Kültürlerarası Etkileşim Bağlamında Hırvat Halk Atasözlerinde Türk Kültür Belleği

Year 2020, Volume: 16 Issue: 126, 223 - 237, 24.06.2020

Demet Kardaş

Abstract

Dünya üzerindeki ölü ya da yaşayan binlerce dil, kendiliğinden ortaya çıkmamıştır. Dillerin ortaya çıkmasıyla ilgili çeşitli teoriler birbirinden farklı olsa da sonuç ortaktır. Diller, insanların; sosyal yaşantısı, coğrafyası, dini, tarihi, kültürü daha birçok sebepten değişmiş ve gelişmiştir. Kültürler; yüzyıllardan beri göçler, savaşlar, ticari ve sosyal ilişkiler, din gibi çeşitli sebeplerle birbirlerini etkilemektedir. Bu etkileşim, toplumların belleğinde ve günlük hayatlarında derinleşerek kalıcılık kazanır ve zaman içinde nesilden nesile aktarılır. Gittiği her yere dilini, inancını, töresini götüren insanların bir yerde yaşayıp yaşamadığı; gidilen yerin kültürünü etkileyip etkilemediği kimi zaman somut göstergelerden kimi zaman da somut olmayan dilde, inançta, yaşayan değerlerden anlaşılır. Bu değerler, bireylerin veya grupların kimliklerini ortaya koyar. Şarkılar, türküler, ninniler, inanışlar, benzetmeler, adlandırmalar bir kültürün taşıyıcısı ve temsilcisi olarak toplumların kültürel belleklerini yansıtır. Kültürel bellek kavramı, hatırlatma boyutuyla ele alındığında atasözlerinin kültürel değeri ön plana çıkmaktadır çünkü atasözleri, toplumların inanç sistemiyle, gelenek-görenekleriyle, coğrafyasıyla, kısacası sosyolojisi ve kültürüyle, yüzyıllar boyunca biriktirdiği duygu dünyasına, dünya görüşüne, duygu değerine, çağrımına, metaforuna ait kavram ve kelimelerden oluşur. Toplumlarda belli bir deneyimin, yaşanmışlığın, geleneksel sözlü kültürün ürünü olarak ortaya çıkan atasözleri ve deyimler, söyleyiş güzelliği, kavramları karşılama özelliği, sözlü ve yazılı anlatımı ifade etmedeki etkisiyle bir dilin aynası olma özelliğini taşır. Türk kültürünün, Türkçenin varlığını hatırlatan atasözlerine Balkan coğrafyasında yoğun olarak rastlamak mümkündür. Bugünkü Hırvatistan toprakları resmî olarak yaklaşık iki yüz yıl Osmanlı İmparatorluğu egemenliği altında kalmıştır ancak Hırvatlar, Bosnalı-Müslümanlarla (Boşnak) sürekli ilişki hâlinde olduğu için Türkler ile Türkçe, Hırvat dilini ve hâliyle Hırvat halk atasözlerini gerek anlam gerekse söz varlığı bakımından etkilemiştir. Doküman analizi yöntemiyle oluşturulan bu çalışmada, araştırmaya konu atasözleri, Mate Ujević (2011)’in “Narodne poslovice” (Halk Atasözleri) adlı eserindeki 3248 adet atasözünün taranmasıyla elde edilmiştir. Alfebetik sırayla önce Hırvatçası sonra da Türkçesi verilen bu atasözlerindeki Türkçe kelimelerin anlamları, kullanılma gerekliliği ve etimolojisi incelenmiştir. Tespit edilen atasözlerindeki kelimelerin Hırvatçadaki anlamları, etimolojik yapısı Abdulah Škaljić (1965)’in “Turcizmi u srpskohrvatskom jezik” (Sırp-Hırvat Dilinde Türkizmler) adlı sözlüğünden faydalanılarak yazılmıştır. Balkanlardaki dil, tarih ve kültür alanındaki akademik çalışmalar genelde Bosna, Kosova, Karadağ, Bulgaristan, Arnavutluk üzerinedir. Bu çalışmada Hırvatistan’da Türkçenin etkisi, Türk kültürel belleği atasözleri üzerinden değerlendirilmiştir

