6769 Sayılı Sınaî Mülkiyet Kanunu’na Göre Patentte Zorunlu Lisans

Yıl 2023, Cilt: 29 Sayı: 2, 1417 - 1489, 31.12.2023

Tamer Bozkurt

https://doi.org/10.33433/maruhad.1360803

Öz

Patentte zorunlu lisans, sınaî mülkiyet hukukunun en ilginç konu ve istisnalarından birisidir. Adeta “kamulaştırmayı” andıran kanun hükümleri patent sahibinin anayasa ile güvence altına alınan mülkiyet hakkına doğrudan, sözleşme hürriyetine ise dolaylı bir müdahale niteliğindedir. Bu nedenle yasal düzenlemelerde Anayasa’nın 13. maddesindeki başta “kanunla” sınırlama ölçütü olmak üzere, ölçülülük ilkesinin gözden uzak tutulmaması gerekmektedir. Bu açıdan konunun eskiden (mülga) 551 sayılı Kanun Hükmünde Kararname ile düzenlenmesi Anayasa’ya aykırı idi. Bugün ise zorunlu lisansla ilgili pek çok alt başlık 6769 sayılı Sınaî Mülkiyet Kanunu (SMK) ile ortaya çıksa da aslında tamamının arkasında yatan olgu “kamu yararı”dır. Buluş sahibinin yeni bir icatta bulunması sadece bireysel bir çıkara hizmet edemez. Bu buluşun toplum yararına da kullanılması gerekir. Bu durum özellikle Covid salgınından sonra eczacılık ürünlerine ilişkin tartışmaları daha da artırmıştır. Az gelişmiş veya gelişmekte olan ve hayati öneme sahip eczacılık ürünlerine ulaşmakta zorluk çeken ülkeler için patent hukuku bir engel olarak görülmeye başlanmıştır. Bu noktada buluş sahiplerinin hakları ile kamu yararı arasında adil bir dengenin gözetilmesi, gelecekte yaşanabilecek muhtemel sorunları da en aza indirgeyecektir.

Anahtar Kelimeler

Patent, lisans, zorunlu lisans, mülkiyet hakkı, sözleşme özgürlüğü, kamu yararı, patent konularının bağımlılığı, kullanmama nedeniyle zorunlu lisans, TRIPs.

Etik Beyan

Bu makaleyi yazarken bilimsel etik kurallara uyduğumu, alıntı yaptığım tüm kaynakları gösterdiğimi, intihale yol açabilecek hiçbir davranış göstermediğimi ve çalışmanın tarafımca yazıldığımı beyan ederim.

Teşekkür

İlginiz ve emekleriniz için teşekkür ederim.

