Emevî Döneminin Sonuna Kadar Bazı Arap Kasîdelerinin Lakapları ve Bunların Anlam Oluşumundaki Etkisi Analitik Bir İnceleme

Yıl 2023, Sayı: 16, 151 - 170, 30.06.2023

Hafel Al Younes

https://doi.org/10.47502/mizan.1267617

Öz

Pek çok şair ve eleştirmen, övme veya yerme bağlamında gelen sanatsal olgulara sahip olmasından dolayı bazı kasidelere isim vermiştir. Şiiri biçimlendirme süreci, şairin amacına ulaşmak için şiirsel pek çok gayeye dayanan bir ruha sahip kasideyi oluşturan bilinçaltında gerçekleşmektedir. Bu yüzden bu çalışma, isimlendirmenin (lakap) kasîdenin oluşumundaki etkisini araştırmayı hedeflemektedir. Mufaddal ed-Dabbî'nin (ö. 178/794 [?]) döneminde ortaya çıkan bu lakapların şiir ve eleştiri literatüründe çok olmasından dolayı bunlardan yalnızca bir kısmı tetkik edilecektir. Şiirlerin incelenmesinde; anlam derinliklerine ulaşabilmek, anlamsal gelişimi ortaya koyup kavrayabilmek, bunu bütünsel ve dilsel bir bağlamda ele alabilmek amacıyla araştırmada analitik dilbilimsel yöntem takip edilmiştir. Böylece şiirin kendi veya eleştirel lakabının kasidenin içeriğiyle anlamsal bir bağının olduğu sonucuna varılacaktır. Öte yandan daha sonra yapılacak gerekçeli eleştirel görüşe dayalı çalışmalara kaynaklık edebilmesi için tenkit niteliği taşıyan birtakım kritiklere başvurulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Arap Dili ve Belagatı, Kasîde, Lakaplar, Şen'a, Fâdıha, Fahle.

Teşekkür

İyi çalışmalar teşekkür ederim

من ألقاب القصيدة العربيّة حتّى نهاية العصر الأمويّ وأثرها في تكوين المعنى دراسة تحليليّة

Öz

أطلق كثيرٌ من الشّعراء والنُّقَّادِ ألقابًا على بعض القصائد؛ لتمتُّعِها بظواهر فنيَّة أتت في سياق التّشريف أو التّسخيف. ومادام أنّ عمليّة التّشكيل الشّعريّ تتمّ باللّاشعور الذي يخلق القصيدة ذات الروح الواحدة القائمة على غير غرضٍ شعريٍّ يتوسّل بها الشّاعر للوصول إلى هدفه، فإنَّ البحث يهدف لتلمُّسِ أثر اللّقب في تشكيل تلك القصيدة. وقد اخترت بعضَ تلك الألقاب؛ لكثرتها في المدونات الشعرية، والنقدية التي بدأت حركتها منذ عهد المفضل الضّبّيّ(178هـ). وسلك البحث مسلك المنهج اللغويّ التّحليليّ في استنطاق الأشعار؛ لاجتيافه أكباد المعاني وتطوّرها الدّلاليّ والإحاطة بها وتأطيرها في بؤرٍ لغوية متَّصلةٍ فيما بينها، وتوصَّلَ إلى أنَّ ثمة روابط دلالية تربط اللقب الشعري أو النقدي بفحوى القصيدة، وراجع عددًا من الأحكام النقدية التي يمكن أن تؤسس لدراسات تطبيقية لاحقة تقوم على ربط الحكم النقدي بمسوغاته.

Anahtar Kelimeler

اللغة العربية وآدبها, القصيدة, ألقاب, ألشنعاء, الفاضحة, الفحلة

Some of Titles of the Arabic Poem Until the End of the Umayyad Era and Its Impact on the Formation of Meaning: An Analytical Study

Öz

Poets and critics mentioned titles in poems for artistic reasons related to honour or ridicule. Since the process of poetic formation takes place with the unconsciousness that creates the homogeneous poem based on more than one poetic purpose to achieve the poet's goal, so this research sought to track the influence of the title in the formation of that poem. I selected certain titles due to their abundance in poetic and critical blogs dating back to Mufaddal al-Dhabi's era (178 AH).
The research utilized an analytical linguistic approach to examine the poems and assess the depth of their meanings and semantic evolution. It then contextualized this analysis within a series of interrelated linguistic focal points. The study concluded that the poems' content is closely connected to their poetic or monetary title through semantic links. Additionally, it reviewed a variety of monetary judgments that could serve as the basis for future applied studies that link critical judgment with justifications.

