Okul Psikolojik Danışmanlarında Mesleki Doyum ve Psikolojik İyi Oluş: İş Yaşamı Psikolojik Esnekliğinin Aracı Rolü

Year 2022, Volume: 18 Issue: 1, 77 - 95, 23.04.2022

Dilek Günel Yasin Aydın

https://doi.org/10.17860/mersinefd.1050072

Abstract

Bu çalışmanın amacı, okul psikolojik danışmanlarının mesleki doyumları ile psikolojik iyi oluşları arasındaki ilişkide iş yaşamı psikolojik esnekliğinin aracılık rolünü yapısal eşitlik modellemesi (YEM) ile incelemektir. İlişkisel araştırma yönteminin kullanıldığı bu çalışmanın örneklemini 291’i kadın, 114’ü erkek olmak üzere toplam 405 (M = 29,79, SS = 6,99) okul psikolojik danışmanı oluşturmaktadır. Araştırmada veri toplama aracı olarak Kişisel Bilgi Formu, Mesleki Doyum Ölçeği, Psikolojik İyi Oluş Ölçeği, İş Yaşamı Kabul ve Eylem Formu kullanılmıştır. Araştırmada kurulan modelin analiz sonuçlarına göre mesleki doyumun, psikolojik iyi oluş ve iş yaşamı psikolojik esnekliğini anlamlı bir şekilde yordadığı belirlenmiştir. Ayrıca yapısal eşitlik modellemesi doğrultusunda gerçekleştirilen analiz sonucunda iş yaşamı psikolojik esnekliğinin, mesleki doyum ve psikolojik iyi oluş arasındaki ilişkide kısmi bir aracı etkiye sahip olduğu anlaşılmıştır. Okul psikolojik danışmanlarının psikolojik iyi oluş düzeylerindeki varyansın %11’inin iş yaşamı psikolojik esnekliği tarafından açıklandığı sonucuna ulaşılmıştır. Araştırmada elde edilen bulgular, güncel alan yazın ışığında tartışılmıştır. Araştırmanın bulguları doğrultusunda ilgili öneriler sunulmuştur.

Keywords

psikolojik iyi oluş, mesleki doyum, iş yaşamı psikolojik esnekliği, okul psikolojik danışmanları

Job Satisfaction and Psychological Well-Being in School Counselors: Mediating Role of Work-related Psychological Flexibility

Abstract

The main aim of this study is to investigate the mediating role of work-related psychological flexibility in the relationship between job satisfaction and psychological well-being of school counselors by using structural equation model (SEM). This study was based on a correlational design. The sample of this study consisted of 405 (M= 29.79, SD= 6.99) school counselors and 291 of them were females, 114 of them were males. In terms of data collection tools, demographic information form, Job Satisfaction Scale, Psychological Well-Being Scale, and Work-related Acceptance and Action Questionnaire were used. As a result of model test analysis job satisfaction significantly predicted both work-related psychological flexibility and psychological well-being of school counselors. The results of the SEM analysis revealed that work-related psychological flexibility had a partial mediating role between job satisfaction and psychological flexibility. Additionally, work-related psychological flexibility explained the 11% of the variance in psychological well-being of school counselors. The findings of this study were discussed in the light of current literature and implications were also presented.

Keywords

psychological well-being, job satisfaction, work-related psychological flexibility, school counselors

