İlkokul ve Ortaokul Öğrencilerinin İmgeleminde Eşitsizlik Olgusunun Resimler Üzerinden Analizi

Year 2025, Volume: 14 Issue: 2, 579 - 601, 15.04.2025

Mehmet Erten , Taner Atmaca

https://doi.org/10.33206/mjss.1632993

Abstract

Bu araştırma, ilkokul ve ortaokul öğrencilerinin toplumsal eşitsizlikleri nasıl algıladıklarını ve bu algılarını resimleri aracılığıyla nasıl ifade ettiklerini anlamayı amaçlamaktadır. Araştırmada nitel metodoloji içinde yer alan fenomenoloji modeli kullanılmıştır. Araştırmanın verileri Düzce’de 2024-2025 eğitim öğretim yılında toplam 386 ilkokul ve 723 ortaokul öğrencisinden toplanmıştır ve tematik analiz ile çözümlenmiştir. Araştırma kapsamında, öğrencilerden toplumsal eşitsizlik deneyimlerini yansıtan resimler çizmeleri istenmiş ve bu resimler içerik analizi yöntemiyle incelenmiştir. Bulgularda çocukların toplumsal sınıf farklılıklarını, eğitimde fırsat eşitsizliğini, sosyal dışlanmayı ve etnik köken gibi faktörlere dayalı ayrımcılığı güçlü metaforlar ve semboller aracılığıyla temsil ettikleri görülmüştür. Bulgular, çocukların ekonomik eşitsizlikleri genellikle evler, giyim tarzları ve teknolojik imkânlar gibi somut nesneler üzerinden ifade ettiklerini göstermektedir. Engellilik ve dış görünüş temelli ayrımcılıklar, toplumsal normların bireyler üzerindeki etkisini yansıtırken, cinsiyetler arası eşitsizlik çocukların resimlerinde belirgin bir şekilde gözlemlenmiştir. Ayrıca, sosyal dışlanma ve etnik temelli ayrımcılığın çocukların sosyal ilişkileri üzerindeki etkileri çizimlere yansımıştır. Eğitimde fırsat eşitsizliği de çocukların algılarında önemli bir yer tutmuş ve bazı çocuklar akademik ve mesleki fırsatlara erişimde yaşanan eşitsizlikleri ele almıştır. Araştırma, çocukların eşitsizlik algılarının erken yaşlardan itibaren şekillendiğini ve bu algıların görsel sembollerle ifade edildiğini ortaya koymaktadır.

Keywords

Dezavantajlılık, Eşitsizlik, Resim Analizi

Ethical Statement

“İlkokul ve Ortaokul Öğrencilerinin İmgeleminde Eşitsizlik Olgusunun Resimler Üzerinden Analizi” başlıklı çalışmanın yazım sürecinde bilimsel kurallara, etik ve alıntı kurallarına uyulmuş; toplanan veriler üzerinde herhangi bir tahrifat yapılmamış ve bu çalışma herhangi başka bir akademik yayın ortamına değerlendirme için gönderilmemiştir. Gerekli olan etik kurul izinleri Düzce Üniversitesi Bilimsel Araştırma ve Yayın Kurulu’nun 07/11/2024 tarih ve 349 sayılı toplantısında alınmıştır.

Thanks

Verilerin toplanmasında kolaylık sağlayan okul yöneticilerine ve öğretmenlere teşekkür ederiz.

Analysis of the Phenomenon of Inequality in the Imagination of Primary and Secondary School Students through Pictures

Abstract

This study aims to understand how primary and secondary school students perceive social inequalities and how they express these perceptions through their drawings. The study employs the phenomenological model, a qualitative research methodology. Data were collected from a total of 386 primary and 723 secondary school students in Düzce during the 2024-2025 academic year and analysed using thematic analysis. As part of the study, students were asked to create drawings reflecting their experiences of social inequalities, which were subsequently examined through content analysis. The findings reveal that children represent social class differences, educational inequalities, social exclusion, and ethnic discrimination through strong metaphors and symbols. The results indicate that economic disparities are frequently depicted through tangible objects such as houses, clothing styles, and access to technological resources. Discrimination based on disability and physical appearance reflects the influence of societal norms on individuals, while gender-based inequalities are prominently observed in children’s drawings. Additionally, social exclusion and ethnic discrimination were found to impact children's social relationships, as illustrated in their drawings. Educational inequality also emerged as a significant theme in children's perceptions, with some students highlighting disparities in access to academic and professional opportunities. Overall, the study demonstrates that children's perceptions of inequality begin to form at an early age and that they express these perceptions through visual symbols.

