizerisches Zivilgesetzbuch, Das Obligationenrecht, Allgemeine Bestimmungen (ed. Heinz Hausheer), Bern, 2000 (BK/Weber)
• Wiegand Wolfgang, Basler Kommentar, Obligationenrecht I, Art. 1-529 OR, (ed. Heinrich Honsell/Nedim Peter Vogt/Wolfgang Wiegand), Helbing Lichtenhahn, 2011 (BSK/Wiegand).
• Wuffli Daniel, Schweizerisches Obligationenrecht OFK - Orell Füssli Kommentar (ed. Jolanta Kren Kostkiewicz/Stephan Wolf/Marc Amstutz/Roland Fankhauser), Zürich, 2016.
• Yağcıoğlu Burcu, Türk ve İsviçre Hukuku’nda Ceza Koşulu, Ankara, 2019.