References

• Aktepe, M. (2016). Bipolar bozukluk hastalarında psikolojik esneklik (Tıpta uzmanlık tezi). https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/’nden erişilmiştir (Tez No. 427147).
• Albal, E. (2019). Madde bağımlılarında şema ve psikolojik esneklik yaklaşımlarının madde bağımlılığı şiddetine etkisi (Doktora tezi). https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/’nden erişilmiştir (Tez No. 545019).
• Amodia, D. S., Cano, C., & Eliason, M. J. (2005). An integral approach to substance abuse. Journal of Psychoactive Drugs, 37(4), 363-371. doi: 10.1080/ 02791072.2005.10399809
• Aydın, G., Aydın, Y., & Karacan-Özdemir, N. (2020). İş yaşamında kabul ve eylem formu: geçerlik ve güvenirlik çalışması. Kariyer Psikolojik Danışmanlığı Dergisi, 3(1), 32-54
• Aydın, Y., & Karaman, H. B. (2021). The relationship between mindfulness and psychological wellbeing of school counselors: Mediating effect of work-related psychological flexibility. Kastamonu Eğitim Dergisi, 29(4), 101-112.
• Baggerly, J., & Osborn, D. (2006). School counselors' career satisfaction and commitment: Correlates and predictors. Professional School Counseling, 9, 197-205. doi: 10.1177/2156759X0500900304
• Bardhoshi, G., Schweinle, A., & Duncan, K. (2014). Understanding the impact of school factors on school counselor burnout: A mixed-methods study. The Professional Counselor, 4(5), 426-443. doi: 10.15241/gb.4.5.426
• Beder, N. (2019). Psikolojik iyi oluşun iş tatminine etkisinde örgütsel özdeşleşmenin aracı rolü: istanbul ili serbest muhasebeci mali müşavirler üzerinde bir araştırma (Yüksek lisans tezi). https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/’nden erişilmiştir (Tez No. 554042).
• Beehr, T. A., & Newman, J. E. (1978). Job stress, employee health, and organizational effectiveness: A facet analysis, model, and literature review 1. Personnel psychology, 31(4), 665-699. doi: 10.1111/j.1744-6570.1978.tb02118.x
• Bond, F. W., & Bunce, D. (2000). Mediators of change in emotion-focused and problemfocused worksite stress management interventions. Journal of Occupational Health Psychology, 5, 156-163. doi: 10.1037/1076-8998.5.1.156
• Bond, F. W., & Bunce, D. (2003). The role of acceptance and job control in mental health, job satisfaction, and work performance. Journal Of Applied Psychology, 88(6), 1057-1067. doi: 10.1037/0021-9010.88.6.1057
• Bond, F. W., & Flaxman, P. E. (2006). The ability of psychological flexibility and job control to predict learning, job performance, and mental health. Journal of Organizational Behavior Management, 26(1-2), 113-130. doi: 10.1300/J075v26n0105
• Bond, F. W., Flaxman, P. E., & Bunce, D. (2008). The influence of psychological flexibility on work redesign: Mediated moderation of a work reorganization intervention. Journal of Applied Psychology, 93, 645–654. doi: 10.1037/0021-9010.93.3.6455
• Bond, F. W., Hayes, S. C., Baer, R. A., Carpenter, K. M., Guenole, N., Orcutt, H. K., ... & Zettle, R. D. (2011). Preliminary psychometric properties of the Acceptance and Action Questionnaire–II: A revised measure of psychological inflexibility and experiential avoidance. Behavior therapy, 42(4), 676-688. doi: 10.1016/j.beth.2011.03.007
• Bond, F. W., Hayes, S. C., & Barnes-Holmes, D. (2006). Psychological flexibility, ACT, and organizational behavior. Journal of Organizational Behavior Management, 26(1-2), 25-54. doi: 10.1300/j075v26n0102
• Bond, F. W., Lloyd, J., Flaxman, P. E., & Archer, R. (2015). Psychological flexibility and act at work. The Wiley Handbook of Contextual Behavioral Science, 459-482.
• Bond, F. W., Lloyd, J., & Guenole, N. (2013). The Work‐related Acceptance and Action Questionnaire: Initial psychometric findings and their implications for measuring psychological flexibility in specific contexts. Journal of Occupational and Organizational Psychology, 86, 331–347. doi: 10.1111/joop.12001
