OSMANLI DEVLETİNDE MİSYONER EĞİTİM KURUMLARININ BİR ÖRNEĞİ: ANTEP MERKEZİ TÜRKİYE KOLEJİ

Year 2021, Volume: 18 Issue: 47, 353 - 375, 28.04.2021

Servet Özkan

Abstract

Osmanlı İmparatorluğu’nda Tanzimat (1839) ve Islahat Fermanının (1856) ilanından sonraki süreç, misyonerlik faaliyetlerinin yoğunlaştığı bir dönemi de beraberinde getirmiştir. Bu dönemin yenilikçi eğitim politikası, hem Osmanlı hem de gayrimüslim cemaatlerin çok sayıda okul açmasını hızlandırmıştır. Bununla birlikte Amerika, Fransa, İngiltere, İtalya ve Almanya’nın başı çektiği devletler, 19. yüzyıl boyunca Osmanlı coğrafyasındaki misyonerlik faaliyetlerinin bir parçası olarak çeşitli eğitim kurumları inşa etmiştir. Özellikle Amerika’nın Osmanlı coğrafyasında açtığı okullar, detaylı misyonerlik çalışmasının sonucunda ortaya çıkmıştır. Amerika’nın öncü misyoner heyeti olan Board (The American Board of Comissioners for Foreign Missions) misyonerleri, Anadolu’yu Batı Türkiye Misyonu, Doğu Türkiye Misyonu ve Merkezi Türkiye Misyonu olmak üzere üç temel bölgeye ayırarak, bu bölgeler içinde birçok eğitim kurumu açmıştır. Merkezi Türkiye Misyonunun çekirdeğini oluşturan Antep’te açılan Merkezi Türkiye Koleji (1874), günümüz okullarının öncüsü sayılabilecek kampüs düzeni, bünyesinde açılan tıp bölümü ve hastanesi ile dönemin en önemli eğitim kurumlarından biridir. Kolejin tarihi hakkında pek çok kaynak olmakla birlikte, mimarlık ve sanat tarihi alanında yapılmış herhangi bir çalışma bulunmamaktadır. Bu makalede Merkezi Türkiye Koleji, Osmanlı arşivlerinden elde edilen belge ve verilerden yararlanılarak plan, mimari ve sanat tarihi araştırma yöntemleri çerçevesinde incelenmiştir.

