Ortaokul Öğrencilerinin Eleştirel Düşünme Eğilimleri İle Okuma Becerileri Arasındaki İlişki

Year 2024, Volume: 53 Issue: 242, 1023 - 1058, 01.05.2024

Seyhan Yıldırım Döner , Sezgin Demir

https://doi.org/10.37669/milliegitim.1218134

Abstract

Eleştirel düşünme eğilimi, sorgulayıcı bir şekilde değerlendirmeye dayanan düşünme eylemine olan yatkınlıktır. Bireylerin yazıları anlamlandırmasına yönelik bir dil becerisi olan okuma becerisi, içerisinde eleştirel düşünmeyi de barındırır. Bu araştırmanın amacı, ortaokul öğrencilerinin eleştirel düşünme eğilimleri ile okuma becerileri arasındaki ilişkiyi ortaya koymaktır. Araştırma nicel türde, ilişkisel tarama modelinde gerçekleştirilmiştir. Araştırmanın örneklemini; tabakalı amaçsal yöntemle belirlenen, Tokat ili devlet okullarında öğrenim gören 1165 ortaokul öğrencisi oluşturmuştur. Veri toplama araçları, araştırmacılar tarafından geliştirilen Ortaokul Öğrencileri İçin Eleştirel Düşünme Eğilimi Ölçeği ve PISA Okuma Becerileri Başarı Testi’dir. Veri analizinde T testi ve Anova; her iki değişken arasındaki ilişkiyi belirlemek için pearson korelasyon katsayısı; yordama düzeyini belirlemek için ise basit doğrusal regresyon analizi kullanılmıştır. Araştırmada ortaokul öğrencilerinin eleştirel düşünme eğilimleri ile okuma becerileri arasında pozitif yönlü ilişki olduğu ve eleştirel düşünme eğilimlerinin okuma becerilerini %3 oranında yordadığı bulgusuna ulaşılmıştır.