Kaynakça

• Akat M ve Dinçkol, A, 1982 Anayasası, Madde Gerekçeleri ve Maddelerle İlgili Anayasa Mahkemesi Kararları (Alkım 1998).
• Akyılmaz B, Sezginer M ve Kaya C, Türk İdari Yargılama Hukuku (8. Bası, Seçkin 2023).
• Alsegård E., ‘Global pharmaceutical patents after the Doha Declaration – What lies in the future’ (March 2004) Script -ed, 1(1), 13-14. ⟨https://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=1137545⟩ Accessed 10 July 2023.
• Antalya G ve Topuz M, Eşya Hukuku, C. IV/1, Giriş, Temel Kavram ve İlkeler (3. Bası, Seçkin 2019).
• Arıöz A ve Özbek Ö C, ‘Hâkim Durumun Kötüye Kullanılmasının Sonucu Olarak Zorunlu Lisanslama: Değerlendirme Kriterleri ve Uygulanacak Standartlar’ (2010) 11(3), Rekabet Dergisi, 16-17.
• Arslan İ Y, Rekabet Hukuku, Teori ve Uygulama (6. Bası, Ekin 2021).
• Arslan M H, Patent Hakkına İlişkin İstisnalar ve Sınırlamalar (On İki Levha 2023).
• Arslan R, Yılmaz E, Ayvaz S T ve Hanağası E, Medenî Usul Hukuku (6. Bası, Yetkin 2020).
• Ayhan R, Çağlar H, Yıldız B ve İmiroğlu D, Sınaî Mülkiyet Hukuku (Adalet 2021).
• Ayıter N, İhtira Hukuku (Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları 1968).
• Bak B, ‘İlaçta Zorunlu Patent Lisansı’ (2011) 3, Ankara Barosu Dergisi 107-126.
• Banoğlu S, ‘İlaçta Patent Uygulamasının Rasyonel İlaç Kullanımı Üzerine Olası Etkileri’ (Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi 2001).
• Barqawi L, ‘Promoting Jordan’s Use of Compulsory Licensing During the Pandemic’,Research Paper, South Centre, 15 September 2023.
• Beier F K, ‘Ausschließlichkeit, gesetzliche Lizenzen und Zwangslizenzen im Patent- und Musterrecht”, (1998) Heft 3-4, Gewerblicher Rechtsschutz und Urheberrecht 185-195.
• Bektaş İ, ‘6769 Sayılı Sınai Mülkiyet Kanunu’na Göre Patent Hukukunda Zorunlu Lisans -Değişiklikler ve Eksiklikler’, Prof. Dr. Sabih Arkan’a Armağan (On İki Levha 2019) 277-316.
• Blum R E and Pedrazzini M M, Das schweizerische Patentrecht (2. Auflage, Stämpfli 1975).
• Bozkurt T, ‘Bankacılık Kanunu’nun 62. Maddesinin Hukukî Niteliği, Uygulama Alanı ve Mülkiyet ve Miras Hakkı Yönünden Anayasa’ya Aykırılığı Sorunu’ (2017) 3(1) Ticaret ve Fikrî Mülkiyet Dergisi 23–46 (Bankacılık).
• Bozkurt T, ‘Haklarında Özel Bir Sınırlama Nedeni Öngörülmemiş Temel Hak ve Hürriyetlerin Sınırlandırılması Sorunsalı: Özellikle Sözleşme Hürriyeti Açısından Durum’ (2008) 66 (1) Ankara Barosu Dergisi 134-143 (Sözleşme Hürriyeti).
• Bulut İ Ç, ‘Zorunlu Unsur Doktrininin Uygulama Koşullarının Avrupa Birliği Rekabet Hukukunda Gelişimi: Vaka Analizleri” (2019) 2(2), İzmir Democracy University Social Sciences Journal 88-121.
• Bulut P ve Bulut K, ‘İlaçlar İçin Zorunlu Lisans’ (2022) 24(1), Ankara Barosu Fikri Mülkiyet ve Rekabet Hukuku Dergisi 1-28.
• Busche J, T. Stoll P and Wiebe A, TRIPs- Internationales und europäisches Recht des geistigen Eigentums- Kommentar (2. Auflage, Carl Heymanns 2013).
