Anadolu’da Şiddetin Performatif Bir Temsili: Taş Dövüşü Oyunu

Year 2025, Volume: 19 Issue: 147, 29 - 40, 19.09.2025

Evren Dayar

https://doi.org/10.58242/millifolklor.1384748

Abstract

Bu makale, karşıt tarafların rakiplerinin bölgesini ele geçirmek için taşları—elle veya sapan kullana-rak—birbirlerine fırlattıkları geleneksel bir rekabet oyunu olan taş dövüşünü incelemektedir. Ciddi yara-lanmalara ve ölümlere yol açma potansiyeline rağmen, bu oyun 20. yüzyılın ikinci yarısına kadar varlığını sürdürmüştür. Metodolojik olarak, bu çalışma hem oyunun biçimsel özelliklerini hem de toplumsal işlevlerini analiz etmek için Roger Caillois’nin oyun sınıflandırmasını, Natalie Zemon Davis’in tarihsel işlevselciliğini ve Charles Tilly’nin “şiddet ritüelleri” kavramını kullanmaktadır. Oyunun performatif yönleri—yapılandırılmış yapısı, katılımcı rolleri ve belirli araçların kullanımı—salt eğlencenin ötesinde ritüelistik bir boyutu olduğunu göstermektedir. Makale, taş dövüşünün diğer kültürlerdeki benzer oyunlar gibi, sabit bir takvimi takip ettiğini ve belirli yerlerde gerçekleştirildiğini, bunun da olası kökenlerinin tarımsal bereket ritüelleri olduğunu gösterdiğini savunmaktadır. Kan dökmenin toprağın verimliliğini artırabileceği inancı, oyunun tarihsel olarak mevsimsel döngüler ve tarımsal geleneklerle bağlantılı olabileceğini düşündürmekte-dir. Bu özelliği, taş dövüşünü, mevsimsel geçişlerde, hasat zamanlarında ve özel günlerde Anadolu köyle-rinde sergilenen ve ritüelistik unsurlar içeren köy seyirlik oyunlarıyla benzer bağlam ve işlevlere yerleştir-mektedir. Öte yandan zamanla, taş dövüşü toplumsal gerilimleri yönetme ve saldırganlık için kontrollü bir çıkış olarak işlev gören toplumsal işlevleriyle öne çıkmıştır. Nitekim 19. yüzyıl ila 20. yüzyılın başlarına tarihlenen kaynaklar, Anadolu’da taş dövüşünün genellikle aralarında çekişme olan köyler, mahalleler veya topluluklar arasında gerçekleştiğine işaret etmektedir. Bu bağlamda makalede taş dövüşünün işlevleri yo-rumlanırken, oyunun muhtevasını oluşturan şiddet ögesi Tilly’nin “şiddet ritüelleri” kavramı çerçevesinde ele alınmıştır. Makalenin temel argümanı, oyunun kontrolsüz şiddeti ritüelleştirilmiş ve görece daha az yıkıcı etkileşim biçimlerine dönüştürmede işlevsel bir rol üstlendiğidir. Richard Schechner’in ritüel şiddet üzerine geliştirdiği teorik yaklaşımla paralel biçimde, taş dövüşünün temsil ettiği şiddeti ehlileştirdiği öne sürülmek-tedir. Bu perspektif, Caillois’nin oyun, hayatın geri kalanından özenle izole edilmiş, esasen ayrı bir uğraştır şeklindeki temel önermesinin aksine, taş dövüşü pratiğinin gündelik hayatla organik bir ilişki içinde olduğunu savunmaktadır. Son olarak, makale taş dövüşünün 20. yüzyıldaki dönüşümünü de analiz etmektedir. Devle-tin şiddet kullanımı üzerindeki kontrolü yoğunlaştıkça ve toplumsal yapılar değiştikçe, oyun kademeli olarak özgün işlevlerini kaybetmiştir. Giderek bir çocuk oyunu haline gelmiş ve artan etnik ve dini gerilimler bağlamında, daha yıkıcı çatışma biçimlerinin öncüsü olarak yeni anlamlar kazanmıştır. Cumhuriyet’in kurulmasının ardından taş dövüşü “ilkel” ve “tehlikeli” bir adet olarak yasaklanmış, 1960’lara gelindiğinde ise neredeyse tamamen ortadan kalkmıştır. Bu açıdan makale, Norbert Elias’ın şiddetin pasivize edilmesi ve fiziksel güç kullanımının tekelleştirilmesinin devlet merkezileşmesi için gerekli bir ön koşul olduğu argüma-nıyla uyumludur. Çünkü taş dövüşünün gerilemesi, devletin giderek kurumsallaşmış kontrol biçimleri lehine ritüelleştirilmiş şiddet ifadelerini düzenlemeye ve bastırmaya çalıştığı daha geniş bir yönetim değişimini yansıtmaktadır.