Keywords

türkçe eğitimi, okuma becerileri, eleştirel düşünme eğilimi, PISA

References

• Abdullahi, H. A., Mlozi, M. R. S. and Nzalayaimisi, G. K. (2015). Determinants of students' academic achievement in agricultural sciences: a case study of secondary schools in Katsina State, Nigeria. African Educational Research Journal, 3(1), 80-88. Retrieved from: https://eric.ed.gov/?id=EJ1216269
• Aghajani, M. and Gholamrezapour, E. (2019). Critical thinking skills, critical reading and foreign language reading anxiety in Iran context. International Journal of Instruction, 12(4). Retrieved from: https://eric.ed.gov/?id=EJ1230093
• Akar, Ü. (2007). Öğretmen adaylarının bilimsel süreç becerileri ve eleştirel düşünme beceri düzeyleri arasındaki ilişki [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Afyonkarahisar.
• Akarsu, B. (2019). Eleştirel düşünme sanatı. İstanbul: Cinius Yayınları.
• Akbıyık, C. ve Seferoğlu, S. S. (2006). Eleştirel düşünme eğilimleri ile akademik başarı. Çukurova Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 3 (32), s. 90-99. Retrieved from: http://yunus.hacettepe.edu.tr/~sadi/yayin/Akbiyik-Seferoglu_CUEF-2006_Elestirel-Dusun.pdf
• Akdan, O. (2016). Türkçe öğretmen adaylarının eleştirel düşünme eğilimlerinin, eleştirel okuma becerisine etkisi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Ahi Evran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kırşehir.
• Alkoç, N. (2020). Okul öncesi öğretmen adaylarının 21.yüzyıl öğrenen becerileri ile eleştirel düşünme eğilimleri arasındaki ilişkinin incelenmesi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kars.
• Ardhian, T., Ummah, I., Anafiah, S. and Rachmadtullah, R. (2020). Reading and Critical Thinking Techniques on Understanding Reading Skills for Early Grade Students in Elementary School. International Journal of Instruction, 13 (2), 107-118. Retrieved from: https://doi.org/10.29333/iji.2020.1328a
• Ay, Ş. ve Akgöl, H . (2008). Eleştirel düşünme gücü ile cinsiyet, yaş ve sınıf düzeyi. Kuramsal Eğitimbilim Dergisi, 1(2), 65-75. Retrieved from https://dergipark.org.tr/en/pub/akukeg/issue/29373/314325
• Baker, L. (2003). The role of parents in motivating struggling readers. Reading & Writing Quarterly, 19(1), 87–106. Retrieved from: doi:10.1080/10573560308207
• Balkın, A. (2020). Lise öğrencilerinin dijital bağımlılık düzeyi ile eleştirel düşünme eğilimleri arasındaki ilişkinin incelenmesi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Yıldız Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Bayındır, G. (2015). İlköğretim ikinci kademe öğrencilerinin eleştirel düşünme eğilimleri [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Ahi Evran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kırşehir.
• Bowell, T. and Kemp, G. (2018). Eleştirel düşünme kılavuzu. Ankara: TÜBİTAK Popüler Bilim Kitapları.
• Brozo, W. G., Sulkunen, S., Shiel, G., Garbe, C., Pandian, A. and Valtin, R. (2014). Reading, gender, and engagement. Journal of Adolescent & Adult Literacy, 57 (7), 584–593. Retrieved from: doi:10.1002/jaal.291
• Büyüköztürk, Ş., Çakmak, E. K., Akgün, Ö. E., Karadeniz, Ş. ve Demirel, F. (2014). Bilimsel araştırma yöntemleri. Ankara: Pegem Akademi.
• Can, A. (2018). SPSS ile bilimsel araştırma sürecinde nicel veri analizi. Ankara: Pegem Akademi.
• Coşkun, A. (2003). Çeşitli değişkenlere göre lise öğrencilerinin etkili okuma becerileri ve bazı öneriler. Türklük Bilimi Araştırmaları, (13). Retrieved from: https://dergipark.org.tr/tr/pub/tubar/issue/16954/177002
• Creswell, J. W. (2017). Araştırma deseni: nitel, nicel ve karma yöntem yaklaşımları. (Çev. Ed. S. B. Demir). Ankara: Eğiten Kitap.
• Çeçen, M. ve Deniz, E. (2015). Lise öğrencilerinin okumaya yönelik tutumları (Diyarbakır ili örneği). Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 12 (30), 193-212. Retrieved from: https://dergipark.org.tr/tr/pub/mkusbed/issue/19576/208870
• Darch, C. and Kameenui, E. J. (1987). Teaching LD Students Critical Reading Skills: A Systematic Replication. Learning Disability Quarterly, 10 (2), 82-91. Retrieved from: https://doi.org/10.2307/1510215
• Demir, R. (2017). 7. sınıf öğrencilerinin eleştirel okuma becerileri [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
• Demir, S ve Sinan, A. T. (2016). Türkçe ders kitaplarındaki metinlerin anlam yapıları üzerine bir inceleme. Erzincan Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 18 (2), 1324-1342 . Retrieved from: DOI:10.17556/jef.06998