Anahtar Kelimeler

Arabic Language and Rhetoric, Qasīda, Titles, al-Shanāʿa, al-Fādiha, al-Fahla.

Kaynakça

• A‘lem eş-Şentemerî, Ebü’l-Haccâc Yûsuf b. Süleymân b. Îsâ en-Nahvî. Dîvânü ‘Alkame el-Fahl. thk. Lütfî es-Sekkâl vd. Haleb: Dârü’l-Kitâbi’l-‘Arabî, 1969.
• A‘şâ, Ebû Basîr Meymûn b. Kays b. Cendel el-Bekrî. Dîvânü’l- A‘Şâ. Mahmûd İbrâhîm Muhammed er-Ridvânî. 2 Cilt. Doha: Vezâretü’s-Sekâfe ve’l-Fünûn ve’t-Türâs, 2010.
• Amedî, Mukbil ‘Âmir. “ed-Devâmiğ’ş-Şi‘riyye Beyne’l-Kahtaniyye ve’l-‘Adnaniyye”. Mecelletü Mecmei‘l-lugati’l- ‘Arabiyye. 4/88, (2015), 52-121.
• Asmaî, Ebû Saîd Abdülmelik b. Kureyb. el-Asma‘iyyât. thk. Ahmed Muhammed Şâkir ve Abdüsselâm Hârûn. Beyrut: y.y., ts.
• Ayyâd, Şükrî. Medhal ilâ ‘İlmi’l-Üslûb. Riyâd: Dârü’l-‘Ulûm, 1982.
• Bağdâdî, ‘Abdülkâdir b. Ömer b. Bâyezîd,. Hizânetu’l-Edeb ve Lubbu Lubâbi Lisâni’l-‘Arab. thk. ‘Abdusselâm Hârûn. 13 Cilt. 4. Baskı. Kahire: Mektebetu’l-Hâncî, ts.
• Bühterî, Ebü’l-Feth Safiyyüddîn İsâ el-Bühterî el-Halebî. Ünsü'l-Mescûn ve Rahetü'l-Mahzûn. thk. Edîb el-Câzir, Beyrut: Dârü Sâdır, 1997.
• Câhiz, Ebû Osmân Amr b. Bahr b. Mahbûb. el-Beyân ve’tebyîn. thk. ‘Abdusselâm Hârûn. 4 Cilt. 7. Baskı. Kahire: Mektebetu’l-Hâncî, 1998.
• Dayf, Ahmed Şevkî Abdüsselâm. el-Fen ve mezâhibühû fi’n-nessri’l-ʿArabî. 13. Baskı. b.y.: Dârü’l-Me‘ârif, ts.
• Ebü’l-Ferec, Alî b. el-Hüseyn b. Muhammed b. Ahmed el-Kureşî el-İsfahânî. el-Eğānî. thk. İhsân ‘Abbâs vd. 25 Cilt. 3. Baskı. Beyrut: Dârü Sâdır, 1429.
• Ebü’l-Ferec, Alî b. el-Hüseyn b. Muhammed b. Ahmed el-Kureşî el-İsfahânî. Mektilü’t-Tâlibiyyîn. Kum: Menşûrât eş-Şerîf el-Mürtezâ, 1416.
• Esedî, Bişr b. Ebu Hazım ‘Amr b. ‘Avf. Dîvânü Bişr b. Ebu Hazım el-Esedî. thk. İzzet hasan. Dimaşk: Vezâratü’s-Sekâfeti ve’l-İrşâdi’l-Kavmî, 1960.
• Ezherî, Ebû Mansûr Muhammed b. Ahmed. Tehzîbu’l-Luga. thk. Abdüsselâm Hârûn-Muhammed ‘Alî en-Neccâr. 17 Cilt. b.y.: Dârü’l-Kavmiyyeti’l- ‘Arabiyye, 1964.
• Hüseyin, Abdülkerîm. Fühûletü’ş-Şu‘ârâ’ İnde’l- Asmaî Mefhûmuhâ ve Kâ‘idetühâ ve Tatbîkâtühâ. Dimaşk: Dârü Kenân, 2005.