Keywords

Disadvantageousness, Inequality, Drawing Analysis

References

• Aşkın, U. (2021). Çingene/Roman toplumu ve sosyal içer(il)me. Sosyal içerme ve dezavantajli gruplar (Edt: E. Yüksek Oktay ve Y. Çölgeçen) içinde. İstanbul: Filiz Kitabevi, ss. 135-176.
• Atmaca, T. (2019). Eğitimde toplumsal eşitsizliğin kültürel sermayenin aktarımıyla yeniden üretilmesi (Doktora Tezi). Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, Eskişehir.
• Aydın, B. ve Ahmetoğlu, E. (2022). Okul öncesi dönemdeki çocukların bilişsel işlevleri uygulama performanslarının sosyoekonomik düzeye göre incelenmesi. Manas Sosyal Araştırmalar Dergisi, 11(2), 483-497.
• Aydoğan, M. (2024). Sosyoekonomik eşitsizlik araştırmalarında din ve tematik dinamikler: bibliyometrik bir değerlendirme. Ekonomi İşletme ve Yönetim Dergisi, 8(2), 159-192.
• Ayyıldız, F. V. (2017). Gelir adaletsizliğinin sebeplerinin araştırılması: ampirik analiz. Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi, 34(34), 131-141.
• Basun, B. ve Erden, Ş. (2020). Kent merkezi ve kırsalda yaşayan okul öncesi çocuklarının sosyal problem çözme becerilerinin incelemesi. Milli Eğitim, 49(227), 271-288.
• Biggeri, M., Libanora, R., Mariani, S. ve Menchini, L. (2006). Children conceptualizing their capabilities: results of a survey conducted during the first children’s world congress on child labour. Journal of Human Development, 7(1), 59–83.
• Bourdieu, P. (1991). Language and symbolic power. Harvard University Press
• Bourdieu, P. ve Passeron, J. C. (2015). Yeniden üretim (Çev: A. Sümer, L. Ünsaldı ve Ö. Akkaya). Ankara: Heretik Yayınları.
• Cingöz, Z. K. ve Gür, B. (2020). Ekonomik, sosyal ve kültürel statünün akademik başarıya etkisi PISA 2015 ve TEOG 2017 sonuçlarının karşılaştırması. İnsan ve Toplum, 10(4), 247-288.
• Creswell, J. W. (2023). Nitel araştırma yöntemleri (Çev: S. B. Demir ve M. Bütün). Ankara: Siyasal Kitabevi.
• Dalkılıç, R. A. (2019). Farklı yaş gruplarında toplumsal cinsiyet rolleri algısının yansıması: Denizli örneği (Yüksek Lisans Tezi). Pamukkale Üniversitesi, Denizli.
• Demir, P. (2022). Etnisite ve engellilik: bir çifte dezavantajlılık durumu mu? (Yüksek Lisans Tezi). Hacettepe Üniversitesi, Ankara.
• Dirin, S.A. (2022). Pandemi dönemi z kuşağı çocuklarının psikolojik algılarının resimlerine yansıması (Yüksek Lisans Tezi). Pamukkale Üniversitesi, Denizli.
• Dolu, A. (2020). Sosyoekonomik faktörlerin eğitim performansı üzerine etkisi: PISA 2015 Türkiye örneği. Yönetim ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, 18(2), 41-58.
• Erdil, Z. (2010). Sosyoekonomik olarak risk altında bulunan çocuklara yönelik erken müdahale programları ve akademik başarı ilişkisi. Hacettepe Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Dergisi, 17(1), 72-78.
• Ersan, O. ve Çobanoğlu-Aktan, D. (2024). Öğrencilerin sosyoekonomik durumu, içsel motivasyonu ve okulun başarıya verdiği önemin öğrencilerin matematik başarılarına etkisi. Yaşadıkça Eğitim, 38(1), 152- 170.
