Imam Mâturîdî’s Perception of Mu’tazila

Year 2010, Volume: 7 Issue: 2, 241 - 276, 01.06.2010

Kıyasettin Koçoğlu

Abstract

In this study, al-Mâturîdî’s perception of Mu’tazila is discussed. It has been conducted by the viewpoint of his books, Te’vilâtu’l-Kur’an and Kitabu’t-Tevhid  which surely belong to him and some copies of them  are available in libraries. Although he talks about almost every Islamic sect in the Classical Islamic sources, the study will only focus on Mu’tazila. Mainly this paper’s focus is: His aim of  studying Mu’tazila, his naming it, the way that he deals with it, the Mutazilites scholars he mentioned and his discussions with them, various Islamic sects, and  their similarities to Mu’tazila and some religions and unaccepted sects in Islam and finally his critics about Mu’tazile within this context. Maturidi accepted Hasan el-Basrî, Ebu’l-Huzeyl el-Allaf, Ebû Ali el-Cübbâî, İbr ahim b. Seyyâr en-Nazzâm,  Cafer b. Harb,  Ebû’l-Kâsım el-Ka’bî el-Belhî, Ebû Îsâ el-Verrâk, İbnu’r-Râvendî, Ebû Bekir el-Asamm,  Muhammed b. Şebîb,  Ahmed b. Sehl,  Ebû Zeyd el-Belhî (d. 322/934), Ömer el-Bâhilî as the scholar of Mutazili School. He criticised all of them; especially El Kabi is the one who was criticised by him.  It has been studied to determine the perception of Mutezila in Maturidi’s thought through a general method without working them in detail. In conclusion, there will be summary of the thought that we got.

Keywords

Maturidi, Ahl-al Sunnah, Mutazila, Islamic Sects

İmam Mâtürîdî'nin Mutezile Algısı

Abstract

Bu araştırmada, İmam Mâturîdî’nin Mu’tezile algısı ele alınmıştır. Kendisine aidiyeti kesin olan ve kütüphanelerde çeşitli nüshaları bulunan Te’vilâtu’l-Kur’an ve Kitabu’t-Tevhid isimli eserlerinden hareketle yapılmıştır. Eserlerinde İslam Mezhepleri Tarihi temel kaynaklarında yer alan başlıca mezheplerden bahsetmektedir. Ancak araştırmamız Mu’tezile ile sınırlı tutulmuştur. Araştırmamızda başlıca şu konular üzerinde durulmaktadır: Mâturîdî’nin Mu’tezile’yi konu edinme amacı, isimlendirmesi, ele alış şekli, bahsettiği Mu’tezilî alimler, onlar ile yaptığı tartışmaları, çeşitli İslami fırkalar ve İslam içi kabul edilmeyen çeşitli dinler ve fırkalar ile Mu’tezile arasında kurulan benzerlikler ve Mu’tezile’ye yönelttiği eleştiriler. Mâturîdî, Mutezileden kabul ettiği Hasan el-Basrî, Ebu’l-Huzeyl el-Allaf, Ebû Ali el-Cübbâî, İbr ahim b. Seyyâr en-Nazzâm,  Cafer b. Harb,  Ebû’l-Kâsım el-Ka’bî el-Belhî, Ebû Îsâ el-Verrâk, İbnu’r-Râvendî, Ebû Bekir el-Asamm,  Muhammed b. Şebîb,  Ahmed b. Sehl,  Ebû Zeyd el-Belhî (ö. 322/934), Ömer el-Bâhilî’yi çeşitli konularda eleştirmektedir. Ancak el-Kâbî en çok eleştirdiklerindendir.  Araştırmada Mâturîdî’nin Mu’tezile’ye algısı tespit edilmeye çalışılmıştır. Bu bağlamda onun hemen her konuda Mutezile’ye yönelttiği eleştiriler detaylandırılmadan değinilmiştir. Sonuçta ise varılan kanaatler özetlenmiştir.