• İbn ‘Akîl, Ebû Muhammed Bahâuddîn ‘Abdullah b. ‘Abdirrahmân b. Akîl el-Hemedânî. Şerhu İbn ‘Akîl ‘alâ Elfiyyeti İbn Mâlik. thk. Muhammed Muhyiddin Abdulhamid. 4 Cilt. 20. Basım. Kahire: Dâru’t-Turâs, 1980.
• İbn Fâris, Ebü’l-Hüseyn Ahmed b. Fâris b. Zekeriyyâ b. Muhammed er-Râzî. Mu‘cemü Mekâyîsi’l-luga. thk. Abdüsselâm Muhammed Hârûn. 6 Cilt. b.y.; Dârü’l-Fikr, 1979.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed el-Askalânî, el-İsâbe fî temyîzi’s-sahâbe. thk. ‘Âdil Ahmed el-Mevcûd vd. 8 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1415.
• İbn Hişâm, Ebû Muhammed Cemâlüddîn Abdülmelik b. Hişâm b. Eyyûb el-Meâfirî el-Mısrî. es-Sîretü’n-nebeviyye. thk. Mustafâ es-Sekkâ vd. 2 Cilt. 2. Basım. Mısır: Matbaatü Mustafa el-Bâbî el-Halebî ve Evlâdihi, 1955.
• İbn Sikkît, Ebû Yûsuf Ya‘kūb b. İshâk es-Sikkît. Dîvânü’l-Hutay’e. thk. Nu‘mân Emîn Tâhâ. Kahire: Mektebetüʹl-Hâncî, 1987.
• İbnü’l-Esîr, Ebü’l-Feth Ziyâüddîn Nasrullāh b. Muhammed b. Muhammed el-Cezerî. el-Messelü’s-sâ'ir fî edebi’l-kâtib ve’ş-şâ'ir. thk. Ahmed el-Hûfî-Bedevî Tabane. 4 Cilt. Kahire: Dâru Nahdeti Mısr, ts.
• İmruü’l-Kays, Ebû Vehb Hunduc b. Hucr b. el-Hâris. Dîvânü İmrii’l-Kays. thk. Ebu’l-Fazl İbrahim, Muhammed. 5. Basım. Kahire: Dârü’l-Me‘ârif, 1990.
• Kalkaşendî, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. Alî. Subhu’l-aʿşâ fî sınâʿati’l-inşâʾ. 15 Cilt. Kahire: el-Matbaatü’l-Emîriyye, ts.
• Kayrevânî, Ebû Alî el-Hasen b. Reşîk el-Ezdî el-Mesîlî. el-ʿUmde fî mehâsini’ş-şiʿr ve âdâbih. thk. Muhammed Muhyiddin Abdülhamîd. 2 Cilt. 5. Baskı. Beyrut: Dârü’l-Cîl, 1981.
• Kureşî, Ebû Zeyd Muhammed b. Ebi’l-Hattab. Cemheretü eş‘âri’l-Arab. thk. Ali Muhammed el-Bicâvî. 4 Cilt. Kahire: Dârü Nahda, ts.
• Merzûkî, Ebû Alî Ahmed b. Muhammed b. el-Hasen. Şerhu Dîvâni’l-Hamâse. thk. Ahmed Emîn-Abdüsselâm M. Hârûn. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Cîl, 1991.
• Meydânî, Ebu’l-Fadl Ahmed b. Muhammed. Mecme‘u’l-Emsâl. thk. Muhammed Muhyiddin Abdülhamîd. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, ts.