Keywords

Antep,, Amerikan Board, Merkezi Türkiye Misyonu, Merkezi Türkiye Koleji

References

• BOA, Osmanlı Arşivi, İrade-i Maarif (İ. MF.), No: 16, Gömlek No: 33.
• BOA, Osmanlı Arşivi, Yıldız Perakende Evrakı Maarif Nezareti Maruzatı (Y. PRK. MF), No: 3, Gömlek No: 30.
• BOA, Osmanlı Arşivi, Yıldız Perakende Evrakı Maarif Nezareti Maruzatı (Y. PRK. MF), No:4, Gömlek No: 36.
• BOA, Osmanlı Arşivi, Yıldız Perakende Evrakı Maarif Nezareti Maruzatı (Y. PRK. MF), No: 4, Gömlek No: 66.
• BOA, Osmanlı Arşivi, Şura-yı Devlet (ŞD.), No: 231, Gömlek No: 1.
• Akgün, S. (1998). 19. Yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu’nda Sosyokültürel Etkilerin Amerika Boyutu, Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Problemler, Araştırmalar, Tartışmalar: I. Uluslararası Tarih Kongresi, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Akyüz, Y. (2019). Türk Eğitim Tarihi (M.Ö. 1000- M. S. 2019), Ankara: Pegem Akademi Yayınları.
• Alan, G. (2015). Osmanlı İmparatorluğu’nda Amerikan Protestan Okulları, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Anonim (1906). General Catalogue of Central Turkey College Aintab, Turkey, Asia, Beirut: American Press.
• Anonim (1910). Bulletion of Central Turkey College at Aintab (1910), Aintab: Cental Turkey College.
• Barton, J. L. (2010). Türkiye’de Gündoğumu, İstanbul: Yeditepe Yayınevi.
• Beşli, A. - Menekşe Çalıkçı, A. N. - Eraslan, Z. (2017). Objektiften Yansıyanlarla II. Abdülhamid Döneminde Eğitim, İstanbul: Üsküdar Belediyesi.
• Bozdağ, B. (2019). Kocaeli’de 19 YY. Fransız Misyoner Okullarının İzmit St. Barbe Koleji Örneğinde Koruma Önerisi, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, İstanbul.
• Colonas, V. S. (2000). Osmanlı İmparatorluğu Kent Merkezlerinde Gayrimüslimler Tarafından Kamusal ve Özel Mekânların Oluşturulması: 19. Yüzyıl Sonlarında İstanbul’daki Rum Mimar ve Misyonerler, Osmanlı Mimarlığının 7 Yüzyılı: Uluslarüstü Bir Miras, İstanbul: Yem Yayın, s. 372-378.
• Doğanay, R. (2009). Amerikalıların Antep Misyonunun Kuruluş ve Faaliyetleri Hakkında Bir Deneme, History Studies, S. 1/1, s. 17-34.
• Erkan, P. (2009). Tanzimat’tan Cumhuriyete Galata-Şişli Güzergâhındaki Gayrimüslim Cemaat Okulları, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi, İstanbul.
• Haydaroğlu, H. (2002). Osmanlı İmparatorluğu’nda Yabancı Okullar, Türkler, C. 14, Ankara, s. 181-188.
• Kılıç, R. (2006). Misyonerlik ve Türkiye’ye Yönelik Misyoner Faaliyetleri, TÜBAR, S. 19, Niğde, s. 327-342.
• Kırbaş, A. (2019). Geç Osmanlı Döneminde Bir Misyoner Yerleşkesi: Merzifon Anadolu Koleji, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi, İstanbul.
• Kocabaşoğlı, U. (1999). XIX. Yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu’nda Amerikan Okulları, Osmanlı Ansiklopedisi, C.5, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, s. 340-349.
• Kolay, E. (2019). Arşiv Belgeleri Işığında Amasya Mülkiye İdadi Mektebi Binası, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, C. 12, S. 64, s. 318-328.
• Ortaylı, İ. (1995). İmparatorluğun En Uzun Yüzyılı, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Ortaylı, İ. (2018). Batılılaşma Yolunda, İstanbul: İnkılap Kitabevi.
• Sağ, M. K. (2017). Osmanlı Başkenti İstanbul’da Britanya Kökenli Misyoner Okulları ve İskoç Bir Yapı Ustası: Nicholson Burness, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi, İstanbul. Şişman, A. (1996). Galatasaray Mekteb-i Sultanisi, İslam Ansiklopedisi, C. 13, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, s. 323-326.
• Taşkın, F. (2007). Amerikan Misyoner Okullarından “Merkezi Türkiye Koleji” (1876-1924), Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Mersin Üniversitesi, Mersin.
• Taşkın, F. (2012). Antep’te Bir Misyoner Üniversitesi: Merkezi Türkiye Koleji, History Studies, S. 4, s. 415-431.
• Tekeli, İ. (1980). Toplumsal Dönüşüm ve Eğitim Tarihi Üzerine Konuşmalar, Ankara: Mimarlar Odası Yayınları.
• Tokmak, E. (2012). Prizren’deki 19. Yüzyıl Osmanlı Dönemi Kamu Yapılarının İncelenmesi ve Prizren Eski Posta ve Telgraf Binası İçin Koruma Önerisi, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, İstanbul.
• Topçubaşı, M. (2009). 19. Yüzyılda Kastamonu Eyaleti’nde Kamu Yapıları ve Yeniden Kullanım Sorunları, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi, İstanbul.
• Tozlu, N. (1999). Osmanlı İmparatorluğu’nda Misyoner Okulları, Osmanlı Ansiklopedisi, C. 5, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, s.329-339.
• Uygun, S. (2003). Türkiye’de Dünden Bugüne Özel Okullara Bir Bakış (Gelişim ve Etkileri), Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, C. 36, S.1-2, s. 108-120.
• Uzun, T. - Aygün G. (2019). Gaziantep Amerikan Hastanesi Restorasyonu, Türk İslam Medeniyeti Akademik Araştırmalar Dergisi (TİMAD), C. 17, S.28, s. 387-410.
• Vahapoğlu, H. (1992). Osmanlıdan Günümüze Azınlık ve Yabancı Okulları, İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
• Yakar, H. İ.- Yaprak Pusat, Ü. G. (2014). Antep Savunması Hastane Defteri, Gaziantep: GNG Ofset.
• https://www.dunyabulteni.net/bir-zamanlar/osmanli-doneminde- misyoner-okullari-h280615.html Erişim Tarihi: 14.01.2021
• https://www.houshamadyan.org/tur/haritalar/adana- vilayeti/hacin/din/misyonerler.html Erişim Tarihi: 08.03.2021
• http://www.servetifunundergisi.com/sam-i-serif-daire-i-belediyesi-ortada/ Erişim Tarihi: 12.02.2021