Keywords

Halk kültürü , köy seyirlik oyunları , çocuk oyunları , performatif temsil , ritüel şiddet

A Performative Representation of Violence in Anatolia: The Stone Fighting Game

Abstract

his article examines stone fighting, a traditional competitive game in which opposing sides throw stones—either by hand or using slings—to gain control over the opponent’s territory. Despite its potential for severe injuries and fatalities, the game persisted until the second half of the 20th century. Methodologically, this study employs Roger Caillois’s game classification, Natalie Zemon Davis’s historical functionalism, and Charles Tilly’s concept of “ritual violence” to analyze both the formal characteristics and social functions of the game. The performative aspects of the game—its structured liturgy, participant roles, and the use of specific tools—suggest a ritualistic dimension beyond mere entertainment. The article argues that stone fighting, like similar games in other cultures, followed a fixed calendar and was conducted in specific locations, indicating its possible origins as an agricultural fertility ritual. The belief that bloodshed enhanced soil productivity suggests that the game was historically linked to seasonal cycles and agrarian customs. This characteristic situates stone fighting within the broader context of village dramatic plays performed in Anatolian villages during seasonal transitions, harvest times, and special occasions, incorporating ritualistic elements. Over time, stone fighting became prominent due to its social functions, serving as a means to manage social tensions and as a controlled outlet for aggression. Indeed, sources dating from the 19th century to the early 20th century indicate that stone fighting in Anatolia typically occurred between villages, neighborhoods, or communities that had ongoing disputes. In this context, the element of violence that con-stitutes the core of the game is examined within the framework of Tilly’s concept of ritual violence. The main argument of the article is that the game played a functional role in transforming uncontrolled violence into ritualized and relatively less destructive forms of interaction. In parallel with Richard Schechner’s theoretical approach to ritual violence, it is suggested that stone fighting domesticated the violence it repre-sented. This perspective challenges Caillois’s fundamental proposition that play is an activity carefully isolated from the rest of life, asserting instead that the practice of stone fighting maintained an organic relationship with everyday life. Finally, the article analyzes the transformation of stone fighting in the 20th century. As state control over violence intensified and social structures changed, the game gradually evolved into a children’s pastime. In the context of rising ethnic and religious tensions, it took on new mean-ings as a precursor to more destructive forms of conflict. Following the establishment of the Republic, stone fighting was banned as a “primitive” and “dangerous” practice, and by the 1960s, it had nearly been eradi-cated. This study aligns with Norbert Elias’s argument that the pacification of violence and the monopoliza-tion of physical force are essential prerequisites for state centralization. The decline of stone fighting re-flects a broader shift in governance, in which the state increasingly sought to regulate and suppress ritual-ized expressions of violence in favor of institutionalized forms of control.

Keywords

Folk culture , village dramatic plays , children’s games , performative representation , ritual violence