• Carlos M C and Nirmalya S, ‘The WTO TRIPS Decision on COVID-19 Vaccines: What is Needed to Implement it?’, Research Paper 169 (South Center) 8 November 2022 (https://www.southcentre.int/wp-content/uploads/2022/11/RP169_The-WTO-TRIPS-Decision-on-COVID-19-Vaccines_EN.pdf) Accessed 17 November 2023.
• Çelik F H Ş, ‘Patent Sisteminin İşlevleri ve Bu İşlevlerin Etkinliğini Sağlayan Yasal Düzenlemeler’ (2006) 23 (3) Banka ve Ticaret Hukuku Dergisi 103-154.
• Çolak U, Türk Patent Hukuku (Adalet 2022).
• Erdem B, Patent Hakkının Korunması ve Patent Hakkına İlişkin Sözleşmelere Uygulanacak Hukuk (2. Bası, Beta 2002).
• Eren F, Borçlar Hukuku Genel Hükümler (27. Bası, Yetkin 2022) (Borçlar).
• Eren F, Mülkiyet Hukuku (7. Bası, Yetkin 2023) (Mülkiyet).
• Gabriele S, ‘The European Commission’s New Compulsory Licensing Proposal: A Step Forward?’ ⟨https://blog.petrieflom.law.harvard.edu/2023/05/05/eu-compulsory-licensing/⟩ Accessed 10 August 2023).
• Gemalmaz, B H, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinde Mülkiyet Hakkı (2. Bası, Beta 2017).
• Gómez Segade V J A, ‘Zwangslizenzen für pharmazeutische Erfindungen- Eine rechtsvergleichende Darstellung unter besonderer Berücksichtigung des Vorentwurfs für ein neues spanisches Patentrecht’ (1973) GRUR Int.123-131.
• Gözler K, ‘3 Ekim 2001 Tarihli Anayasa Değişikliği: Bir Abesle İştigal Örneği’ (2002) 19, Anayasa Yargısı Dergisi (Anayasa Mahkemesi’nin Kuruluşunun 40. Kuruluş Yıldönümü Nedeniyle Düzenlenen Sempozyum, Antalya) 326-354 (Abesle İştigal)
• Gözler K, ‘Anayasa Değişikliğinin Temel Hak ve Hürriyetlerin Sınırlandırılması Bakımından Getirdikleri ve Götürdükleri (Anayasanın 13. Maddesi Yeni Şekli Hakkında Bir İnceleme)’ (2001) 4, Ankara Barosu Dergisi 53-67 (Anayasa Değişikliği).
• Gözler K, İdare Hukuku, C. I (3. Bası, Ekin 2019) (İdare Hukuku).
• Gözüyeşil F F, ‘Patent Konularının Bağımlılığı Hâlinde Zorunlu Lisans’ (2020) 28(2), Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 473-509.
• Günday M, ‘İdarî Yargının Görev Alanının Anayasal Dayanakları’ (1997) 14, Anayasa Yargısı Dergisi 347-358.
• Güneş, İ, ‘Sınai Mülkiyet Kanunda Zorunlu Lisans’ (2016) 19(2) -(2017) 19(1), Ankara Barosu Fikrî Mülkiyet ve Rekabet Hukuku Dergisi (FMR) (26 Nisan Dünya Fikri Mülkiyet Günü Özel Sayısı) 47-56.
• Güriz A, Hukuk Felsefesi (16. Bası, Siyasal 2021) (Felsefe).
• Güriz A, Teorik Açıdan Mülkiyet Sorunu (2. Bası, Siyasal 2018) (Mülkiyet).
• Gürzumar OB, Zorunlu Unsur Doktrinine Dayalı Sözleşme Yapma Yükümlülüğü (Hâkim Durumun Rakiple Anlaşma Yapmaktan Kaçınmak Suretiyle Kötüye Kullanılması) (Seçkin 2006).
• Hacker F, Patentgesetz, Begründer: Busse R and Keukenschrijver A (8. Auflage, De Gruyter 2016).
• Haedicke M and Wollenschlaeger L, Handbuch des Patentrechts (PatR-HdB), Herausgeber: Haedicke M and Timmann H (2. Auflage C. H. Beck 2020).
• Huysal A S, İlaç Patenti (Vedat 2010).
• İba Ş ve Söyler Y, ‘Yeni Hükümet Sisteminde Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi ile Cumhurbaşkanı Kararının Nitelik Farkı ve Hukuki Sonuçları’, (2019) 36/1 Anayasa Yargısı Dergisi 195–223.