• Doğan Yılmaz, E. (2010). Hemşirelik öğrencilerinin eleştirel düşünme düzeyleri ve kitap okuma alışkanlığına ilişkin tutumları [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Hacettepe Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Dökmen, Ü. (2019). Lise ve üniversite öğrencilerinin okuma becerileri, ilgileri, okuma ve kütüphane kullanma alışkanlıkları. Ankara University Journal of Faculty of Educational Sciences (JFES), 23(2) , 395-418 . Retrieved from: DOI: 10.1501/Egifak_0000000786
• Dönmezler, E. (2016). Okul öncesi dönemde uygulanan okuma yazmaya hazırlık çalışmalarının öğretmen görüşlerine göre incelenmesi. Turkish Journal of Primary Education, 1 (1), 42-53. Retrieved from https://dergipark.org.tr/tr/pub/tujped/issue/32340/370012
• Durualp, E., Çiçekoğlu, P. ve Durualp, E. (2013). Sekizinci sınıf öğrencilerinin kitap okumaya yönelik tutumlarının internet ve kitap okuma alışkanlıkları açısından incelenmesi. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim (TEKE) Dergisi, 2(1), 115-132. Retrieved from: https://dergipark.org.tr/tr/pub/teke/issue/12845/155638
• Dündar, H., ve Akyol, H. (2014). Okuma ve anlama problemlerinin tespiti ve giderilmesine ilişkin örnek olay çalışması. Eğitim ve Bilim, 39 (171). Retrieved from: http://egitimvebilim.ted.org.tr/index.php/EB/article/view/1991/633
• Ekinci, Ö. ve Aybek, B. (2010). Öğretmen adaylarının empatik ve eleştirel düşünme eğilimlerinin incelenmesi. İlköğretim Online, 9(2), 816-827. Retrieved from: https://dergipark.org.tr/tr/pub/ilkonline/issue/8595/106940.
• Emir, S. (2012). Eğitim fakültesi öğrencilerinin eleştirel düşünme eğilimleri. HAYEF Journal of Education, 9 (1), 34-57. Retrieved from: https://hayefjournal.org/Content/files/sayilar/73/34.pdf
• Ennis, R. H. (1987). A taxonomy of critical thinking dispositions and abilities. In J. B. Baron & R. J. Sternberg (Eds.), Series of books in psychology. Teaching thinking skills: Theory and practice (p. 9–26). W H Freeman/Times Books/ Henry Holt & Co.
• Facione, P., Giancarlo, C., Facione, N. and Gainen, J. (1995). The disposition toward critical thinking. Journal of General Education, 44(1), 1–25. Retrieved from: DOI: 10.22329/il.v20i1.2254
• Fahim, M. and Sa'eepour, M. (2011). The impact of teaching critical thinking skills on reading comprehension of Iranian EFL learners. Journal of Language Teaching and Research, 2(4), 867. Retrieved from: http://www.academypublication.com/issues/past/jltr/vol02/04/19.pdf
• Gökkuş, İ. ve Deli̇can, B. (2016). Sınıf öğretmeni adaylarının eleştirel düşünme eğilimleri ve okuma alışkanlığına ilişkin tutumları. Cumhuriyet Uluslararası Eğitim Dergisi, 5 (1), 10-28. Retrieved from: DOI: 10.30703/cije.321381
• Gul Ozdil, B. and Demir, S. (2022). Teacher Opinions About Students' Reading Attitude, Habits and Metacognitive Awareness. International Online Journal of Educational Sciences, 14(2).
• Gustafsson, J. E. and Svensson, A. (1982) Family size, social class, intelligence and achievement: A study of interactions. Report 1982:05 (Goteborg, Department of Education). Retrieved from: https://eric.ed.gov/?id=ED231836
• Güngör, A. (2005). Altıncı, yedinci ve sekizinci sınıf öğrencilerinin okuduğunu anlama stratejilerini kullanma düzeyleri. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, (28), 101-108. Retrieved from: https://dergipark.org.tr/tr/pub/hunefd/issue/7808/102413
• Jacob, U. S. and Pillay, J. (2021) Effectiveness of music therapy on reading skills of pupils with intellectual disability. Cypriot Journal of Educational Science. 16 (1), 251-265. Retrieved from: https://doi.org/10.18844/cjes.v16i1.5526
• Karakuş, C. (2019). Okul öncesi eğitim programı kazanımlarında düşünme becerilerinin yeri. International Social Sciences Studies Journal, 5 (48), 6053-6061. Retrieved from: http://dx.doi.org/10.26449/sssj.1839
• Karatay, H. (2019). Okuma eğitimi: Kuram, uygulama, ölçme ve değerlendirme, (Edt. A. Güzel ve H. Karatay). Türkçe öğretimi el kitabı. Ankara: Pegem Akademi, s. 219-262.
• Katrancı, M. (2015). İlkokul dördüncü sınıf öğrencilerinin kitap okuma motivasyonlarının incelenmesi. Ana Dili Eğitimi Dergisi, 3 (2), 49-62. Retrieved from: DOI: 10.16916/aded.41165
• Kılıç, I., Yazıcı, T. and Topalak, S. I. (2017). Critical thinking disposition of music teachers. Eurasian Journal of Educational Research, 17 (72), 185-202. Retrieved from: 10.14689/ejer.2017.72.10
• Kim, H. J., Yi, P. and Hong, J. I. (2020). Students’ academic use of mobile technology and higher-order thinking skills: the role of active engagement. Education Sciences, 10 (3), 47. Retrieved from: https://doi.org/10.3390/educsci10030047
• Kim, K. H. and Kim, G. D. (2007). The relationship between critical thinking disposition and self-efficacy of college nursing students. The Journal of Korean academic society of nursing education, 13 (2), 229-236.