References

• Adami, Giuseppe. “Sham Fights and Mock Sieges: An Enduring Antiquity in the Medieval and Pre-modern Representation of War”. Drammaturgia 16/6 (2020): 7-47.
• Ahenk, 20 Ocak 1901.
• Ahmed Cevdet Paşa. Tezakir IV. yay. Cavid Baysun. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1991.
• Akbıyık, Abuzer ve Kürkçüoğlu, Sabri. Folklor (Halkbilim) ve Şanlıurfa. Şanlıurfa: Şurhoy Yayınları, 1990.
• Alencastre, A ve Dumézil, G. “Fêtes et usages des Indiens de Langui (province de Canas, département du Cuzco)”. Journal de la Société des Américanistes XLII (1953): 1-118.
• Alus, Sermet Muhtar. “İstanbul Kazan Ben Kepçe: Aksaraydan Yenikapıya”. Akşam 17 Ocak 1939.
• And, Metin. Dionisos ve Anadolu Köylüsü. İstanbul: Elif Yayınları, 1962.
• And, Metin. Forty Days and Forty Nights–Weddings, Festivals and Pageantry in the Ottoman Empire. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2021.
• And, Metin. “Some Notes on Aspects and Functions of Turkish Folk Games”. The Journal of American Folklore 92/363 (1979): 44-64.
• Antony, Robert. “Spectacles of Violence in China”. ed. Robert Antony, Stuart Carroll ve Caroline Dodds Pennock, The Cambridge World History of Violence 3. Cambridge: Cambridge University Press 2020.
• Aydemir, Şevket Süreyya. Suyu Arayan Adam. Ankara: Remzi Kitapevi, 1978.
• Balıkhane Nazırı Ali Rıza Bey. Bir Zamanlar İstanbul. yay. haz. Niyazi Ahmet Banoğlu. İstanbul: Tercüman 1001 Temel Eser, tarihsiz.
• Bascom, William R. “Four Functions of Folklore”. The Journal of American Folklore 67/266 (1954): 333-349.
• Blok, Anton. “The Enigma of Senseless Violence”. ed. Jon Abbink-Göran Aijmer, Meanings of Violence: A Cross-Cultural Perspective. London: Routledge, 2000.
• Boyacıoğulları, Sedat ve Alakese, Hasan. Her Yönü ve Her Şeyi ile Demirci. İstanbul: Eko Matbaası, 1972.
• Caferoğlu, Ahmet. Anadolu Dialektolojisi Üzerine Notlar II. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 1994.
• Caillois, Roger. Man, Play and Games. çev. Meyer Barash. Urbana & Chicago: University of Illinois Press, 2001.
• Çimrin, Hüseyin. Antalya Çocuk Oyunları. Antalya: Antalya Kent Müzesi Yayınları, 2014.
• Davis, Natalie Zemon. “The Reasons of Misrule: Youth Groups and Charivaris in Sixteenth-Century France”. Past & Present 50 (Feb., 1971): 41-75.
• Dayar, Evren. “Antalya’da Devlet ve Eşraf İlişkileri”. Yayımlanmamış doktora tezi. Antalya: Akdeniz Üniversitesi, 2016.
• Deglopper, Donald. “Social Structure in a Nineteenth-Century Taiwanese Port City”. ed. Skinner G.W., The City in Late Imperial China. Stanford: Stanford University Press, 1977.
• Dunning, Eric ve Sheard, Kenneth. Barbarians, Gentlemen and Players, A Sociological Study of the Deve-lopment of Rugby Football. London: Routledge, 2005.
• Düzgün, Dilaver. Erzurum Köy Seyirlik Oyunları. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1999.
• Elias, Norbert. The Civilizing Process: Sociogenetic and Psychogenetic Investigations. çev. Edmund Jephcott, Oxford: Blackwell, 2000.
• Frayliç ve Ravlig. Türkmen Aşiretleri. haz. Ali Cin, Haluk Kortel, Haldun Eroğlu. İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayıncılık, 2008.
• Gennep, Arnold van. Le Folklore, Croyances et Coutumes Populaires Françaises. Paris: Stock, 1924.
• Grimes, Ronald L. “Performance Theory and the Study of Ritual”. ed. Peter Antes, Armin W. Geertz ve Randi R. Warne, New Approaches to the Study of Religion. Volume 2. Textual, Comparative, Sociologi-cal, and Cognitive Approaches. Berlin: Walter de Gruyter, 2004.
• Kavukçuoğlu, Deniz. Alageyik Sokağı Bir Liman Mıydı?. İstanbul: Can Yayınları, 2008.
• Kayseri Ansiklopedisi II. İstanbul: Kayseri Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları, 2010.
