KAZAK HALK HEKİMLİĞİNDE ANİMİSTİK İNANCA DAYALI BENZERİ BENZER İLE SAĞALTMA PRATİĞİ

Year 2021, Volume: 17 Issue: 129, 162 - 175, 21.03.2021

Karlygash Ashırkhanova , Aizhan Aitim

Abstract

Bu çalışmada, Kazakistan’ın Batı ve Güney bölgelerinde alan araştırmasıyla gerçekleştirilen büyüsel-dinsel nitelikteki tedavi yöntemlerinin genel bir değerlendirilmesi yapılmıştır. Kazak halk hekimliğinde geçmişten günümüze dek gelen animistik inanca dayalı benzeri benzer sağaltma pratiği uygulamaları örneklerle açıklanmıştır. İlkel toplum insanlarının, sağlığını koruması ya da yakalandığı hastalık türlerinden kurtulması için icat ettikleri her tür tedavi pratiği, günümüzde dinen ya da bilimsel olarak onaylanmasa bile, halk hekimliğinin modern tıbbın ortaya çıkışında atılan ilk(el) temeller olduğu bir gerçektir. Bu doğrultuda insanoğlunun yaradılışından günümüze sayısız tedavi yöntemi icat edilmiş ve geliştirilmiştir. Bu tedavi yöntemlerinin kimileri, günümüz şartları ve inanç sistemleri gereği din ve büyü alanına giren uygulamalar, günümüzde mantıksız veya çağ dışı algılanıyor olsa bile o dönemin şartları ve inanç sistemleri gereği “soruna çözüm” niteliğinde değer görmüş ve etkili olmuştur. Halk hekimliği de geçmişten günümüze dek insanoğlunun çaresiz olduğu zamanlarda sıklıkla doğaüstü güçlere başvurmuştur. Bu tedavi pratiklerinin birçoğu günümüz teknoloji çağında bile işlevselliği ve canlılığını halen korumakta ve uygulanmaktadır. Bu tür pratiklerin hasta üzerinde herhangi bir etki yaratması, tedaviyi uygulayan kimsenin yalnızca ne denli mahir ve bilgili biri olduğuna değil, tedavi olan kimsenin bilinçaltı inanç sistemine de bağlıdır. Geleneksel halk hekimliği alanında kültürden kültüre, nesilden nesle farklılıklar mevcut olsa bile, tedavilerin büyü ve din temelinde olduğunu vurgulamak gerekir. Bu çalışmada, Kazak halk kültürünün köklü bir parçası olan halk sağaltmacılığının dinsel-büyüsel tedaviler kategorisi altında ele alınan animistik inanca dayalı benzeri benzer ile sağaltma pratiği değerlendirilmiştir. Kaynağı ilkel toplumlara dayanan benzeri benzer ile sağaltma pratiği, benzer iki şeyin arasında sıkı bir bağlantı olacağı inancından ortaya çıkmış olan bir sağaltma pratiğidir. Bir hastalığı hastalığın adını taşıyan başka bir maddeyle ya da hastalık adının içeriğini anımsatan, yansıtan bir prosedürle iyileştirdiğine, şifa bulunduğuna inanılmıştır. Anadolu’nun da bazı bölgelerinde rastlanan ve modern tıpta yeterince rağbet görmeyen “homeopati” (similia similibus currente) denilen tedavi yönteminin temeli kabul edilen benzeri benzer ile sağaltma pratiğinin daha iyi idrak edilmesi için; söz konusu pratiğin ortaya çıkışı, uygulanış nedeni, tatbiki esnasında birlikte uygulanan diğer sağaltma pratik türleriyle ilişkisi ve tanımlarına da yer verilmiştir. Bu çalışmada tarihin derinliklerinden günümüze kadar halk arasında uygulanmakta olan halk hekimliğinde irrasyonel veya büyüsel-dinsel niteliği taşıyan yöntemler ve tedavi uygulamaları söz konusudur. Alan araştırması çalışmasında tarafımızca çekilmiş olan fotoğraflar, sağaltma pratiklerini belirginleştirmesi amacıyla çalışmaya eklenmiştir. Halk arasında uygulanan benzeri benzer tedavi yönteminin yazılı kaynaklarda çeşitli örnekleri dahil alan araştırmasından örnekleri de söz edilmiştir. Makale, konuyla ilgili kavramların açıklamasından yola çıkarak; konuyla ilgili bazı tedavi yöntemlerine değinerek din ve büyü alanına giren benzeri benzerle iyileştirme pratiklerinin genel bir analizi yapılmaktadır.

Keywords

halk kültürü, halk hekimliği, dinsel-büyüsel tedaviler, animistik inanç, benzeri benzer ile sağaltma

References

• Abilkasımov, Bolatjan. Telqoñır. Almatı: Atamura Basımevi, 1993.
• Aldaşev, Ahmet ve Älimhanov, Juldızbek. Qazaqtıñ Halıq Meditsinasınıñ Qupiyası. Almatı: Kazakistan Basımevi, 1992.
• Ashirkhanova, Karlygash. “Kazakistan’da Halk Hekimliği”. Yayımlanmamış doktora tezi. Niğde: Ömer Halisdemir Üniversitesi, 2019.
• Bahlul, Abdulla. Azerbaycanskiy obryadovıy folklor i ego poetika. Baku: yy, 1990.
• Divayev, Äbübekir. Tartuw. Almatı: Jazuwşı Bassımevi, 1992.
• Jubathan, Nurlıbek. “İttiyme”. (27 Mayıs 2020). 09 Haziran 2020. <https://www.facebook.com/profile.php?id=100001253564224>.
• Kalşabayeva, Bibiziya. Orta Aziya Halıqtarınıñ Tarihi men Etnografyası. Almatı: Kazak Üniversitesi Matbaası, 2017.
• Kanapiyaulı, Mahmut. Qazaqtıñ Halıq Emi. Almatı: Öner Basımevi, 1995.
• Köse, Nerin. “Kazakların Halk Hekimliğiyle İlgili Bazı Pratikler Hakkında”. Türk Kültürü (Kış-Bahar 475-476): 677-686. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/643903 (son erişim tarihi: 15.06.2020).
• Omarbekov, Talas. Ortalıq Aziya Köşpelileri Örkeniyetiniñ Tarihi-2. Almatı: Kazak Üniversitesi Matbaası, 2015.
• Orazakov, Estöre. Qazaq Halıq Meditsinası. Almatı: Ğılım Basımevi, 1989.
• Vasilyev, Aleksandr. Narodnıye sposobıy Vraçevaniya u Kirgiz Turgayskoy Oblasti. Turgay: Oblastnaya Yayınevi, 1902.
• Saduakas, Esimbay. Tağılımğa Tağzım. Almatı: Däwir Basımevi, 2014.
• Tohtabay, Ahmet ve Seyitkulova, Janna. Tört Tüliktiñ Qasiyeti. Almatı: Ğılım Basımevi, 2005.