İmâmet Nazariyesinin Şîa Hadis Metodoloji Üzerindeki Tezâhürleri

Yıl 2021, Sayı: 13, 1 - 33, 31.12.2021

İbrahim Kutluay

Öz

Kendi âlimlerinin de ifade ettikleri üzere Şiî âlimlerin hadis usûlünü Ehl-i sünnet’ten aldığı ve kendi mezheplerine uyarlandığı bilinen bir gerçektir. Ancak mezkûr usûl, Şîa’ya uyarlanırken İmâmet teorisinin merkeze alındığı, hadis terimlerinin tanımından, hadislerin kaynağına, isnad sistemine ve sahih hadiste aranan kriterlere kadar Şiî paradigmanın Şiî hadis usûlüne yansıdığı, ayrıca Ehl-i sünnet hadis usûlünde bulunmayan müvessak, muzmar gibi yeni bazı hadis terimlerinin, cerh ve taʻdîlle ilgili bazı tabirlerin ihdas edildiği görülmektedir.
Bu makalenin amacı, Ehl-i sünnet’ten iktibas ettiği hadis usûlünü Şiî âlimlerin kendi mezheplerine nasıl uyarladıklarını ve bunda imâmet nazariyesinin etkisini incelemektir. Bu suretle Şîa hadis usûlünde mâsum imamın rolü, daha isabetli bir şekilde ortaya konabilecektir. Konu çok geniş olduğundan merfû, müvessak ve mevkûf hadis terimleri çerçevesinde ele alınacaktır.

