Lise Öğrencilerinde Akran Zorbaliğina Maruz Kalma: Temel Psikolojik İhtiyaçlar ve Anne-Babaya Duygusal Erişilebilirlik

Yıl 2018, Cilt: 14 Sayı: 2, 635 - 652, 31.08.2018

Fatma Gök Fulya Cenkseven Önder

https://doi.org/10.17860/mersinefd.399218

Cited By: 4

Öz

Bu
araştırmada lise öğrencilerinin akran
zorbalığına maruz kalmalarının yordayıcıları olarak temel psikolojik
ihtiyaçları ve anne-babalarına duygusal erişilebilirlikleri incelenmiştir. Araştırma 1198 lise (588'i kız, 610
erkek) öğrencisi üzerinde gerçekleştirilmiştir. Araştırmada lise öğrencilerinin akran zorbalığına ilişkin veriler
‘California Zorba Mağduriyeti Ölçeği’ (Felix,
Sharkey, Green, Furlong ve Tanigawa, 2011), temel psikolojik ihtiyaçlara ilişkin veriler 'Temel Psikolojik İhtiyaçları
Ölçeği’ (Deci ve Ryan, 2000), anne-babaya duygusal erişilebilirliğine ilişkin
veriler ise ‘Ebeveyn Duygusal Erişilebilirlik Ölçeği’ (Lum ve Phares, 2005)
kullanılarak elde edilmiştir. Elde edilen bu veriler temel istatistiksel
analizler ve lojistik regresyon analiziyle çözümlenmiştir. Araştırma sonucunda
lise öğrencilerinin mağduriyet puanları ile özerklik, yeterlik, ilişki
ihtiyaçları ve anne babaya duygusal erişilebilirlik arasında negatif yönde
anlamlı ilişkiler bulgulanmıştır. Lise öğrencilerinin akran zorbalığına maruz kalma,
temel psikolojik ihtiyaçlar ve anne-babaya duygusal erişilebilirlikleri
cinsiyetlerine göre incelendiğinde erkek öğrencilerin akran zorbalığına maruz
kalma puan ortalamalarının kız öğrencilerin puan ortalamalarından daha yüksek
olduğu belirlenmiştir. Temel psikolojik ihtiyaçlar açısından bakıldığında
erkek öğrencilerin yeterlik ihtiyaç puan ortalamaları kız öğrencilerin puan
ortalamalarından daha yüksektir. Araştırmada kızların ve erkeklerin zorbalık mağduru olmalarını yordayan temel
psikolojik ihtiyaçlar ve anne- babaya duygusal erişilebilirliğe ilişkin analiz
ayrı ayrı yapılmıştır. Özerklik ihtiyacı ve anneye duygusal erişilebilirliğin
kız ergenlerde görülen akran zorbalığına maruz kalmayı yordamada anlamlı katkı
yapan değişkenler olduğu görülmüştür. Erkek ergenlerde, özerklik ve ilişki
ihtiyaçları akran zorbalığına maruz kalmayı yordamada anlamlı katkı yapan
değişkenler olarak belirlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Zorba mağduru, temel psikolojik ihtiyaçlar

Kaynakça

• Adler, A. (2004). Yaşamın anlamı ve amacı (K. Şipal, Çev. 7. Baskı). İstanbul: Say Yayınları.
• Ahmed, E. ve Braithwaite, W. (2004). Bullying and victimization: Cause for concern for both families and schools. Social Psychology of Education, 7, 35–54.
• Akiba, M. (2004). Nature and correlates of bullying in Japanese middle school. International Journal of Educational Research, 3(41), 216-236.
• Atik, G. (2013). Ortaokul öğrencilerinin mağduriyetini etkileyen öğrenci ve okul düzeyi faktörleri: Ekolojik bir bakış. Doktora tezi. Ortadoğu Teknik Üniversitesi, Ankara.
• Atik, G. ve Güneri, O. (2012). California bullying victimization scale: Validity and reliability evidence for the Turkish middle school children. Social and Behavioral Sciences, 46, 1237 – 1241.
• Ayas, T. ve Pişkin, M. (2011). Lise öğrencileri arasındaki zorbalık olaylarının cinsiyet, sınıf düzeyi ve okul türü bakımından incelenmesi. İlköğretim Online, 10(2), 550-568.
• Baldry, A.C. ve Farrington, D.P. (2000). Bullies and delinquents: Personal characteristics and parental styles. J. Community Appl. Soc. Psychol., 10, 17-31.
• Benenson, J. F., Apostoleris, N. H. ve Parnass, J. (1997). Age and sex differences in dyadic and group interaction. Developmental Psychology, 33(3), 538-543.