Keywords

Mâturîdî, Ehl-i Sünnet, Mu’tezile, İslam Mezhepleri

References

• Allard, Michel, S.J., Le Proble’me Des Atributs Divins, Editions De L’imprimerie Cathologue, Beyrouth, 1965.
• Barthold, W., Moğol İstilasına Kadar Türkistan, Çev. D. Yıldız, İst., 1981.
• Bebek, Adil, Maturidi’de Günah Problemi, Rağbet Yay., İst, 1998.
• Beyâdî, İşâretü’l-Merâm, Kahire, 1368/1949.
• Cahız, Kitabu’l-Osmaniyye, thk., Abdusselam Muhammed Harun, Beyrut, 1991.
• Ebû Bekr Alaaddin Muhammed b. Ahmed b. Ebî Ahmed Semerkandi, Şerhu te’vilati’l-Matüridi, Topkapı Sarayı, Medine Kısmı No: 179.
• Ebu’l-Hasan Ali b. İsmail,Makalâtu’l-İslâmiyyin ve İhtilâfi’l-Musallîn thk., Muhammed, Muhyiddin Abdu’l-Hamîd, Beyrut, 1995.
• el-Askalanî, İmam el-Hafız Şihabuddin Ebû’l- Fadl Ahmed b. Ali b. Hacer, Lisanül-Mizan, 3. Baskı, Beyrut, Lübnan, 1406/1986.
• el-Bağdâdî, İsmail Paşa, Hediyyetü’l-A’rifin Esmâu’l-Müellifîn ve Esmâü’lMusannifin min Ketfü’z-Zünûn, Darül-Kitabu’l-İlmiyye, C.5, Beyrut, Lübnan, 1413/1992.
• el-Bağdâdî, Ebu Mansur Abdulkâhir, Mezhepler Arasındaki Farklar, Çev., E. R. Fığlalı, TDV. Yay., Ankara, 1991.
• el-Cahız, Ebu Osman Amr b. Bahr, Hilafet Ordusunun Menkıbeleri ve Türklerin Fazîletleri, Çev. R. Şeşen, Ankara, 1988.
• el-Cezerî, İzzeddin İbnu’1-Esır, el-Lübab fi Tehzîbu’l-Ensâb, Darüs-Sadr, Beyrut, C. 3.
• el-Ğâlî, Belkâsım, Ebû Mamur el-Mâturîdî Hayatuhu ve Arauhu, Dâru’tTürkî, Tunus, 1989.
• el-Hafız, Şemseddin b. Muhammed b. Ali b. Ahmed ed-Dâvudî, Tabakâtu’l-Müfessirîn, Zabd ve Haşiye: Abdu’s-Selam Abdu’l-Mu’în, I. Baskı Daru’l-Kitabu’l-İlmiyye, Beyrut, Lübnan 2002.
• el-Hamevî, Mu’cemu’l-Buldan, Kahire, 1323/1906, C. 3.
• el-Harbî, Ahmed b. Avdullah b. Dahli’l-Lahîbî, el-Mâturîdiyye, Daru’l- Âsime, el-Memleketü’l-Arabiyyetü’s-Suudiyye, h. 1413.
• el-İsferayini, Ebû’ 1-Muzaffer, et-Tabsir fi’d-Din ve Temyizi’l-Fırkatı’n-Naciye an-Fırakı’l-Hâlikin, Thk., Zahid el-Kevserî, Beyrut, 1988.
• El-Makdisi, Şemseddin Ebi Abdillah Muhammed b. Ahmed el Beşşarî, Ahsenü’t-Tekasim fi Marifeti’l Ekâlîm, Thk. J. Geoje, Leiden, 1906.
• El-Mâturîdî, Ebu Mansur, Kitâbu’t-Tevhîd, Yayına Hazrlayan: B.TopaloğluMuhammet Aruçi, İSAM Yay., Ankara, 2003.
• el-Mâturîdî, Ebu Mansur, Te’vilât, Süleymaniye Ktp, Hamîdiyye Kısmı No:30.
• En-Neşşar, Ali Sami, İslam’da Felsefi Düşüncenin Doğuşu, İnsan Yay., İst., 1999.
• er-Rahman, Müstefiz, Te’vilât’u-Ehl-i Sünesine İngilizce Önsöz ve Türkçe Tercümesi, Bağdat 1983 /1404.
• es-Sem’anî, Ebu Said Abdulkadir, el-Ensâb, thk, Abdurrahman b. Yahya, Beyrut, 1980, C. VI.