• Koçak, B., Kurtlu, Y., Ulaş, H. ve Epçaçan, C. (2015). Sınıf öğretmeni adaylarının eleştirel düşünme düzeyleri ve okumaya yönelik tutumları arasındaki ilişki. Ekev Akademi Dergisi, (61), 211-228. Retrieved from: https://dergipark.org.tr/en/pub/sosekev/issue/72141/1158524
• Korkmaz, Ö. (2009). Eğitim fakültelerinin öğrencilerin eleştirel düşünme eğilim ve düzeylerine etkisi. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 7 (4), 879-902. Retrieved from: https://dergipark.org.tr/tr/pub/tebd/issue/26109/275084
• Kürüm, D. (2002). Öğretmen adaylarının eleştirel düşünme gücü [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Anadolu Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Eskişehir.
• MEB. (2017). PISA 2015 Türkiye ulusal nihai raporu. Ankara: Millî Eğitim Bakanlığı, Eğitimi Araştırma ve Geliştirme Dairesi Başkanlığı.
• Nieto, A. M. and Saiz, C. (2011). Skills and dispositions of critical thinking: are they sufficient?. Anales de Psicología, 27(1), 202-209. Retrieved from: https://www.redalyc.org/pdf/167/16717018024.pdf
• Ozturk, G. and Ohi, S. (2018). Understanding young children’s attitudes towards reading in relation to their digital literacy activities at home. Journal of Early Childhood Research, 16 (4), 393-406. Retrieved from: https://doi.org/10.1177/1476718X18792684
• Özdemir, E. (2005). Eleştirel okuma. Ankara: Bilgi Yayınevi.
• Özdemi̇r, S. (2005). Üniversite öğrencilerinin eleştirel düşünme becerilerinin çeşitli değişkenler açısından değerlendirilmesi. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 3 (3) , 297-316. Retrieved from: https://dergipark.org.tr/tr/pub/tebd/issue/26123/275185
• Özgün, A. (2019). Sosyal bilgiler öğretmen adaylarının eleştirel düşünme eğilimlerinin demokratik tutumlarına etkisinin çeşitli değişkenler açısından değerlendirilmesi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi Sosyal Bilimler Üniversitesi, Nevşehir. Özyürek, A., Tezel Şahin, F. (2010). Anne-Baba Olmak ve Anne-Babaların Çocuk Yetiştirme Tutumları . (Ed. T. G. Yıldız). Ankara: Pegem Akademi.
• Ruggiero, V. R. (2019). Eleştirel düşünme için bir rehber. İstanbul: Alfa Yayıncılık.
• Schatschneider, C., Fletcher, J. M., Francis, D. J., Carlson, C. D. and Foorman, B. R. (2004). Kindergarten prediction of reading skills: A longitudinal comparative analysis. Journal of educational psychology, 96 (2), 265. Retrieved from: https://doi.org/10.1037/0022-0663.96.2.265
• Shibab, I. A. (2011). Reading as critical thinking. Asian Social Science, 7 (8), 209. Retrieved from: DOI:10.5539/ass.v7n8p209
• Sönmez, V. ve Alacapınar, F. (2017). Örneklendirilmiş bilimsel araştırma yöntemleri. Ankara: Anı Yayıncılık. Şencan, H. (2005). Sosyal ve davranışsal ölçümlerde geçerlilik ve güvenirlik. Ankara: Seçkin Matbaası.
• Şenturan, L. (2006). Hemşirelik öğrencilerinde eleştirel düşünme [Yayımlanmamış doktora tezi]. Marmara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Turabik, T. and Gün, F. (2016). The relationship between teachers’ democratic classroom management attitudes and students’ critical thinking dispositions. Journal of Education and Training Studies, 4(12), 45-57. Retrieved from: DOI:10.11114/JETS.V4I12.1901
• Tümkaya, S., (2011). Fen bilimleri öğrencilerinin eleştirel düşünme eğilimleri ve öğrenme stillerinin incelenmesi. Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, 12 (3), 215-234. Retrieved from: http://www.acarindex.com/dosyalar/makale/acarindex-1423907630.pdf
• Usta, M. (2019). Sınıf öğretmenleri ve ilkokul 4. sınıf öğrencilerinin okuma-anlama düzeyleri ve eleştirel düşünme becerilerinin incelenmesi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Necmettin Erbakan Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Konya.
• Ünal, E. (2006). İlköğretim öğrencilerinin eleştirel okuma becerileri ile okuduğunu anlama ve okumaya ilişkin tutumları arasındaki ilişki [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, Eskişehir.
• Ürün Karahan, B. (2018). Okuma ve okuduğunu anlama. (Edt. Semra Alyılmaz ve Berna Ürün Karahan). Okuma eğitimi. Ankara: Anı Yayıncılık. s. 39-54.
• Yıldırım, S. and Söylemez, Y. (2018). The effect of performing reading activities with critical reading questions on critical thinking and reading skills. Asian Journal of Education and Training, 4(4), 326-335. Retrieved from: https://files.eric.ed.gov/fulltext/EJ1192100.pdf
• Yüksel, M. (2019). PISA 2015 Türkiye ve Finlandiya verilerine göre okul özellikleri ile öğrencilerin okuma becerileri arasındaki ilişkinin incelenmesi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Fakültesi, Edirne.
• Zhou, J., Jiang, Y. and Yao, Y. (2015). The investigation on critical thinking ability in EFL reading class. English Language Teaching, 8 (1), 83-94. Retrieved from: https://files.eric.ed.gov/fulltext/EJ1075190.pdf