20. Yüzyılın İlk Yarısında Mısır'da Aile Vakfı Tartışmaları ve Kevserî'nin “Aile Vakfının Etrafında Eski Bir Tartışma” İsimli Makalesi

Yıl 2021, Sayı: 13, 485 - 504, 31.12.2021

Hatice Akyüzoğlu

Öz

Vakıfla ilgili klasik dönemde yaşanan tartışmalar vakfın bağlayıcılığı üzerinedir; meşruiyeti tartışma konusu yapılmamıştır. Ancak son yüzyıllarda vakfın meşruiyeti de tartışma konusu haline getirilmiştir. Bu tartışmalardan ehlî/zürrî vakıflar olarak bilinen aile vakıfları da etkilenmiştir. Yaşanan süreçte bir kısım ulema aile vakıflarının ilga edilmesini desteklemiş, fetva ve makalelerle aile vakıflarının gayr-i meşru olduğunu iddia etmişlerdir. Bir kısım ulema da aile vakıflarının meşruiyetini savunmuş, bu konudaki iddialara müstakil risalelerde, makalelerinde ya da kitaplarında cevap vermişlerdir. Bu çalışma tartışmanın yaşandığı ülkelerden biri olan Mısır’ı ele almış ve Mısır’da XX. yüzyılın ilk yarısında bu hususta tarafların iddialarını irdelemiştir. Konuyla ilgili makalelerden biri olan Muhammed Zahid el-Kevserî’nin “محادثة قديمة حول الوقف اللأهلي” adlı makalesi de “Aile Vakıfları Etrafında Eski Bir Tartışma” başlığıyla tercüme edilerek eklenmiş, son olarak da görüşlerin bir değerlendirmesi yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Vakıflar, Aile Vakıfları, Mısır, Kevserî, XX. yüzyıl