• Ertüzün, E., Gökçe, H. ve Alabay, E. (2016). Anne perspektifinden çocuklarının serbest zamanları: Kırsal ve kentsel yaşamın etkisi. International Journal of Human Sciences, 13(2), 3130-3149.
• Goffman, E. (2014). Damga: örselenmiş kimliğin idare edilişi üzerine notlar (Çev: Ş. Geniş, L. Ünsaldı ve S. N. Ağırnaslı). Ankara. Heretik Yayıncılık.
• Güllüpınar, F. (2012). Eşitsizlik ve toplumsal tabakalaşma açısından vatandaşlık üzerine sosyolojik bir analiz. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 67(1), 81-109.
• Güllüpınar, F. (2020). Vatandaşlık, eşitsizlikler ve tabakalaşma. Toplumsal tabakalaşma ve eşitsizlik (Edt: M. C. Ecevit ve F. Güneş) içinde. Anadolu Üniversitesi Yayınları, ss. 115-146.
• Günkör, C. ve Özdemir, M. Ç. (2017). Sosyal sermaye ve eğitim ilişkisi. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 15(1), 70-90.
• Gürcan, N. ve Kargın, T. (2023). Okulöncesi çocuklarında toplumsal cinsiyet kalıp yargıları: Bir eleştirel okuryazarlık çalışması. Rumelide Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, 34, 487-511.
• Güven, G. (2018). Okul öncesi çocuklarının insan ve aile resmi çizimlerinin değerlendirilmesi. Ankara: Eğiten Kitap.
• Güven, G. ve Ekiz Kaya, M. (2024). Sanat eğitiminde toplumsal cinsiyet algılarının görsel ifadesi. Enderun, 8(2), 171-203.
• Hatipler, M. (2019). Boyut ve etkenleriyle sosyal dışlanmanın yoksullukla karşılaştırmalı ilişkisi. Bilgi, 21(1), 39-77.
• İnce, M. (2017). Toplumsal tabakalaşma ve eşitsizlik. Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 19(1), 294-319.
• Karaboğa, Y. ve Güloğlu, M.F. (2022). Pandemi sürecinde eğitimde eşitsizliğin yeniden üretiminde annenin etkisi. Yedi Aralık Sosyal Araştırmalar Dergisi (YASAD), 1(1), 11-28.
• Karadoğan, U. C. (2019). Çocuk ve çocukluk kavramının tarihsel süreçte değerlendirilmesi. Çocuk ve Medeniyet, 4(7), 195-226.
• Karataş, K. ve Oran, B. (2007). Engelliler: siyasetin periferinde kalanlar. Ufkun Ötesi Bilim Dergisi, 7(2), 4-19.
• Kaymaz, A. ve Atmaca, T. (2022). Eğitimde karşılaşılan çeşitli eşitsizliklerin ürettiği bazı pedagojik sonuçlar ve sınıf ortamına etkileri. İnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 23(3), 1870-1897
• Kazu, İ. Y. (2018). Sosyoekonomik açıdan dezavantajlı kişilerin eğitimleri sırasında karşılaştıkları sorunlar. Dicle Üniversitesi Ziya Gökalp Eğitim Fakültesi Dergisi, 34, 38-47.
• Kurtdaş, E. M. (2021). Eğitimde cinsiyet temelli fırsat eşitsizliği. Sosyolojik Düşün, 6(2), 112-144.
• Lareau, A. (2011). Unequal childhoods: Class, race, and family life. University of California Press.
• Malchiodi, C. A. (2003). Handbook of art therapy. Guilford Press.
• Mitchell, C. (2011). Doing visual research. Sage Publications.
• Moustakas, C. (1994). Phenomenological research methods. Sage Publications.
• Önür, H. (2022). Bauman’da sosyal eşitsizlik meselesi. Manisa Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 20(1), 279-297.