• Berger, K.S. (2007). Update on bullying at school: Science forgotten. Developmental Review, 27, 90-126.
• Boulton, M.J. ve Underwood, K. (1992). Bully/victim problems among middle school children. British Journal of Psychology, 62(1), 73-87.
• Bowes, L., Maughan, B., Caspi, A., Moffitt, T.E. ve Arseneault, L. (2010). Families promote emotional and behavioural resilience to bullying: Evidence of an environmental effect. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 51(7), 809–817.
• Bringen, Z. (2000). Emotional availability: Conceptualization and research findings. American Journal of Orthopsychiatry, 70(1), 104-114.
• Carney, A. G. ve Merrell, K. W. (2001). Bullying in schools: Perspectives on understanding and preventing an international problem. In School Psychology international, 22(3), 364-382
• Cenkseven-Önder, F. ve Yurtal, F. (2008). Zorba, kurban ve olumlu özellikler taşıyan ergenlerin aile özelliklerinin incelenmesi. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri / Educational Sciences: Theory & Practice 8 (3), 805-832.
• Cheng, S.T., Cheung, K.C.C. ve Cheung, C.K. (2008). Peer Victimization and Depression Among Hong Kong Adolescents. Journal Of Clinical Psychology, 64(6), 766-776.
• Craig, W. M., Pepler, D. J. (2007). Understanding bullying: From research to practice. Canadian Psychology, 48(2), 86-93.
• Craig, W.M., Peters, R.D. ve Konarski, R. (1998). Bullying and victimization among Canadian school children. Canada: W-98-28E
• Çelikkaleli, Ö., Gökçakan, N. ve Çapri, B. (2005). Lise öğrencilerinin bazı psikolojik ihtiyaçlarının cinsiyet, okul türü, anne ve baba eğitim düzeyine göre incelenmesi. Eğitim Fakültesi Dergisi, 18 (2), 245-268.
• Deci, E.L. ve Ryan, R.M. (2000). The “what” and “why” of goal pursuits: Human needs and the self-Determination of behavior. Psychological Inquiry,11(4), 227–268.
• Deci, E.L., Vallerand, R.J., Pelletier, L.G. ve Ryan, R.M. (1991). Motivation and education: The self-determination perspective. Educational Psychologist, 26(3 & 4), 325-346.
• Dölek, N. (2002). Öğrencilerde zorbaca davranışların araştırılması ve bir önleyici program modeli. Doktora tezi, Marmara Üniversitesi, İstanbul.
• Dussich, J. P. J. ve Maekoya, C. (2007). Physical child harm and bullying-related behaviors a comparative study in Japan, South Africa, and the United States. International Journal of Offender Therapy and Comparative Criminology, 51(5), 495-509.
• Erçevik, A. (2014). Lise öğrencilerinin duygusal özerklik ve sosyal destek düzeyleri arasındaki ilişkinin incelenmesi. Yüksek lisans tezi. İstanbul Üniversitesi, İstanbul.
• Ergün, N. (2015). Erken ergenlerde okul, aile ve demografik değişkenlere göre akran zorbalığının incelenmesi. Yüksek lisans tezi, Hacettepe Üniversitesi, Ankara.
• Esen-Çoban, A. (2013). Türkiye’de ergenlerin duygusal özerkliklerinin bazı demografik değişkenlere göre incelenmesi. Eğitim ve Bilim, 38(169). 357-371.
• Eşkisu, M. (2009). Liseli öğrencilerin zorbalık düzeyleri ile aile işlevleri ve algılanan sosyal destek arasındaki ilişkinin incelenmesi. Yüksek lisans tezi, İstanbul Üniversitesi, İstanbul.
• Felix, E.D., Sharkey, J.D., Green, J.G., Furlong, M.J. ve Tanigawa, D. (2011). Getting precise and pragmatic about the assessment of bullying: The development of the California Bullying Victimization Scale. Aggressive Behavior, 37, 234–247.
• Filak, V.F. ve Sheldon, K.M. (2003). Student psychological need satisfaction and college teacher-course evaluations. Educational Psychology, 23(3), 235-247.
• Genç, G. (2007). Genel Liselerde Akran Zorbalığı ve Yönetimi. Doktora Tezi, İnönü Üniversitesi, Malatya.
• Gökçe, G. (2013). Ebeveynin duygusal erişilebilirliği ve genel psikolojik sağlık: Duygu düzenleme, kişilerarası ilişki tarzı ve sosyal desteğin rolü. Yüksek lisans tezi, Ankara Üniversitesi, Ankara.