Keywords

Kültürlerarası etkileşim, Hırvat halk atasözleri, kültürel bellek, Türkçe, Balkanlar

References

• Aksan, Doğan. Türkçenin Gücü. Ankara: Bilgi Yayınevi. 2001.Assmann, Jan. Kültürel Bellek. (2. Baskı). İstanbul: Ayrıntı Yayınları. 2015.Boşnakça-Türkçe, Türkçe-Boşnakça Standart Sözlük. Fono Özel Eğitim Kurumları ve Yayın Dağıtma San. ve Tic. Ltd. Şti., s. 6-8. İstanbul. 2012.Demir, Sema. “Kültürel Bellek, Gelenek ve Halk Bilimi Müzeleri”. Millî Folklor, 2012 Yıl 24, Sayı 95. http://www.millifolklor.comDuru, Necip Fazıl. “Arnavut Atasözleri ve Deyimlerinde Türkçe Unsurlar”. 13-15 Mayıs 2010 Celal Bayar Üniversitesi, Uluslararası Balkanlarda Türk Varlığı Sempozyumu II. Malatya. 2010.Cansız Aktaş, Meral. Nitel Veri Toplama Araçları. Mustafa Metin (Ed.). Kuramdan Uygulamaya Eğitimde Bilimsel Araştırma Yöntemleri (s. 337-371). Ankara: PegemA Akademi Yayınları. 2014.Eker, Süer. “Bosna’da Etno-Linguistik Yapı ve Türk Dili ve Kültürü Üzerine”. Millî Folklor, 2006 Yıl 18, Sayı 72. http://www.millifolklor.com Gönen, Sinan. “Batı Türklerinin Manzum Atasözleri Üzerine Bir Araştırma”. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı Türk Halk Edebiyatı Bilim Dalı Yayınlanmamış Doktora tez I. Cilt. Konya. 2006. Gülsevin, Gürer. “Rumeli Türkçesi Çerçevesinde Türk ve Balkan Dillerinin Etkileşimi”. Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic.Volume 4/8 Fall 2009.Hukić, Elma. “Boşnak Baladlarında Türk Halk Kültürü Unsurları”. T.C. Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı Türk Edebiyatı Bilim Dalı Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Edirne. 2017.İlhan, M. Emir. Kültürel Bellek, Sözlü Kültürden Yazılı Kültüre Hatırlama. Ankara: Doğubatı Yayınları. 2018.Morina, İrfan. “Türkçenin Balkan Dillerindeki Rolü ve Gücü”, III. Uluslararası Dünya Dili Türkçe Sempozyumu, 16-18 Aralık 2010, Dokuz Eylül Üniversitesi, Buca Eğitim Fakültesi, Türk Dili ve Edebiyatı Eğitimi, İzmir. 2010. Pazarcı, Nilgün Gürkan. Kültürel Belleğe Yolculuk, Ankara: epos Yayınları. 2018.Sancaktar, Caner. “Osmanlı İmparatorluğu’nun Balkanlar’daki Kültürel ve Demografik Mirası”. Yakındoğu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt 5 sayı 2. 2012.Sarıay, Yusuf. “Osmanlı Belgelerinde Hırvatistan”. Ankara: T. C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yayın Nu: 114. 2010.Škaljić, Abdulah. Turcizmi u Srpskohrvatskom Jeziku. “Svjetlost” izdavačko preduzeće: Sarajevo. 1965.Türk Dil Kurumu Büyük Türkçe Sözlüğü. 2019. Http://sozluk.gov.tr/Uğurlu, Emine Kırcı. “Kültürel Bellek Aktarıcısı Olarak Ninni”. Millî Folklor, 2014 Yıl 26, Sayı 102. http://www.millifolklor.comUjević, Mate. Narodne Poslovice. Biblioteka nova etnografija: Zagreb. 2011.Vajzović Hanka. Orijentalizmi u knijiževnom djelu-lingvistička analazia, Orientalni Istitut, Sarajevo.1999.Yenisoy, Hayriye Süleymanoğlu “Bulgar Folklorunda Türk Folkloru Etkileri”. bilig-2 yaz. S.140-146. 1996.