Kaynakça

• Kaynakça Adevî, Muhammed Haseneyn Mahlûf el-. Menhecü’l-Yakîn fî Beyâni enne’l-Vakfe’l-Ehlî mine’d-Dîn. Mısır: Mustafa el-Bâbî el-Halebî ve Evlâduhu, 1351.
• Alâvîn, Fedvi Erşid Ali el-. el-Vakfu’z-Zürrî ve Tatbîkâtuhu el-Muâsıra. Amman: Câmiatü’l-Ulûmi’l-İslâmiyye el-Âlemiyye, 2011.
• Aşûb, Abdülcelil Abdurrahman. Kitabü’l-Vakf. Mısır: Dârü’l-Âfâki’l-Arabiyye, 2000.
• Beyhaki, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyin b. Ali. es-Sünenü’l-Kübra. I-X Cilt. Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
• Bilmen, Ömer Nasuhi. Hukûki İslâmiyye ve Istılahâtı Fıkhiyye Kâmûsu. I-VIII Cilt. İstanbul: Bilmen Yayınevi, ts.
• Cihan, Emel Zeliha. “Modernleşme ve Kadın”. Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi VIII/1 (Ocak 2018).
• Çizakça, Murat. İslam Dünyasında Vakıflar. Konya: KTO Karatay Üniversitesi, 2017.
• Ebu Zehra, Muhammed. Muhâdarât fi’l-Vakf. Dârü’l-Fikri’l-Arabî, 1971.
• Feyyumi, Ebü’l-Abbas Ahmed b. Muhammed b. Ali el-Hamevi. el-Misbahü’l-Münir. Lübnan: Mektebetü Lübnan, 1987.
• Haccavi, Ebü’n-Neca Şerefeddin Musa b. Ahmed b. Musa. Zâdü’l-Müstakni’ fi İhtisâri’l-Mukni’. Riyad, ts.
• İbn Düreyd, Ebû Bekr Muhammed b. el-Hasan el-Ezdi el-Basri. Cemheretü’l-Lüga. I-III Cilt. Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2005.
• İbn Mace, Ebû Abdullah Muhammed b. Yezid er-Rebei el-Kazvini. Sünenu İbn Mace. Dâru İhyâ-i Kütübi’l-Arabiyye-Faysal İsâ el-Bâbî el-Halebî, ts.
• İbn Manzur, Ebü’l-Fazl Muhammed b. Mükerrem b. Ali el-Ensârî. Lisânü’l-Arab. I-XV Cilt. Beyrut: Dâru Beyrut, 1955.
• İbnü’l-Hümam, Kemâleddin Muhammed b. Abdülvahid b. Abdülhamid. Fethü’l-Kadîr. I-IX Cilt. Mısır: Matbaatü Meymeniyye, ts.
• Kaya, Münir Yaşar. İslam Hukukunda ve Osmanlı Tatbikatında Aile Vakıfları. Bursa: Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2017.
• Kevserî, Muhammed Zâhid el-. Makalâtü’l-Kevserî. Kahire: el-Mektebetü’t-Tevfîkiyye, ts.
• Kevserî, Muhammed Zâhid el-. “محادثة قديمة حول الوقف اللأهلي”. Makâlâtü’l-Kevserî. 190-197. Kahire: el-Mektebetü’t-Tevfîkiyye, ts.
• Köprülü, Fuad. “Vakıf Müessesesi ve Vakıf Vesikalarının Tarihi Ehemmiyeti”. Vakıflar Dergisi 1 (1938).
• Kuduri, Ebü’l-Hüseyin Ahmed b. Ebî Bekr Muhammed b. Ahmed. Muhtasaru’l-Kudûrî fi’l-Fıkhi’l-Hanefî. Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997.
• Kuşeyrî, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc b. Müslim l-. Sahih-i Müslim. I-V Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, ts.
• Maverdi, Ebü’l-Hasan Ali b. Muhammed b. Habib. el-Hâvi’l-Kebîr fî Fıkhi Mezhebi’l-İmami’ş-Şâfiî. I-XVIII Cilt. Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1994.
• Mutîî, Muhammed Bahît. el-Mürhefâtü’l-Yemâniyye fî Unuḳi men Kāle bi-Buṭlâni’l-Vaḳf ale’ẕ-Zürriyye. Kahire: Matbaatü’s-Selefiyye, 1344.
• Mutîî, Muhammed Bahît el-. Nizâmu’l-Vakf ve’l-İstidlâlu aleyh. Kuveyt: el-Vaî’l-İslâmî, ts.
• Naci, Hüseyin. “Vakfa Dair Bir Tedkîk”. Dârü’l-Fünûn Hukuk Fakültesi Mecmuası 2/12 (Rebiulevvel h 1431).
• Nemerî, Ebû Ömer Cemaleddin Yusuf b. Abdullah b. Muhammed Kurtubi İbn Abdilberr en-. Kitâbü’l-Kâfî fî Fıkhi Ehli’l-Medîneti’l-Mâlikî. Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1992.
• Nesai, Ebû Abdurrahman Ahmed b. Ali b. Şuayb. Sünenü’l-Kübra. I-X Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2001.
• Özen, Şükrü. “Ley’s b. Sa’d”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. C. XVII. Ankara, 2003.
• Öztürk, Nazif. “Batılılaşma Döneminde Başlatılan ve Vakıfların Çözülmesine Yol Açan Bir Uygulama”. Diyanet İlmi Dergi XXVIII/4 (Aralık 1992).
• Öztürk, Nazif. Türk Yenileşme Tarihi Çerçevesinde Vakıf Müessesesi. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1995.
• Öztürk, Nazif. “XIX. Asır Osmanlı Yönetiminde Yaşanan Batılılaşma Hareketlerinin Vakıfların Üzerindeki Etkileri”. Journal of Islamic Research 1/8 (K 1995).
• Serahsi, Ebû Bekr Şemsüleimme Muhammed b. Ahmed b. Sehl. el-Mebsût. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, 1993.
• Sicistani, Süleyman b. Eş’as b. İshak el-Ezdi Ebû Davud es-. Sünenu Ebî Davud. I-VII Cilt. Dâru’r-Risâleti’l-Âlemiyye, 2009.
• Şelebî, Muhammed Mustafa. Ahkâmu’l-Vasâyâ ve’l-Evkâf. Beyrut: ed-Dârü’l-Câmiiyye, 1982.
• Tarablusi, Burhaneddin İbrâhim b. Musa. Kitâbü’l-İs’af fî Ahkâmi’l-Evkaf. Mısır: Matbaatü Hindiyye, 1902.
• Yediyıldız, Bahaeddîn. “Vakıf”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. C. XLII. İstanbul, 2012.
• Zuhaylî, Vehbe. el-Fıkhü’l-İslâmî ve Edilletühü. I-X Cilt. Şam: Darü’l-Fikr, ts.