• Gross, R.L. (2002). We are all either bullies, bullied, or bystanders. Fleming, M., Towey, K. (Eds.), Educational forum on adolescent health: Youth bullying (pp. 18-21). Chicago, IL: American Medical Association.
• Hawker, D. S. J. ve Boulton, M. J. (2000). Twenty years' research on peer victimization and psychosocial maladjustment: A meta-analytic review of cross-sectional studies. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 41(4), 441-455.
• Hein, V., Koka, A. ve Hagger, M.S.(2015). Relationships between perceived teachers' controlling behaviour, psychological need thwarting, anger and bullying behaviour in high-school students. Journal of Adolescence, 42, 103-114.D
• Ivarsson, T., Broberg, A.G., Arvidsson, T. ve Gillberg, C. (2005). Bullying in adolescence: Psychiatric problems in victims and bullies as measured by the youth self report (Ysr) and the depression self-rating scale (Dsrs). Nord J Psychiatry, 59(5), 365-373.
• Jungert, T., Piroddi, B. ve Thornberg, R. (2016). Early adolescents' motivations to defend victims in school bullying and their perceptions of studenteteacher relationships: A self-determination theory approach. Journal of Adolescence, 53, 75-90.
• Juvonen, J., Nishina, A. ve Graham, S. (2000). Peer harassment, psychological adjustment, and school functioning in early adolescence. Journal of Educational Psychology, 92, 349-359.
• Kapcı, E. G. (2004). İlköğretim öğrencilerinin zorbalığa maruz kalma türünün ve sıklığının depresyon, kaygı ve benlik saygısıyla ilişkisi. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakiltesi Dergisi, 37(1), 1-13.
• Karaman-Kepenekci, Y. ve Çınkır, Ş. (2006). Bullying among Turkish high school students. Child Abuse and Neglect, 30, 193-204
• Kavşut, F. (2009). Ergenlerde akran zorbalığı ve duygusal zekâ arasındaki ilişkinin incelenmesi. Yüksek lisans tezi, Abant İzzet Baysal Üniversitesi, Bolu.
• Kesici, Ş., Üre, Ö., Bozgeyikli, H. ve Sünbül, A. M. (2003). Temel psikolojik ihtiyaçlar ölçeğinin geçerlik ve güvenirliği. VII. Ulusal PDR Kongresi Bildiri Özetleri Kitabı, Malatya.
• Kılıç, A.Z. (2013). Ebeveynlerin toplumsal cinsiyet algısı ve çocuk yetiştirmeye etkileri. Araştırma raporu. Kochenderfer, B.J. ve Ladd, G.W. (1996). Peer victimization: Cause or consequence of school maladjustment? Child Development, 67, 1305-1317.
• Kubicek, L. F., Riley, K., Coleman, J., Miller, G. ve Linder, T. (2013). Assessing the emotional Quality of parent–child relationships involving young children with special needs: Applying the constructs of emotional availability and expressed emotion. Infant Mental Health Journal, 34(3), 242–256.
• Kulaksızoğlu, A. (2009). Ergenlik psikolojisi (11. baskı). İstanbul: Remzi kitapevi.Kurnaz, A. (2009). Saldırganlık ve akran mağduriyetinin çeşitli değişkenler açısından incelenmesi. Yüksek lisans tezi, Ankara Üniversitesi, Ankara.
• Kutlu, F. (2005). Zorbalık davranışları ile başa çıkma eğtiminin ilköğretim öğrencilerinin zorba davranışları üzerindeki etkisi. Doktora Tezi, Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara.
• Lagerspetz, K. M. J. ve Björkqvist, K. (1994). Indirect aggression in boys and girls. In R. Huesmann (Ed.), Aggressive behaviour: Current perspectives (pp. 131-150). New York: Plenum Press.
• La Guardia, J.G., Ryan, R.M., Couchman, C.E. ve Deci, E.L. (2000). Within-person variation in security of attachment: A self-determination theory perspective on attachment, need fulfillment, and well-being. Journal of Personality and Social Psychology, 79(3), 367-384.
• Lam, S., Law, W., Chan, C., Wong, B.P.H. ve Zhang, X. (2015). A Latent class growth analysis of school bullying and its social context: The self determination theory perspective. School Psychology Quarterly, 30(1), 75-90.
• Lum, J. J. ve Phares, V. ( 2005 ). Assessing the emotional availability of parents. Journal of Psychopathology and Behavioral Assessment, 27(3), 211-226.Matos, P.M., Barbosa, S., Almeida, H.M. ve Costa, M.E. (1999). Parental attachment and identity in Portuguese late adolescents. Journal of Adolescence, 22, 805-818.