• Brinkborg, H., Michanek, J., Hesser, H., & Berglund, G. (2011). Acceptance and commitment therapy for the treatment of stress among social workers: A randomized controlled trial. Behaviour Research and Therapy, 49, 389-398. doi: 10.1016/j.brat.2011.03.009
• Chang, A. ve Nguyen, L. T. (2011). The mediating effects of time structure on the relationships between time management behaviour, job satisfaction, and psychological well‐being. Australian Journal of Psychology, 63(4), 187-197. doi: 10.1111/j.1742-9536.2011.00008.x
• Cirhinlioğlu, Z., & Demir, A. (2017). Özel Eğitim Kurumlarında çalışan rehber öğretmenlerin iş doyumları: İzmir örneği. Journal of Human Sciences, 14(2), 1690-1702.
• DeMato, D. S., & Curcio, C. C. (2004). Job satisfaction of elementary school counselors: A new look. Professional School Counseling, 7, 236-245.
• Diener, E., Wirtz, D., Tov, W., Kim-Prieto, C., Choi, D., Oishi, S., & Biswas-Diener, R. (2010). New well-being measures: Short scales to assess flourishing and positive and negative feelings. Social Indicators Research, 97(2), 143-156. https://doi.org/ 0.1007/s11205-009-9493-y
• Dodge, R., Daly, A. P., Huyton, J., & Sanders, L. D. (2012). The challenge of defining well-being. International Journal of Wellbeing, 2(3), 222-235. doi: 10.5502/ijw.v2i3.4
• Donaldson-Feilder, E. J., & Bond, F. W. (2004). The relative importance of psychological acceptance and emotional intelligence to workplace well-being. British Journal of Guidance & Counselling, 32(2), 187-203. doi: 10.1080/08069880410001692210
• Erdoğan, B. (2018). Okul psikolojik danışmanlarının (rehber öğretmenlerin) kullandıkları mizah tarzlarına göre duygu yönetimi becerilerinin ve psikolojik iyi oluşlarının incelenmesi (Yüksek lisans tezi). https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/’nden erişilmiştir (Tez No. 505261).
• Flaxman, P. E., & Bond, F. W. (2006). Acceptance and commitment therapy (ACT) in the workplace. Mindfulness-based treatment approaches: Clinician's guide to evidence base and applications, 377-402.
• Garcia, E., Kundu, I., Kelly, M., Soles, R., Mulder, L., & Talmon, G. A. (2020). The American Society for Clinical Pathology's job satisfaction, well-being, and burnout survey of laboratory professionals. American journal of clinical pathology, 153(4), 470-486. doi: 10.1093/ajcp/aqaa008
• Gloster, A. T., Klotsche, J., Chaker, S., Hummel, K. V., & Hoyer, J. (2011). Assessing psychological flexibility: What does it add above and beyond existing constructs?. Psychological Assessment, 23(4), 970. doi: 10.1037/a0024135
• Hamamcı, Z., Oskargil, E., & İnanç, N. (2004). Okullarda çalışan psikolojik danışmanların mesleki yönden kendilerini geliştirmeleri ve mesleki doyumları ile ilişkinin incelenmesi. 6-9 Temmuz 2004, Malatya, Türkiye. XIII. Ulusal Eğitim Bilimleri Kurultayı’nda sunulan bildiri. Malatya: İnönü Üniversitesi.
• Harris, R. (2012). The reality slap: Finding peace and fulfilment when life hurts. New Harbinger.
• Hayes, S. C., Luoma, J. B., Bond, F. W., Masuda, A., & Lillis, J. (2006). Acceptance and Commitment Therapy: Model, processes and outcomes. Behaviour Research and Therapy, 44(1), 1-25. doi: 10.1016/j.brat.2005.06.006
• Hayes, S. C., Strosahl, K., & Wilson, K. G. (1999). Acceptance and Commitment Therapy: An experiential approach to behavior change. Guilford Press.
• Hayes, S. C., Strosahl, K. D., & Wilson, K. G. (2012). Acceptance and commitment therapy: The process and practice of mindful change. Guilford Press.
• Hayes, S. C., Strosahl, K., Wilson, K. G., Bissett, R. T., Pistorello, J., Toarmino, D., ... & Stewart, S. H. (2004). Measuring experiential avoidance: A preliminary test of a working model. The Psychological Record, 54(4), 553-578. doi: 10.1007/BF03395492
• Işıkhan, V. (2000). Sosyal hizmet uzmanlarının iş doyumları. Toplum ve Sosyal Hizmet, 12(1), 38-52.