• Özsarı, E. ve Aytar, A. G. (2019). Kentsel ve kırsal kesimde yaşayan çocukların “hayalimdeki şehir” konulu resimlerinin incelenmesi. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 51, 90-117.
• Reay, D. (2006). The zombie stalking English schools: Social class and educational inequality. British Journal of Educational Studies, 54(3), 288-307.
• Ridge, T. (2002). Childhood poverty and social exclusion: From a child’s perspective. Policy Press.
• Sadık, F., Çakan, H. ve Artut, K. (2011). Çocuk resimlerine yansıyan çevre sorunlarının sosyoekonomik farklılıklara göre analizi. İlköğretim Online, 10(3), 1066-1080.
• Sağlam, D. ve Atmaca, T. (2023). Yoksulluk kültürünün öğrencilerin eğitim yaşantılarına ve gelişim alanlarına yansımalarının incelenmesi (Annelerin deneyimleri). İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 22(47), 764-788.
• Sarıhan, M. (2021). Sağlık hizmetleri ve yenilikçi sağlık teknolojilerine erişimde eşitsizlikler. Avrupa Bilim ve Teknoloji Dergisi, 22, 249-257.
• Seban, D. ve Perdeci, B. (2016). Alt sosyoekonomik düzey bir ailede yetişen çocukların akademik başarıları ile yılmazlıkları arasındaki ilişki: Bir vaka incelemesi. Eğitimde Nitel Araştırmalar Dergisi, 4(3), 106-126.
• Şengönül, T. (2019). Yoksulluğun ailedeki sosyalleştirme süreçlerine ve çocuklardaki bilişsel gelişim ve okul başarısı üzerine etkisi. Süleyman Demirel Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 47, 1- 15.
• Şenol, D. ve Canbolat, H. Ş. (2022). Fiziksel engeli olan bireylerin koşullu beden inşaları olarak kimlikleştirilmelerine sosyolojik bir bakış. Toplum ve Kültür Araştırmaları Dergisi, 9, 144-177.
• Tabak, H. (2020). Eğitime aile katılımı: sosyoekonomik özellikler etkiliyor mu? Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 39(1), 104-121.
• Tiryaki, H.H. (2013). Teorik ve ampirik açıdan gelir dağılımı ve işsizlik ilişkisi: Türkiye üzerine bir çalışma (Doktora Tezi). İstanbul Üniversitesi, İstanbul.
• Türkcan, B. (2013). Çocuk resimlerinin analizinde göstergebilimsel bir yaklaşım. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, 13(1), 585-607.
• UNFPA (2020). Toplumsal cinsiyet eşitliğinin sağlanmasında toplumsal normları değiştirmenin önemi. Erişim: https://turkiye.unfpa.org/tr/publications/toplumsal-cinsiyet- e%C5%9Fitli%C4%9Finin-sa%C4%9Flanmas%C4%B1nda-toplumsal- normlar%C4%B1-de%C4%9Fi%C5%9Ftirmenin-%C3%B6nemi. Erişim tarihi 4 Şubat 2025.
• UNICEF (2022). Rights denied: The impact of discrimination on children. Erişim: https://www.unicef.org/media/130801/file/rights-denied- discrimination-children-EN.pdf
• van Manen, M. (1997). Researching lived experience: Human science for an action sensitive pedagogy. State University of New York Press.
• Yıldırım-Aykurt, A. (2020). 21. yüzyıl’da sosyal sorunlar ve dezavantajlı gruplar. Journal of Awareness, 5(3), 427-448.
• Yılmaz, D. ve Güney, R. (2021). Medyanın çocuklar üzerindeki etkileri ve kullanımına ilişkin öneriler. Dokuz Eylül Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Elektronik Dergisi, 14(4), 486- 494.