• Nansel, T.R., Overpeck, M., Pilla, R.S., Ruan, W.J., Simons- Morton, B. ve Scheidt, P. (2001). Bullying behaviors among us youth: prevalence and association with psychosocial adjustment. Journal of American Medical Association, 285(16), 2094-2100.
• Nickerson, A.B., Singleton, D., Schnurr, B. ve Collen, M.H. (2014). Perceptions of school climate as a function of bullying ınvolvement. Journal of Applied School Psychology, 30, 157–181.
• Olafsen, R.N., Viemerö, V. (2000). Bully/victim problems and coping with stress in school among 10- to 12-year-old pupils in Åland, Finland. Aggressive Behavior, 26(1), 57-65.
• Olweus, D. (1993). Bullying at school: What we know and what we can do. Oxford, UK; Cambridge, USA: Blackwell.
• Olweus, D. (1994). Annotation: Bullying at school: Basic facts and effects of a school based intervention program. J. Child Psychol Psychiat., 35(7), 1171-1190.
• Olweus, D. (1995). Bullying or peer abuse at school: Facts and intervention. Current Directions in Psychological Science, 4(6), 196-200.
• Olweus, D. (1997). Bully/victim problems in school: facts and intervention. European Journal of Psychology of Education, 12(4) ,495-510.
• Pekel-Uludağlı, N. ve Uçanok, Z. (2005). Akran zorbalığı gruplarında yalnızlık ve akademik başarı ile sosyometrik statüye göre zorba/kurban davranış türleri. Türk Psikoloji Dergisi, 20, (56), 77-92.
• Phares, V., Lopez, E., Fields, S., Kamboukos, D., Duhig, AM. (2005). Are fathers involved in pediatric psychology research and treatment? J Pediatr Psychol,. 30(8), 631-643.
• Pişkin, M. (2002). Okul zorbalığı: Tanımı, türleri, ilişkili olduğu faktörler ve alınabilecek önlemler. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, 2(2), 531-562.
• Pontzer, D. (2010). A theoretical test of bullying behavior: parenting, personality, and the bully/victim relationship. J Fam Viol, 25, 259–273.
• Rigby, K. (1993). School children's perceptions of their families and parents as a function of peer relations. The Journal of Genetic Psychology, 154(4), 501-513.
• Rigby, K.(2002). New perspectives on bullying. London.
• Rigby, K. ve Slee, P.T. (1991). Bullying among Australian school children: Reported behaviour and attitudes to victims. Journal of Social Psychology, 131, 615-622.
• Ryan, R.M. (1995). Psychological needs and the facilitation of integrative process. Journal of Personality, 63(3), 397-427.
• Ryan, R.M. ve Deci, E.L. (2000a). The darker and brighter sides of human existence: basic psychological needs as a unifying concept. Psychological Inquiry, 11(4), 319–338.
• Ryan, R.M. ve Deci, E.L. (2000b). Self-determination theory and the facilitation of ıntrinsic motivation, social development, and well-being. American Psychological Association, 55(1), 68-78.
• Salmon, G., James, A., Cassidiy, E.L. ve Javaloyes, M.A. (2000). Bullying a Review:Presentations to an Adolescent Psychiatric Service and Within a School for Emotionally and Behaviourally Disturbed Children. Clinical Child Psychology and Psychiatry, 5(4), 563–579.
• Salmivalli, C., Kaukiainen, A., Kaistaniemi, L. ve Lagerspetz,K.M.J. (1999). Self- Evaluated Self-Esteem, Peer-Evaluated Self-Esteem, and Defensive Egotism asPredictors of Adolescents’ Participation in Bullying Situations. Personality and Social Psychology Bulletin, 25 (10), 1268-1278.
• Seals, D. ve Young, J (2003). Bullying and victimization: Prevalence and relationship to gender, grade level, ethnicity, self-esteem, and depression. Adolescence, 38(152), 735-747.
• Seçer, İ. (2014). Akran zorbalığına uğrayan ergenlerin mağduriyet algılamaları ve kullandıkları başa çıkma stratejilerine grupla psikolojik danışmanın etkisinin incelenmesi. Doktora tezi, Atatürk Üniversitesi, Erzurum.
• Senemoğlu, N. (2004). Gelişim öğrenme ve öğretim kuramdan uygulamaya (9. baskı). Ankara: Gazi kitapevi.
• Smith, P.K.. ve Myron-Wilson, R. (1998). Parenting and school bullying. Clinical Child Psychology and Psychiatry, 3(3), 405–417.