• Kazan, Şevkiye ve Kazan Kırçık, Şengül. Dünden Bugüne Burdur’da Oynanan Çocuk ve Genç Oyunları. Burdur: İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Yayınları, 2006.
• Kertzer, David. Ritual, Politics, and Power. New Haven ve Londra: Yale University Press, 1988.
• Kırşehir 1973 İl Yıllığı. Kırşehir, 1973.
• Kırmızı, Ömer. “M. Fuat Kürkçüoğlu’nun ‘Çapıt Top’ Kitabında Halkbilimsel Unsurlar”. Folklor Akademi Dergisi 6/1 (2023): 25-44
• Kütahya, 15 Aralık 1926.
• M. Nuri. “Bolu ve Muhitinde Kandil”. Halk Bilgisi Haberleri 4 (1 Şubat 1930): 49-51.
• McClelland, John. Body and Mind Sport in Europe from the Roman Empire to the Renaissance. New York: Routledge, 2006.
• Muchembled, Robert. “Anthropologie de la violence dans la France moderne (XVe-XVIIIe siécle)”, Revue de Synthese, 108/1 (Jan. 1987): 31-55.
• Muchembled, Robert. “Les Jeunes, les Jeux et la Violence en Artois au XVIe Siècle”. ed. Philippe Ariès-Jean-Claude Margolin, Les jeux à la Renaissance. Actes du XXXIIIe Colloque international d'études humanistes, Tours, juillet 1980. Paris: Libr. philosophique J. Vrin, 1982.
• Muchembled, Robert. Popular Culture and Elite Culture in France 1400-1750. çev. Lydia Cochrane. Baton Rouge and London: Louisiana State University Press, 1985.
• Muchembled, Robert. Una historia de la violencia. Del final de la Edad Media a la actualidad. Madrid: Paidós, 2010.
• Naci Kum. “Kayseri Budun Bilgisi Notları: Cirit ve Taş Döğüşü”. Erciyes Halkevi Dergisi 1/3 (1938): 81-83.
• Oben, Alaaddin. “Develide Eski Düğün Adetleri ve Taş Kavgası”. Bütün Yönleriyle Develi I. Bilgi Şöleni 26-28 Ekim 2002. Develi: Develi Belediyesi Kültür Yayınları, 2003.
• Onur, Bekir-Güney, Neslihan. Türkiye’de Çocuk Oyunları: Derlemeler. Ankara: Ankara Üniversitesi Çocuk Kültürü Araştırma ve Uygulama Merkezi Yayınları, 2002.
• Özkan, Devrim-Kalkan,Buğra. Bir Ömür Düşünmek: Ahmet Arslan'la Nehir Söyleşi. Ankara: Ekşi Kitaplar, 2016.
• Özturan, Hacı Ali. Kahramanmaraş’ta Çocuk Oyunları. Kahramanmaraş: Bayrak Matbaası, 2010.
• Paköz, Oğuz. Maraş Senin Nazın Var. Ankara: Salmat Basım Yayıncılık, 2023.
• Plaisance, Michel. Florence in the Time of the Medici. Public Celebrations, Politics, and Literature in the Fifteenth and Sixteenth Centuries. çev. Nicole Carew-Reid. Toronto: Centre for Reformation and Rena-issance Studies, 2008.
• Sağlam, Tülin. “Türk Çocuk Oyunlarında Ritüel Ögeler”. yay. haz. Bekir Onur, Çocuk Kültürü, I. Ulusal Çocuk Kültürü Kongresi (6-8 Kasım 1996) Bildirileri. Ankara: Ankara Üniversitesi Çocuk Kültürü Araş-tırma ve Uygulama Merkezi Yayınları, 1997.
• Saraç, Mehmet Adil. Tanıklarıyla Urfaca Urfalıca: Bir Ömre Sığmayan Sevda. İstanbul: Miran Matbaacılık, 2018.
• Schechner, Richard. Performance Studies: An Introduction. London & New York: Routledge, 2013.
• Schechner, Richard. The Future of Ritual: Writings on Culture and Performance. London & New York: Routledge, 1995.
• Siegmund, Felix. “Popular Violence in a Confucian World: A Short History of Stone Fighting and its Mea-ning”. International Journal of Korean History 23/2 (Aug. 2018): 123-165.
• Sotelo, Manuel Arce. “Batallas Rituales, El Componente Pukllay en El Chiaraje y Otras Manifestaciones Andinas”. Perspectivas Latino Americanas 5 (2008): 166-191.
• Tilly, Charles. The Politics of Collective Violence. Cambridge: Cambridge University Press, 2003.
• Türkiye’de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü (DS) V. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1972. Ulus, 8 Mart 1939.
• Üçok, Hacışeyhoğlu Hasan. Çankırı Tarih ve Halkiyatı. Ankara: Okuyan Adam Yayınları, 2002.
• Vahit. “Bolu’da Çocuk Oyunları III”. Halk Bilgisi Haberleri 39 (15 Ağustos 1934): 53-54.
• Vrints, Antoon. The Theatre of the Street Public Violence in Antwerp During the First Half of the Twentieth Century. çev. Michael Lomax, Leiden & Boston: Brill, 2019.