• İnce, N. B., & Şahin, A. E. (2016). Birleştirilmiş ve bağımsız sınıflarda çalışan sınıf öğretmenlerinin mesleki doyum ve tükenmişlik düzeylerinin karşılaştırılması. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 31(2), 391-409. doi: 10.16986/HUJE.2016015702
• Kadıoğlu, F. (2014). Psikolojik danışmanların (rehber öğretmenlerin) mesleki doyum ile kendine saygıları arasındaki ilişkinin incelenmesi (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/’nden erişilmiştir (Tez No. 372345).
• Karataş, Z., & Şahin-Baltacı, H. (2013). Ortaöğretim kurumlarında yürütülen psikolojik danışma ve rehberlik hizmetlerine yönelik okul müdürü, sınıf rehber öğretmeni, öğrenci ve okul rehber öğretmeninin (psikolojik danışman) görüşlerinin incelenmesi. Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi (KEFAD), 14(2), 427-460.
• Kashdan, T. B., Barrios, V., Forsyth, J. P., & Steger, M. F. (2006). Experiential avoidance as a generalized psychological vulnerability: Comparisons with coping and emotion regulation strategies. Behaviour Research and Therapy, 44(9), 1301-1320. doi: 10.1016/j.brat.2005.10.003
• Kashdan, T. B., & Rottenberg, J. (2010). Psychological flexibility as a fundamental aspect of health. Clinical Psychology Review, 30(7), 865-878. doi: 10.1016/j.cpr.2010.03.001 Keyes, C. L. M. (1998). Social well-being. Social Psychology Quarterly, 61, 121-140. doi: 10.2307/2787065
• Keyes, C. L., Shmotkin, D., & Ryff, C. D. (2002). Optimizing well-being: the empirical encounter of two traditions. Journal of personality and social psychology, 82(6), 1007. doi: 10.1037/0022-3514.82.6.1007
• Korkmaz, A. & Balkan, E. (2011). Öğretim elemanlarının sosyal karşılaştırmaları ile mesleki doyumları arasındaki ilişki. Education Sciences, 6(1), 240-248.
• Kurt, N. (2018). Öğretmenlerin psikolojik sermaye algıları ile psikolojik iyi oluşları ve iş doyumları arasındaki ilişki (Doktora tezi). https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/’nden erişilmiştir (Tez No. 533226).
• Kuzgun, Y., & Bacanlı, F. (2012). Rehberlik ve psikolojik danışmada kullanılan ölçekler. Nobel Yayın Dağıtım.
• Kuzgun, Y., Sevim, S. A., & Hamamcı, Z. (1999). Mesleki doyum ölçeğinin geliştirilmesi. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi, 2, 14-17.
• Lee, S. M., Cho, S. H., Kissinger, D., & Ogle, N. T. (2010). A typology of burnout in professional counselors. Journal of Counseling & Development, 88(2), 131-138. doi: 10.1002/j.1556-6678.2010.tb00001.x
• Limbert, C. (2004). Psychological well-being and job satisfaction amongst military personnel on unaccompanied tours: The impact of perceived social support and coping strategies. Military Psychology, 16(1), 37-51. doi: 10.1207/s15327 876mp1601_3
• Lloyd, J., Bond, F. W., & Flaxman, P. E. (2013). The value of psychological flexibility: Examining psychological mechanisms underpinning a cognitive behavioural therapy intervention for burnout. Work and Stress, 27(2), 181-199. doi: 10.1080/02678373.2013.782157
• Masuda, A., Boone, M. S., & Timko, C. A. (2011). The role of psychological flexibility in the relationship between self-concealment and disordered eating symptoms. Eating behaviors, 12(2), 131-135. doi: 10.1016/j.eatbeh. 2011.01.007
• Milli Eğitim Bakanlığı Rehberlik ve Psikolojik Danışma Hizmetleri Yönetmeliği. (2020, 14 Ağustos). Resmi Gazete (Sayı: 31213). Erişim Adresi: https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2020/08/20200814-2.htm
• Oymak, Y. C. (2017). Psikolojik iyi oluş ile iş doyumu arasındaki ilişkinin incelenmesi (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/’nden erişilmiştir (Tez No. 466097).
• Öcel, H. (2017). Meme kanseri tanısı almış çalışan kadınlarda damgalanma ve bilinçli farkındalık ile psikolojik iyi oluş arasındaki ilişkiler: Psikolojik esnekliğin düzenleyici rolü. Türk Psikoloji Dergisi, 32(80), 116-33.
• Ruiz, F. J. (2010). A review of Acceptance and Commitment Therapy (ACT) empirical evidence: Correlational, experimental psychopathology, component and outcomstudies. International Journal of Psychology and Psychological Therapy, 10(1), 125-162.