• et-Tancî, Muhammet b. Tavit, ‚Ebu Mansur el-Mâturîdî‛ AÜİF. Dergisi, 1955, C. IV.
• ez-Zebidî, Muhammed Murtaza b. Muhammed el Hüseynî, Kitabu’l- İthafu’s-Saade, thk. Ahmed b. Suûd es-Siyâbî, Mısır, 1311, C.2.
• ez-Zehebî, Hafız, Mizanu’l-İ’tidâl, Thk, Ali Muhammed el-Beccâvî, Tabakatu’l-Ûla, el-Kahire, h. 1382, C.4.
• Hâcı Halîfe, Keşfü’z-Zünûn, İst., 1979.
• İb-i-Hallikan, Ebu’l-Abbas Şemsüddin Ahmed Muhammed b. Ebi Bekr, Vefayâtu’l-A’yân ve Ebnâi’z-Zaman, Beyrut, 1977, C. I.
• İbn-i Murtaza, Ahmed b. Yahyâ el-Murtazâ, el- Münye ve’l-Emel, Nşr., İsâmüddin Muhammed Ali, İskenderiye, 1985.
• İbn-i Murtaza, Ahmed b. Yahyâ, Tabâkâtu’l-Mu’tezîle, thk., S. D. Wilzer, Beyrut, 1988, s. 32
• İmamoğlu, M. Ragıb, İmam Ebu Mansur el-Mâturîdî ve Te’vilâtu’lKur’an’daki Tefsir Metodu, D.İ.B. Yay. Ankara, 1991.
• İsmail Bağdâdî, Hediyyetü’l-Ârifin, İst, 1960.
• Kasım b. Kutluboğa, Tacu’t-Terâcim fi Tabakâti’l-Hanefiyye, Bağdat, 1962.
• Kınalızâde Ali Efendi, Tabakâtu’l-Hanefiyye, Süleymaniye Ktb,, Hacı Mahmud Efendi nr., 4662, vr., 8b.
• Kutlu, Sönmez, Türklerin İslamlaşma Sürecinde Mürcie ve Tesirleri, TDV. Yay. Ankara, 2000.
• Laoust, Henry, İslam’da Ayrılıkçı Görüşler, Çev., E.R. Fığlalı, S. Hizmetli, Pınar Yay, İst., 1999.
• Luknevî, Muhammed Abdulhay el-Hindi, Feva’idü’l-Behiyye, Mısır, 1906.
• Mâturîdî, Ebu Mansur, Te’vilât, Topkapı Sarayı, Medine Kısmı, No. 180.
• Muhammed b. Abdulhay el-Leknevî; Beyrut, ts..
• Muhammed b. Abdülkerim, el-Milel ve’n-Nihal, thk., Usayr Ali Mehnâ-Ali Hasan Fâûr, Beyrut, Lübnan, 1996, C.1.
• Muttaki el-Hindi, Alauddin Ali el-Muttaki b. Hüsameddin, Kenzü’lUmmal, Beyrut, 1405-1985.
• Münâvi, Muhammed Abdurrauf, Feyzu’l-Kadir Şerhu’l-Camiu’s-Sağir, Beyrut, Trz.
• Nesefî, Ebu’l-Mu’in Meymun b. Muhammed, Tabsıratu’l-Edille fi Usûli’dDin, Haz., H. Atay, DİB. Yay., C.1.
• Özdeş, Talip, İmam Maturidi’nin Tevilatu Ehli’s-Sünne Adlı Eserinin Tefsir Metodolojisi Açısından Tahlil ve Tanımı, Erciyes Ünv. SBE. Doktora Tezi, Kayseri, 1997.
• Pezdevi, Ebu Yusr Muhammed, Ehl-i Sünnet Akaidi, Çev., Ş. Gölcük, İst., 1988
• Rudolph, Ulrich, Al-Mâturîdî Und Die Sunnitiache Theologie in Semarkand, E.J. Brill Leiden, Newyork, Koln, 1997.
• Sezgin, Fuad, Geschichte des Arabischen Schrıfttums, Leiden, 1967-1984, C. I.
• Türk Ansiklopedisi, ‚Mâverâünnehr‛ Mad. M.E. Basımevi, C. 23, s. 333. Yeprem, Saim, İrade Hürriyeti ve İmam Mâturîdî, İst., 1984.
• Zehebî, İmam Şemseddin Muhammed Ahmed b. Osman (ö: 1374/748), Sîru Alâmu’n-Nübelâ, thk. Şu’ayb el-Arnavud Ekrem el-Busî 14.Cilt, 1. Baskı, Beyrut, 1403/1983.