Anahtar Kelimeler

İmâmet, Mâsum İmam, Müvessak, Merfû, Şîa Hadis Usûlü

Kaynakça

• Âmilî, İzzüddîn el-Hüseyin b. Abdüssamed. Vusûlü’l-ahyâr ilâ usûli’l-ahbâr. thk. Seyyid Muhammed Rıza el-Hüseynî el-Celâlî, Resâil fî dirâyeti’l-hadîs içinde I-II, yay. haz. Ebü’l-Fazl el-Hâfızyân Bâbulî, Kum: Dâru’l-hadîs, 1424/2003.
• Aydın, Mehmet Akif. “İmâmet (Fıkıh)”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 22/203-207. İstanbul: TDV Yayınları, 2000. Bahâî, Muhammed b. el-Hüseyin Meşriku'ş-şemseyn ve iksîru’s-saâdeteyn. nşr. es-Seyyid Mehdî er-Recâî. Meşhed: Mecmaʻu’l-Buhûsi’l-İslâmiyye, 1414/1993.
• Bahrânî, Yûsuf. el-Hadâiku’n-nâdıra. thk. Muhammed Takıyyüddîn. Beyrut: Dâru’l-Edvâ, 1405/1985. Celâlî, Seyyid Muhammed Hüseyin el-Hüseynî. Dirâyetü’l-hadîs. thk. Seyyid Muhammed Cevad el-Hüseynî. Beyrut: Müessesetü’l-E‛lâmî li’l-Matbûât, 1435/2004.
• Demirci, Selim. “Usûl Kitaplarının Tehzîbine Mütevazı Bir Katkı: el-Hulâsa fî ma‘rifeti’l(usûli’l)-hadîs”, HTD 15/2 2017, 67-84. Demirel, Serdar. Ulûmü’l-hadîs beyne ehli’s-sünne ve’l-cemââh ve’ş-Şîati’l’-İmâmiyye el-İsnâ Aşariyye. International Islamic University of Malaysia (IIUM), IIUM Press 2009.
• Esterâbâdî, Muhammed Emîn b. Muhammed Şerîf el-Ahbârî. el-Fevâidü’l-medeniyye fi’r-reddi ale’l-kâili bi’l-ictihâd ve’t-taklîd fi’l-ahkâmi’l-ilâhiyye. thk. Rahmetullah er-Rahmetî el-Erâkî. Kum: Müessesetü Neşri’l-İslâmî li Câmi‘ati Müderrisîn, 1426/2005.
• Fadlî, Abdülhâdî. Usûlü’l-hadîs. Beyrut: Merkezü’l-Gadîr, 1430/2009.
• Feyz-i Kâşânî, Molla Muhsin Muhammed b. Şâh. Kitâbü'l-vâfî. İsfahan: Mektebetü emîri’l-mü’minîn l-iman, 1412.
• ¬¬¬Gureyfî, Muhyiddin el-Mûsevî. Kavâidü’l-hadîs. Beyrut: Dâru’l-Edvâ, 1406/1986.
• Jafri, S.H.M. The Origins and Early Development of Shiʻa Islam. Kum: Ansariyan Publication, 2000.
• Haider, Najam. Shīī Islam An Introduction. Cambridge University Press.2014.
• Hasan b. Zeynüddîn/ İbn Şehîd-i Sânî/ Sâhibü’l-Meâlim. Münteka’l-cümân fî ehâdîsi's-sıhâh ve’l-hısân. nşr. Ali Ekber Gaffârî. Kum: Câmiatü’l-müderrisîn, 1404/1984.
• Hasan b. Zeynüddîn/ İbn Şehîd-i Sânî/ Sâhibü’l-Meâlim. Meâlimü’d-dîn. nşr. Mehdî Muhakkık. Tahran: Müssesese-i Motaleat-ı İslâmî Danişgâh-i Mc Gill Şu‛be-i Tahran, 1983.
• Hubbullah, Haydar. Nazariyyetü’s-sünne fi’l-fikri’l-İmâmiyyi’ş-Şiî: et-tekevvün ve’s-sayrure. Beyrut: el-İntişârü’l-Arabî, 2006. Hur el-Âmilî, Muhammed b. Hasan b. Ali el-Meşgarî. Vesâilü’ş-Şîa ilâ tahsîli mesâili’ş-şerîa. thk. Muhammed Rızâ el-Hüseynî el-Celâlî. Kum: Müessesetü Âli Beyt li ihyâi’t-türâs, 1414/1993.
• Hur el-Âmilî, Muhammed b. Hasan b. Ali el-Meşgarî. Emelü’l-Âmil. nşr. Seyyid Ahmed el-Hüseynî. Bağdat: Mektebetü’l-Endülüs, t.y.
• Kohlberg, Etan. “Taqiyya in Shīʿī Theology and Religion.” Secrecy and Concealment: Studies in the History of Mediterranean and Near Eastern Religions. Edit. Hans G. Kippenberg and Guy G. Stroumsa. Leiden (1995): 367-368.
• Kutluay, İbrahim. İmâmiyye Şîası’na Göre Cerh ve Ta‘dîl, İstanbul: Rağbet Yayınları, 2012.
• Kutluay, İbrahim. Şîa’da Hadis Usûlü Ehl-i Sünnet Hadis Usûlü İle Mukayaeseli Bir Çalışma. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2020.
• Kutluay, İbrahim. “Şîa’da Hadisler Arasındaki İhtilafı Gidermede Ehl-i Sünnet’in Görüşüne Muhalif Olan Rivayeti Esas Alma: et-Tûsî’nin İstibsâr’ı Özelinde”. Mîzânü’l-Hak: İslâmi İlimler Dergisi. 10 (2020). 13-55.
• Kuzudişli, Bekir. Şîa’da Hadis Rivayeti ve İsnad. İstanbul: BSR Yayınları, 2011.
• Kuzudişli, Bekir. “Şîa’da Metin Tenkidi Kriteri Olarak Hadislerin Kur’ân’a Arzı: Tûsî’nin İstibsâr’ı Örneği.” Şîa’nın Hadis Anlayışı Üzerine İncelemeler. Derleyen ve çeviren Macit Karagözoğlu, Muhammed Enes Topgül. 91-132. İstanbul: Klasik Yayınları 2015.