• İleri E İ, ‘Compulsory Patent Licensing And Access To Medicines: Orphan Drugs’ (Master’s Thesis, University of Ankara 2022).
• İnceoğlu M M, ‘Sözleşme Yapma Zorunluluğu ve Tüketicinin Korunması Hakkında Kanunun 5. Maddesinin Bu Açıdan Değerlendirilmesi’, M. Kemal Oğuzman’ın Anısına Armağan (Beta 2000) 391-429.
• Karson M, ‘Türk Hukukunda Patentten Doğan Haklar’ (Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi 2003).
• Kaya A, ‘551 Sayılı «Patent Haklarının Korunması Hakkında Kanun Hükmünde Kararname» İle Getirilen Zorunlu Lisans Sistemi’, 1996 (LV), İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası 335-367 (Zorunlu Lisans).
• Kaya A, ‘Türk Hukukunda Patentten Doğan Haklar’ (1997) LV/4, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası 173-199 (Patentten Doğan Haklar).
• Kayacan V, ‘İlaçta Patent Korumasının Etkileri ve Koruma Tedbirleri’ (Bilim Uzmanlığı Tezi, Hacettepe Üniversitesi 2000).
• Kesici D, ‘Patent ve Türk İlaç Endüstrisi’ (Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi 2002).
• Kılıçoğlu A, Sınaî Haklarla Karşılaştırmalı Fikrî Haklar (8. Bası, Turhan 2022).
• Kırkbeşoğlu N, ‘Sınaî Mülkiyet ve Rekabet Hukukunda Zorunlu Lisans (Zwanglizenz)’ (Vedat 2009) Prof. Dr. Hüseyin Hatemi’ye Armağan, C. II 1095-1132.
• Kober-Dehm H, Patentgesetz (Gebrauchmustergesetz, Patentkostengesetz) Begründer: Benkard G (11. Auflage, C.H.Beck 2015).
• Kraβer R, Ann C and Maute L, Patentrecht, Autoren/Herausgeber: Kraβer R, Ann C and Lena M, (8. Auflage, C.H. Beck 2022).
• Lamping M, D. Batista P H, Correa J I, Hilty R, Kim D, Slowinski P R, Steinhart M, ‘Revisiting the Framework for Compulsory Licensing of Patents in the European Union’, (2 March 2023), Reflections on the European Commission’s Initiative Position Statement of the Max Planck Institute for Innovation and Competition, Max Planck Institute for Innovation and Competition Research Paper No. 23-07.
• Law A, Patents and Public Health, Legalising the Policy Thoughts in the Doha TRIPS Declaration of 14 November 2001 (Nomos, 2008).
• Mes P, Patentgesetz- Gebrauchmustergesetz (5. Auflage, C.H. Beck 2020).
• Mitchell A D, Taubman A and Samlidis T, ‘Intellectual Property and Vaccine Manufacturing: Utilizing Existing TRIPS Agreement Flexibilities for COVID-19 and Other Public Health Crises’ (2023) 25, Tulane Journal of Technology and Intellectual Property 1-104.
• Nart S, ‘Rekabetin Korunması Kapsamında Fikrî ve Sınaî Hakların Sınırları’ (2009) 11(1), Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 113-146.
• Odman (Boztosun) A N, Fikrî Mülkiyet Hukuku ile Rekabet Hukukunun Teknolojik Yeniliklerin Teşvikindeki Rolü (Seçkin 2002).
• Oğuzman M K, Seliçi Ö ve Oktay Özdemir S, Eşya Hukuku (25. Bası, Filiz 2023).
• Oğuzman M. K ve Barlas, N, Medenî Hukuk, Giriş, Kaynaklar, Temel Kavramlar (29. Bası, On İki Levha 2023).
• Oğuzman M. K ve Öz M T, Borçlar Hukuku Genel Hükümler, C. I (20. Bası, Vedat 2022.
