İran Türklerinde Belirginleşen Çocuklara Türkçe İsim Verme Eğilimi

Year 2025, Volume: 19 Issue: 147, 67 - 80, 19.09.2025

Umut Başar

https://doi.org/10.58242/millifolklor.1464590

Abstract

Çocuğa isim verme, her toplumda dönemin şartları ve değer yargıları doğrultusunda şekillenen bir tercih olup bu işlem, ulus-devletlerin kurulmaya başladığı 20. yüzyılla beraber belli bir mevzuat çerçevesinde gerçekleştirilmeye başlanmıştır. İran’da da 1918’de Kaçarlar Dönemi’ne tekabül eden zaman aralığında kurulan İçişleri Bakanlığı Nüfus Kurumu (Sazman-ı Sebt-i Ahval-i Kişver); doğum, evlilik, ölüm, veraset ve bunların etrafındaki iş ve işlemleri hâlâ takip etmektedir. Geçtiğimiz yüzyılda ülkede yaşanan siyasi yönetim değişiklikleri, kurumun politikalarına yansıdığından isim seçimine dair uygulamalar zaman içerisinde farklılık göstermiştir. Pehleviler Dönemi’ndeki (1925-1979) otoriter modernleşmenin temelinde yer alan aryancılık ideolojisinin yön verdiği ulus-devlet inşası sürecinde, isim seçiminde ebeveynlerin özgürlük alanı kısıtlıyken 1979 İran İslam Devrimi’nden sonra yeniden yapılandırılan yasal mevzuatın verdiği nispi özgürlük ortamında, kısıtlamalar azalmıştır. Böylelikle Farsça ya da Farsçada yaygın olan isimler dışında çocuklara yerel/etnik dillerden isim koyabilmenin önü açılmıştır. Bununla beraber uygulamada tam bir serbestlik olmadığından çıkan anlaşmazlıkları çözebilmek adına çeşitli mekanizmalar oluşturulmuştur. Bu araştırma, İran’da sayısal açıdan en kalabalık etnik grubu teşkil eden Türklerin, çocuklarına ana dilinde isim vermesini konu edinmiştir. Türklerin araştırmaya konu edilmesindeki sebep, bu grubun ana dil bilincinde hassas ve Türkçe isim vermede diğer gruplara göre daha ısrarcı olması ve bu vasfını zaman zaman çeşitli şekillerde dışa vurmasıdır. İran’da son 10 yılda bilhassa Azerbaycan Türklerindeki genç nüfus arasında milliyetçiliğin yükselişe geçtiği açık bir şekilde görülmektedir. Bu genel yükselişin bir boyutu olarak ebeveynler tarafından çocuklara ana dilinde isim seçmenin yaygınlaştığı gözlemlenmektedir. Bu gözleme binaen araştırmanın amacı; İran Türklerinin çocuklarına, Türkçe isim verme eğilimini açık kaynaklarda verilerin olduğu 2001-2017 yılları arasında incelemektir. Araştırmaya örneklem olarak ise 2001-2017 yılları arasındaki kız çocuğu isimleri seçilmiştir. Bu örneklem içinde İran Nüfus Kurumunun kendi sitesinde yayınladığı veriler arasındaki Türkçe isimler, sayısal sıklığı çıkarılarak grafiğe dökülmüştür. Araştırmada önce İran’da çocuklara isim vermeye ilişkin kanuni düzenlemeler hakkında kısaca bilgi verilmiş akabinde de İran Türklerinde, çocuklara Türkçe isim verme eğiliminin neden yükseldiğinin üzerinde durulmuştur. Bu araştırmayla İran Nüfus Kurumunun paylaştığı 2001-2017 yılları arasındaki istatistiklere bakılarak söz konusu yıllarda, İran’daki kız çocuklarına Türkçe isim verme eğilimin net bir şekilde belirginleştiği saptanmıştır. Bu eğilimin biri İran’ın iç dinamiğinden diğeri ise dış dinamikten olmak üzere iki faktörden kaynaklandığı düşünülmektedir. 1979 İslam Devrimi’nden sonra ülkedeki yaşanan görece özgürlük ortamının yarattığı zeminde yükselen milliyetçilik iç dinamiktir. İran Türklerinin gündelik bir rutinine dönüşen Türk dizilerinin yarattığı örtük etkinin isim tercihlerine yansıması ise dış dinamik olarak yorumlanabilir. Türkiye Türkçesinden aktarımların en çok tercih edilen isimler arasında kendi göstermesi ikinci dinamiğin etkisini teyit eder niteliktedir. Yine Türkiye-İran arasındaki siyasi ilişkilerin seyriyle Türkiye’deki iç politik gelişmelerin isim verme eğilimine yansıdığı yorumu yapılabilir. Son olarak araştırma bulgusu ve saha gözlemleri ışığında, İran Türklerinde çocuklara Türkçe isim verme eğilimin kısa vadede devam edeceği öne sürülebilir.