• Ryan, R. M., & Deci, E. L. (2001). On happiness and human potentials: A review of research on hedonic and eudaimonic well-being. Annual review of psychology, 52(1), 141-166. doi: 10.1146/annurev.psych.52.1.141
• Ryff, C. D. (1989). Happiness is everything, or is it? Explorations on the meaning of psychological well-being. Journal of Personality and Social Psychology, 57(6), 1069-1081.
• Ryff, C. D., & Keyes, C. L. M. (1995). The structure of psychological well-being revisited. Journal of Personality and Social Psychology, 69(4), 719-727. doi: 10.1037/0022-3514.69.4.719
• Schmidt, J. J. (2003). Counseling in schools: Essential services and comprehensive programs (4th ed.). Pearson Education.
• Seligman, M. E. (2011). Flourish: A visionary new understanding of happiness and well-being. Free Press.
• Sharp, K. (2012). A review of acceptance and commitment therapy with anxiety disorders. International Journal of Psychology and Psychological Therapy, 12(3), 359-372.
• Şerbetçioğlu, B. (2019). Psikolojik danışmanların ve öğretmenlerin psikolojik iyi oluş düzeylerinin iş-aile-yaşam dengesine, işyeri arkadaşlığına ve işyerindeki duygusal tacize göre yordanması (Yüksek lisans tezi). https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/’nden erişilmiştir (Tez No. 581971).
• Tabachnick, B. G., & Fidell, L. S. (2007). Using multivariate statistics. Allyn and Bacon, Pearson Education Inc.
• Tarhan, S. (2017). İhtiyaç, yeterlik ve mesleki doyum bağlamında rehber öğretmenlerin görev algıları. Bartın Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 6(3), 1385-1408. doi: 10.14686/buefad.344357
• Tekin, Ç., Bozkır, Ç., Sazak, Y., & Özer, A. (2014). Malatya il merkezinde çalışan aile hekimleri ile aile sağlığı elemanlarının, aile hekimliği uygulaması hakkındaki görüşleri, iş doyumu düzeyleri ve etkileyen faktörler. Fırat Tıp Dergisi, 19(3), 135-139.
• Telef, B. B. (2013). Psikolojik iyi oluş ölçeği (PİOO): Türkçeye uyarlama, geçerlik ve güvenirlik çalışması. Hacettepe University Journal of Education, 28(3), 374-384.
• Telman, N., & Ünsal, P. (2004). Çalışan memnuniyeti. Epsilon Yayıncılık.
• Tuzgöl-Dost, M. (2020). Okul psikolojik danışmanlarına göre ilkokullardaki rehberlik ve psikolojik danışma hizmetlerinin durumu ve sorunları. Electronic Journal of Social Sciences, 19(76), 1673-1690.
• Waterman, A. S. (1993). Two conceptions of happiness: Contrasts of personal expressiveness (eudaimonia) and hedonic enjoyment. Journal of personality and seçil psychology, 64(4), 678. doi: 10.1037/0022-3514.64.4.678
• Wright, T. A. (2005). The role of “happiness” in organizational research: Past, present and future directions. In P. L. Perrewe & D. C. Ganster (Eds.), Research in occupational stress and well-being (pp. 221–264). London, UK: Elsevier Science/JAI Press.
• Wright, T. A., & Bonett, D. G. (2007). Job satisfaction and psychological well-being as nonadditive predictors of workplace turnover. Journal of Management, 33(2), 141-160. doi: 10.1177/0149206306297582
• Wright, T. A., & Cropanzano, R. (2000). Psychological well-being and job satisfaction as predictors of job performance. Journal of Occupational Health Psychology, 5(1), 84-94. doi: 10.1037/1076-8998.5.1.84
• Yıldız, A. D., & Türk, E. G. (2018). Okul psikolojik danışmanlarının görev sınırları ve sorumluluklarının metaforlar ile analizi. Kastamonu Eğitim Dergisi, 26(4), 1207-1216. doi: 10.24106/kefdergi.358491
• Yüksel-Şahin, F. (2012). Türk milli eğitim şuraları’nda (1939-2010) psikolojik danışma ve rehberlik ile ilgili alınmış olan kararların değerlendirilmesi. Sosyal Bilgiler Eğitimi Araştırmaları Dergisi, 3(1), 95-118.
• Zlatar, Z. Z., Meier, E. A., Thomas, L. P. M., Palmer, B.W., Glorioso, D., Marquine, M. J., … & Jeste, D. V. (2015). Life satisfaction and its correlates among older cancer survivors: Critical role of psychosocial factors. Psycho-Oncology, 24(2), 241-244. doi: 10.1002/pon.3600