• Müberred, Ebu’l-Abbâs Muhammed b. Yezîd. el-Kâmil fi’l-Luga ve’l-Edeb ve’n-Nahv ve’t-Tasrîf. thk. Muhammed Ebu’l-Fadl İbrahim. 4 Cilt. Kahire: Dâru’l-Fikri’l-‘Arabî, 1997.
• Mufaddal ed-Dabbî, Eebü’l-Abbâs Mufaddal b. Muhammed b. Ya‘lâ ed-Dabbî. el-Mufaddaliyyât. thk. Ahmed Muhammed Şâkir ve Abdüsselâm Hârûn. 6. Baskı. Kahire: Dârü’l-Me‘ârif, ts.
• Nâbiga Ca‘dî. Ebû Leylâ Kays b. Abdillâh b. Udes b. Rebîa. Dîvânü Nâbiga el-Ca‘dî. thk. Vâdih es-Samed. Beyrut: Dârü Sâdır, 1998.
• Necefî, ‘Abbâs b. Muhammed b. Mesûd el-Kuraşî. Hamesetü’l-Kureşî. thk. Hayrüddîn Mahmûd Kablâvî. Dimaşk: Vezâratü’s-Sekâfe, 1995.
• Nehşelî, Ebu Muhammed Abdülkerim b. İbrahimel-Kayrevânî. el-Mumti‘ fî San‘ati’ş-şi‘r. thk. Muhammed Zağlul Selam. İskenderiye: Menşe’etü’l-Maârif, ts.
• Rûmiye, Veheb Ahmed. “Şi‘rüne’l-Kadîm ve’n-Nekdü’l-Cedîd”. ‘Âlemü’l-Ma‘rifeti’l-Küveytiyye. Sayı, 207, (1996).
• Serâkbî, Talle. el-Müsannâfat fi’ş-Şi‘ri’l-‘Arabî. Dimaşk: Dimaşk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2007.
• Şerîf el-Murtazâ, Alemü’l-hüdâ Ebü’l-Kāsım Alî b. el-Hüseyn b. Mûsâ b. Muhammed el-Alevî. Gurerü’l-fevâʾid ve dürerü’l-kalâʾid. thk. Muhammed Ebü’l-Fazl İbrâhîm. 2 Cilt. Kahire: Dârü İhyâi’l-Kütübi’l-‘Arabiyye, 1954.
• Sicistânî, Ebû Hâtim Sehl b. Muhammed b. Osmân b. Kāsım. Fuhûletü’ş-şuʿarâʾ (Suʾâlâtü Ebî Hâtim es-Sicistânî li’l-Asmaʿî ve reddühû ʿaleyhi fî fuḥûleti’ş-şuʿarâʾ). thk. Muhammed Avde- Selâme Ebû Cürey. Kahire: Mektebetü’s-Sekâfe ed-Dîniyye, 1994.
• Şuayb, Abdülhamîd. “Elkâbü’ş-Şü‘arâi’l-Küdâmâ ve Eseruhâ fi’l-Edebi’l’Arabî”. el-Mecelletü’l-İlmiyye Külliyetü’l-Lügati’l-Arabiyye bi Üsyût. 40/40, (2021), 2725- 2797.
• Tayfûr, Ebü’l-Fazl Ahmed b. Ebî Tahir. el-Mensûr ve’l-Manzûm (el-Kasâidü’l-Müfredât elletî lâ Mesîl lehâ). thk. Muhsin Gayyâz. Paris: Turâsü Avîdât. 1977.
• Tilâl Harb. Dîvânü Mühelhil b. Rabîa. Kahire: ed-Dârü’l-‘Âlemiyye, ts.
• Zebîdî, Ebu’l-Fayd Muhammed el-Murtadâ b. Muhammed. Tâcu’l‐‘Arûs min Cevâhiri’l‐Kâmûs. thk. Komisyon. 40 Cilt. Kuveyt: Dâru’l-Hidâye, 2001.
• Zemahşerî, Ebu’l-Kâsım Mahmud b. Ömer. Esâsu’l-Belâga. thk. Abdürrahîm Mahmûd. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Ma‘rife, 1979.