• Ortan A N, Patent Lisansı Sözleşmesi (Doğan Basımevi 1979).
• Özdemir S Ö, Sınaî Haklara İlişkin Lisans Sözleşmeleri ve Rekabet Hukuku Düzenlemelerinin Lisans Sözleşmelerine Uygulanması (Beta 2002).
• Özsoy S H, Türk Hukukunda Patent Lisans Sözleşmesi (Turhan 2011).
• Pekcanıtez H, Atalay O ve Özekes M, Medenî Usul Hukuku Ders Kitabı (8. Bası, On İki Levha 2020).
• Plagge M, Der patentrechtliche Unterlassungsanspruch (Historie, Reichweite und Reform) (Nomos 2022).
• Rinken I, Patentgesetz mit Europäischem Patentübereinkommen (EPÜ) Kommentar, Herausgeber: Schulte R (11. Auflage, Carl Heymanns 2022).
• Scheffler D, ‘Die (ungenutzten) Möglichkeiten des Rechtsinstituts der Zwangslizenz’, (2005) Heft 2, GRUR 97-105.
• Seitz C, Patentgesetz PatG, Bundesgesetz über die Erfindungspatente vom 25. Juni 1954 (PatG), Herausgeber: Schweizer M and Zech H (Stämpflis, 2019).
• Serozan R, Medeni Hukuk, Genel Bölüm, Kişiler Hukuku (Yayına Hazırlayanlar: B. İlkay Engin ve Yeşim M. Atamer) (On İki Levha 2022).
• Tanrıver S, Medenî Usul Hukuku, C. II (Yetkin 2021).
• Tekinalp Ü, Fikrî Mülkiyet Hukuku (5. Bası, Vedat 2012).
• Tekinay S S, Akman S, Burcuoğlu H, Altop A, Borçlar Hukuku Genel Hükümler (7. Bası, Filiz 1993).
• Topcu D, ‘Patent Lisans Sözleşmeleri Düzenlemelerinin Rekabet Hukuku Yönüyle Değerlendirilmesi’ (2018), 13/45, Terazi Hukuk Dergisi 176-193 (Rekabet).
• Topcu D, Patent Lisans Sözleşmeleri (2. Bası, Seçkin 2021) (Patent Lisans).
• Tüysüz M, Fikrî Mülkiyet Hakları Çerçevesinde Yeni Bitki Çeşitleri Üzerindeki Islahçı Hakkı (Yetkin, 2007).
• Ulusoy A D, Türk İdare Hukuku (5. Bası, Yetkin 2022).
• Utku D, ‘Rekabet Hukuku Açısından Patent Hakkı’ (Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi 2002).
• Vural Altay, ‘Dünya Ticaret Örgütü (DTÖ) Doha Kalkınma Gündemi Müzakerelerinde Son Durum’ (IX) Uluslararası Ekonomik Sorunlar Dergisi ⟨http://www.mfa.gov.tr/dunya-ticeret-orgutu-_dto_-dohakalkinma-gundemi-muzakerelerinde-son-durum.tr.mfa⟩ Erişim Tarihi 10 Ağustos 2023.
• Weber H, Die urheberrechtliche Zwangslizenz (Nomos, 2018).
• Wilhelmi R, Beck Online Kommentar- Patentrecht, Herausgeber: Fitzner U, Kubis S and Bodewig T (29. Edition, C.H.Beck 2023, Stand: 15.07.2023).
• Yalçıner U, ‘İlaç ve Patent, Türkiye’de ve Dünyada Son Gelişmeler’, (2002) 2(3) Ankara Barosu Fikrî Mülkiyet ve Rekabet Dergisi 15-44 (İlaç)
• Yalçıner U, ‘Türkiye’de Patent Sistemi ve Yönteminin Bugünü ve Yarını” (1992) Patent Sistemleri ve Patent Ofisi Organizasyonları Uluslararası Sempozyumu Ankara (12-13.X.1992) 99-119 (Patent).
• Yavuz Ş, ‘Avrupa Topluluğu Rekabet Hukukunda Fikri Mülkiyetin Zorunlu Lisanslaması: Ims Davası ve Bazı Yanılsamalar’ (2005) 22, Rekabet Dergisi 4-39.
• Yurtsever Ş, Patentin Hukukî Korunması ve İlgili Mevzuat (Adalet 1999).
• Yusufoğlu F, Patent Verilebilirlik Şartları (Vedat 2014).
• Yüksel A S, Patent ve Lisans (Patent, Marka, Know-how) Sözleşmesi Hukuku (Marmara Üniversitesi Yayınları 1989).