Keywords

İran Türkleri , İran İslam Cumhuriyeti , İsim Verme , Türkçe , Azerbaycan Türkleri

Ethical Statement

Çalışmada etik kurallara riayet edilmiştir.

Supporting Institution

Destekleyen kurum yoktur.

Thanks

Teşekkür bölümü yoktur.

The Tendency to Give Turkish Names to Children Among Iranian Turks

Abstract

Naming a child is a choice that is shaped in every society in line with the conditions and value judgments of the period. This preference started to be realized within the framework of a certain legislation in the 20th century, when nation-states began to be established. In Iran, the Population Agency of the Ministry of Interior (Sazman Sebti Ahvali Kishver), which was established in 1918 during the Qajar period, still monitors births, marriages, deaths, inheritance and related procedures. Since the changes in political governance in Iran in the last century have been reflected in the policies of the institution, the practices regarding the choice of names have changed over time. During the Pahlavi era (1925-1979) of nation-state building guided by the ideology of Aryanism, parents' freedom in choosing names was limited. After the 1979 Islam-ic Revolution in Iran, the restructured legal framework allowed for less restrictions. This paved the way for naming children in local/ethnic languages other than Persian or Persian-language names. Nevertheless, since there is not complete freedom in practice, various mechanisms have been established to resolve disputes. In this study, the Turks, who constitute the most populous ethnic group in Iran, naming their children in their mother tongue is the subject of this research. The reason why Turks are the subject of the research is that Turks are more sensitive in their mother tongue awareness and more insistent than other groups in giving Turkish names. The rise of nationalism among the young population in Iran in the last 10 years, especially among Azerbaijani Turks, is clearly visible. As a dimension of this general rise, it is becoming common for parents to choose names for their children in their mother tongue. Based on this observation, the aim of this study is to examine the tendency of Iranian Turks to give Turkish names to their children between 2001-2017, for which data are available in open sources. The names of girls between the years 2001-2017 were selected as the sample for the study. Within this sample, Turkish names among the data published by the Iranian Population Organization on its website were graphed by extracting the numerical frequency. In the research, firstly, brief information was given about the legal regulations on naming children in Iran. Then, it is emphasized why the tendency of Iranian Turks to give Turkish names to their children has increased. In this research, by looking at the statistics shared by the Iranian Population Organization between 2001-2017, it has been determined that the tendency to give Turkish names to girls in Iran has clearly emerged in the years in question. This tendency is thought to stem from two factors, one internal and the other external dynamics of Iran. After the 1979 Islamic Revolution, the internal dynamic is national-ism rising on the ground created by the relative freedom in the country. The reflection of the influence of Turkish TV series, which has become a daily routine of Iranian Turks, on name preferences can be interpreted as an external dynamic. The fact that translations from Turkish are among the most preferred names confirms the influence of the second dynamic. Again, it can be interpreted that the course of political relations between Türkiye and Iran and domestic political developments in Türkiye are reflected in the naming tendency. Finally, in the light of the research findings and field observations, it can be argued that the tendency of Iranian Turks to give Turkish names to their children will continue in the short term.

Keywords

Iranian Turks , Islamic Republic of Iran , name giving , Turkish , Azerbaijan Turks.