• Smith, P. K. ve Sharp, S. (1994). School bullying: İnsights and perspectives. London: Routledge.
• Soenens, B. ve Vansteenkiste, M. (2005). Antecedents and outcomes of self-determination in three life domains: The role of parents’ and teachers’ autonomy support. Journal of Youth and Adolescence, 34(6), 589-604.
• Solberg, M.E., Olweus, D., & Endresen, I.M. (2007). Bullies and victims at school: Are they the same pupils? British Journal of Educational Psychology, 77(2), 441– 464. doi: 10.1348/000709906X105689.
• Stevens, V., De Bourdeaudhuij, I. ve Van Oost, P.(2002). Relationship of the family environment to children’s involvement in bully/victim problems at school. Journal of Youth and Adolescence, 31(6), 419–428.
• Sümer, N. ve Güngör, D. (1999). Çocuk yetiştirme stillerinin bağlanma stilleri, benlik değerlendirmeleri ve yakın ilişkiler üzerindeki etkisi. Türk Psikoloji Dergisi, 14(44), 35-58.
• Şirvanlı-Özen, D. (2006). Ergenlerde akran zorbalığına maruz kalmanın yaş, çocuk yetiştirme stilleri ve benlik imgesi ile ilişkisi. Türk Psikoloji Dergisi, 21(58), 77-94.
• Şirvanlı-Özen, D. ve Aktan, T. (2010), Bağlanma ve zorbalık sisteminde yer alma: Başa çıkma stratejilerinin aracı rolü. Türk Psikoloji Dergisi, 25(65), 101-113.
• Totan, T. (2008). Ergenlerde zorbalığın anne, baba ve akran ilişkileri açısından incelenmesi. Yüksek lisans tezi, Abant İzzet Baysal Üniversitesi, Bolu.
• Troy, M. ve Sroufe, L.A. (1987). Victimization among preschoolers: Role of attachment relationship history. Journal of the American Academy of Child and Adolescent Psychiatry, 26(2), 166–172.
• Özmete, E. ve Zubaroğlu Yanardağ, M. (2016). Erkeklerin bakış açısıyla toplumsal cinsiyet rolleri: kadın ve erkek olmanın değeri. Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi, 91-107.
• United Nations International Children's Emergency Fund. http://www.unicef.org.tr
• Van Hoof, A., Raaijmakers, Q. A. W., Van Beek, Y., Hale III, W. W. ve Aleva, L. (2008). A multi mediation model on the relations of bullying, victimization, identity, and family with adolescent depressive symptoms. J Youth Adolescence, 37, 772-782.
• Vatandaş, C.(2007). Toplumsal cinsiyet ve cinsiyet rollerinin algılanışı. Sosyoloji Konferansları Dergisi, 35, 29-5.
• Yaban, E.H. (2010). Ergenlerin arkadaşlık niteliği, ebeveynden ve okul ortamında öğretmenden algılanan destek ile akran zorbalığı/zorbalığa maruz kalma arasındaki ilişkiler. Yüksek lisans tezi, Hacettepe Üniversitesi, Ankara.
• You, S., Furlong, M.J., Felix, E., Sharkey, J.D., Tanigawa, D. ve Greif -Green, J. (2008). Relations among school connectedness, hope, life satisfaction, and bully victimization. Psychology in the Schools, 45(5), 446-460.
• Young-Jones, A., Fursa, S., Byrket, J.S. ve Sly, J.S. (2015). Bullying affects more than feelings: The long-term implications of victimization on academic motivation in higher education. Soc Psychol Educ, 18, 185–200.
• Yurttaş, A. (2010). İlköğretim ikinci kademe öğrencilerinin zorbalık eğilimleri ile algıladıkları anne baba tutumları arasındaki ilişkinin incelenmesi. Yüksek lisans tezi, Yeditepe Üniversitesi, İstanbul.
• Walczak, Y. ve Burns, S. (2004). Boşanma ve çocuk üzerine etkileri (İ.Ersevim, Çev. 2. Baskı). İstanbul: Özgür Yayınları.
• Williams, K. ve Kennedy, J.H. (2012). Bullying behaviors and attachment styles. North American Journal of Psychology, 14(2), 321-338.
• Wolke, D., Woods, S., Stanford, K., ve Schulz, H. (2001). Bullying and victimization of primary school children in England and Germany: Prevalence and school factors. Br J Psychol., 92, 673-96.
• Wolke, D., Samara, M.M. (2004). Bullied by siblings: Association with peer victimisation and behaviour problems in Israeli lower. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 45(5), 1015–1029.