• Kuzudişli, Bekir. “Şehîd-i Sânî’nin Bidâye’sinin Sünnî Hadis Usûlü Kaynağı Neydi?: Tîbî’in Hulâsa’sı mı, Cürcânî’nin Muhtasar’ı mı?”, Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi, 2020, cilt: XX, sayı: 2, s. 509-550.
• Küleynî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Ya῾kub. el-Kâfî. Beyrut: Menşûratü’l-fecr, 1428/2007.
• Meclisî, (II. Meclisî) Muhammed Bâkır b. Muhammed Takî b. Maksûd Ali. Bihârü’l-envâri’l-câmia li-düreri ahbâri’l-eimmeti'l-athâr. thk. İhyâu Kütübi’l-İslâmiyye. Kum 1388; Beyrut: Müessesetü’l-vefa, 1983/1403.
• Meclisî, (II. Meclisî) Muhammed Bâkır b. Muhammed Takî b. Maksûd Ali. Mir’âtü’l-ukûl fî şerhi ahbâri âli Resûl. Tahran: Dâru’l-kütübi’l-İslâmiyye, 1404. Mâmekânî, Abdullah b. Muhammed Hasan. Mikbâsu’l-hidâye fî ilmi’d-dirâye. thk. Muhammed Rıza el-Mâmakânî. Beyrut: Müessesetü Âl-i Beyt li İhyâi’t-türâs, 1428/2007.
• Mâmekânî, Abdullah b. Muhammed Hasan. el-Fevâidü’r-ricâliyye min tenkîhi’l-makâl fî ilmi’r-ricâl. thk: Muhammed Rıza el-Mâmakânî. Beyrut: Müessesetü Âl-i Beyt li İhyâi’t-Türâs, 1431/2010.
• Molla Abdürrezzâk b. Ali Rızâ el-Hemedânî. el-Vecîze fî ilmi dirâyeti’l-hadîs. thk. Rıza Kubâdlû, Resâil fî dirâyeti’l-hadîs içinde. yay. haz. Ebü’l-Fadl Hâfızyân el-Bâbilî Kum: Dâru’l-Hadîs, 1424/2003.
• Momen, Moojen. An Introduction to Shī‘ī Islam: The History and Doctrines of Twelver Shī‘ism. New Haven: Yale University, 1985.
• Necâşî, Ebü’l-Abbâs Ahmed b. Ali, Ricâlü’n-Necâşî, Beyrut: Şeriketü’l-Eʻlâmî li’l-Matbûât, 1431/2010.
• Öz, Mustafa; İlhan, Avni. “İmâmet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 22/ 203-207. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
• Özpınar, Ömer. Şîa Hadis Tarihinin Teşekkül Dönemi Sebepler ve Sonuçlar. Konya: Aybil Yayınları, 2014.
• Sadr, Hasan. Te’sisü’ş-Şîati’l-kirâm li ulûmi’l-İslâm. Beyrut: Dâru’r-Râidi’-Arabî, 1981.
• Sadûk, (İbn Bâbeveyh) Ebû Ca‘fer Muhammed b. Ali b. Hüseyin. Kemâlü'd-dîn ve temâmü’n-niʽme. thk. Huseyn el-E‛lamî, Beyrût: Müessesetü’l-Aʽlemî li’l-Matbûât, 1412/1991.
• Sadûk, (İbn Bâbeveyh) Ebû Ca‘fer Muhammed b. Ali b. Hüseyin. Men lâ yahduruhü’l-fakîh. Beyrut: Müessesetü’l- Aʽlemî li’l-Matbûât, 1406/1986.
• Sadûk, (İbn Bâbeveyh) Ebû Ca‘fer Muhammed b. Ali b. Hüseyin. el-İʻtikâdât. Thk. ʻİsâm Abdüsseyyid. Kum: el-Muʻtemeru’l-Âlemî li Elfiyeti’ş-Şeyhi’l-Müfîd, 1413.
• Snober, Ahmet Abdülcebbâr. el-İtticâhâtü’l-hadîsiyye inde’ş-Şîati’l-İmâmiyye: Dirâse tahliliyye nakdiyye. Doktora tezi. Ammân: el-Câmiatü’l-Ürdüniyye, 2009.
• Sübhânî, Caʻfer. Usûlü’l-hadîs ve ahkâmih fi ilmi’d-dirâye. Beyrut: Dârû Cevadi’l-Eimme, 1433/2021.
• Şehîd-i Evvel, Şemsüddin Muhammed b. Mekkî el-Âmilî. Zikra’ş-Şîa fî ahkâmi’ş-Şerîa. Kum: Müessesetü Âli Beyt li İhyâi’t-Türâs, 1419.
• Şehîd-i Sânî, Ebû Muhammed Zeynüddîn b. Ali el-Âmilî. el-Bidâye fi ilmi’d-dirâye. thk. Gulâm Hüseyin Kayseriyyaha. Resâil fî dirâyeti’l-hadîs içinde I-II, yay. haz. Ebü’l-Fazl el-Hâfızyân Bâbulî. Kum: Dâru’l-hadîs, 1424/2003.
• Şehîd-i Sânî, Ebû Muhammed Zeynüddîn b. Ali el-Âmilî. Şerhu’l-Bidâye fî ilmi’d-dirâye, dabata nassahû Muhammed Hüseynî el-Celâlî. Kum: Menşûrâtû Ziyâi’l-Feyrûzâbâdî. 1324.
• Topgül, M. Enes. Erken Dönem Şiî Ricâl İlmi. İstanbul: İFAV, 2015.
• Tûsî, Ebû Caʽfer Muhammed b. Hasan b. Ali. İhtiyâru ma’rifeti’r-ricâl/Ricâlü Keşşî. tashih ve talik. Mir Dâmâd. thk. Seyyid Mehdî Recâî. Kum: Müessesetü Âli Beyt li İhyâi’t-Türâs, 1404.
• Tûsî, Ebû Caʽfer Muhammed b. Hasan b. Ali. Tehzîbü’l-ahkâm. thk. es-Seyyid Hasan Horsan. Tahran: Dâru’l-kütübi’l-İslâmiyye, 1944.
• Tûsî, Ebû Caʽfer Muhammed b. Hasan b. Ali. Ricâlü’t-Tûsî. Necef: el-Matbaatü’l-Haydariyye, 1381.
• Usûl-i sittete aşara mine’l- usûli’l-evveliyye, thk. Ziyâüddîn el-Mahmûdî. Kum: Dâru’l-Hadîs ki’t-Tıbâati ve’n-Neşr, 1381.
• Ünügür Tekin, Peyman. “Hadiste Sünnî-Şiî Etkileşimi: Şehîd-i Sânî (ö. 965/1559)”, 685-709.Osmanlı’da İlm-i Hadis, 2020.