References

• Bilgin, Oğuzhan. “Kültürel Yabancılaşma Bağlamında Türkiye’de İsim Verme Pratiklerinin Değişimi ve Popüler Kültür Figürleri”. Millî Folklor 125 (Bahar 2020): 177-187.
• Azerbaycan Cumhuriyeti Adliye Bakanlığı. “Adlar Üzre Statistika”. (2014). Erişim Tarihi: 06 Temmuz 2024. https://exidmet.justice.gov.az:8284/VVA/NameStatisticsYear#
• Ebedi, Abbas. “Tahvil-i Namgozari-yi Kudekan der Meyan-ı 4 Guruh-ı Kavmi-yi İran (Beluç, Türkmen, Kürt ve Arap)”. Tahran: Muavenet-i Pejuheşi-yi Vezaret-i Ferheng ve İrşad-ı İslami, 1382.
• Ehdaf ve Memuriyetha. “Sazman-ı Sebt-i Ahval”. (1400). Erişim Tarihi: 01 Eylül 2023. https://www.sabteahval.ir/default.aspx?tabid=52
• Gökdağ, Bilgehan Atsız. “İran Türkleri”. Yeni Türkiye 54 (2013): 2203-2213.
• Halili, Mehdi. Razha-yi Namgozari-yi İrani. Tahran: Neşriyat-ı Şelak, 1388.
• IBNA. “Asr-ı Hükümet-i Pehlevi Uvc-u Nasyonalizm-i İrani Bud”. (1399). Erişim Tarihi: 01 Eylül 2023. https://www.ibna.ir/fa/longint/303972
• İran Meclis Araştırma Merkezi. “İran İslam Cumhuriyeti Anayasası”. (2024). Erişim Tarihi: 31 Mart 2024. https://rc.majlis.ir/fa/content/iran_constitution
• Kanun-u Medeni. Bünyad-ı Hukuk-u Mizan. Tahran, 1395.
• Kızıloğlu, Müjdat. “Türklerin Ad Verme Kültüründe Ad Verici Profili”. Uluslararası Halkbilimi Araştırma-ları Dergisi, 7 (2021): 45-64.
• Kordi, Nahid ve Beratçiyan, Tahir. “Pahş-ı Serialha-yi Televizyoni-yi Mahvere-yi ve Ferheng-i Namgoza-ri-yi Merdum”. Resane, 26(1) (1393): 73-90.
• Necati Hüseyni, Seyid Mahmud ve Afşar, Sümeyye. “Tahvil-i Namgozari-yi Ferzandan-ı der Şehr-i Tah-ran”. Pejuheş-i Cevanan Ferheng ve Camia, Payiz u Zemistan 3 (1388): 141-158.
• Rahnema-yi Namgozini. “Sazman-ı Sebt-i Ahval”. (1402). Erişim Tarihi: 03 Eylül 2023. https://www.sabteahval.ir/Default.aspx?tabid=65
• Ramazani, İreç ve Kemangeri, Ümmülgülsüm. Ferhang-i Namgozari der Dovre-yi Rıza Şah. Gülistan: Kalem-i Sahra, 1399.
• Recepzade, Ahmed. Tahlil-i İçtima-yi Namgozari (Çab-ı Evvel). Tahran: İntişarat-ı Reveş, 1378.
• Rızahani, Hodadad “Namgozari der İran: Ez Siyaset ta Selike”. (1392). Erişim Tarihi: 08 Eylül 2023. https://www.bbc.com/persian/blogs/2014/01/140129_l44_nazeran_iran_names
• Sarpkaya, Seçkin. “İran Türklerinin Halk Bilimi Çalışmalarında İdeolojik Tutumlar”. Türk Dünyası İncele-meleri Dergisi, 22(1) (2022): 55-71.
• Sazman-ı Sebt-i Ahval. “Desturu’l-amel-i Nam”. (1389). Erişim Tarihi: 03 Eylül 2023. https://www.sabteahval.ir/shora/module/News/Shownews/page-3964/index.aspx?NewsId=540
• Sazman-ı Sebt-i Ahval. “Feravani-yi Namgozari”. (1396). Erişim Tarihi: 14 Ocak 2022. https://www.sabteahval.ir/Upload/Modules/Contents/asset101/name/dp1396.htm
• Sazman-ı Sebt-i Ahval. “Fasl-ı Sevvom: Sebt-i Veladet”. (1400a). Erişim Tarihi: 03 Mart 2022. https://www.sabteahval.ir/Default.aspx?tabid=163
• Sazman-ı Sebt-i Ahval. “Feravani-yi Namgozari”. (1400b). Erişim Tarihi: 11 Ocak 2022. https://www.sabteahval.ir/dtfe/default.aspx?tabid=1383
• Sazman-ı Sebt-i Ahval-i Kişver İdare-yi Küll-i Sebt-i Ahval-i Azerbaycan-ı Şarki. “Namgozari-yi Esami-yi Türki der Sebt-i Ahval”. (1400). Erişim Tarihi: 08 Ocak 2023. https://tinyurl.com/munhdhtc
• Thoreau, Henry David ve Gandhi, Mahatma. Sivil İtaatsizlik ve Pasif Direniş (4. Basım). İstanbul: Vadi Yayınevi, 2021.
• Ticaret-i Ferda. “Der Mevared-i Nadir Muhalefet Mikonim”. (1392). Erişim Tarihi: 03 Mart 2022. https://www.tejaratefarda.com/fa/tiny/news-16496
• TRT Avaz. “9. Uluslararası İpekyolu Film Ödülleri Sahiplerini Buldu”. (2021). Erişim Tarihi: 04 Eylül 2023. https://tinyurl.com/v6sutywa
• Türktaş, Mevlüt Metin. “Türklerde Ad Verme ile İlgili Bazı Tespitler”. TÜRÜK Uluslararası Dil, Edebiyat ve Halkbilimi Araştırmaları Dergisi 7(17), (2020): 34-44.
• Zendi, Behmen ve Mirmükerri, Menije. “Revend-i Namhgozari-yi Ferzendan-ı der Şehr-i Mahabad ez Didgah-ı Zebanşinasi-yi İçtimai”. Faslname-yi Mütaalat-ı Zebanha ve Guyeşha-yi Garb-ı İran Daneş-gede-yi Edebiyat ve Ulum-u İnsani-yi 5(19) (1396): 1-18.