Amygdalus orientalis (Mill) ve Amygdalus turcomanica (Lincz) badem türlerinin bazı pomolojik ve morfolojik özelliklerinin saptanması

Yıl 2021, , 543 - 553, 07.12.2021

Safder Beyazit , Oğuzhan Çalışkan

https://doi.org/10.37908/mkutbd.940588

Öz

Amaç: Çalışmada, Gaziantep ilinden seçilen Amygdalus orientalis (Mill) türüne ait 13 ve Amygdalus turcomanica (Lincz) türüne ait 8 genotipin pomolojik ve morfolojik özellikleri belirlenmeye çalışılmıştır.

Yöntem ve Bulgular: Araştırma kapsamında kabuklu meyve ağırlığı (g), kabuklu meyve boyutları (en, boy, yükseklik) (mm), kabuk kalınlığı (mm), iç badem ağırlığı (g), çift iç oranı (%), iç badem boyutları (en, boy, yükseklik) (mm) ve iç badem oranı (%) belirlenmiştir. Morfolojik özelliklerden gövde sayısı (adet), dikenlilik durumu (dikenli, az dikenli, değil), taç gelişimi (bodur, çok bodur), yaprak rengi, yaprak uzunluğu ve genişliği (mm) ve yaprak alanı (cm²) ölçülmüştür. Amygdalus orientalis (Mill) genotiplerinde kabuklu meyve ağırlığı 0.38 g ile 0.99 g arasında değişirken, Amygdalus turcomanica (Lincz) genotiplerinde 0.41 g ile 0.95 g arasında değişmiştir. Meyveler Amygdalus orientalis (Mill) genotiplerinde daha uzunken, Amygdalus turcomanica (Lincz) genotiplerinde daha geniş ve kalın olarak belirlenmiş ve bu türde kabuk kalınlığı da daha yüksek bulunmuştur. İç badem özellikleri kabuklu badem özelliklerine paralel gerçekleşmiştir. Amygdalus turcomanica (Lincz) genotiplerinde gövde sayısının fazla, sık taçlı, daha dikenli, yaprakların yeşil ve boyutlarının ise Amygdalus orientalis (Mill) genotiplerine kıyasla daha küçük olduğu belirlenmiştir. Her iki badem türünün gerek meyve gerekse morfolojik özelliklere ilişkin ölçüm sonuçları kontrol olarak kullanılan Texas badem çeşidinden çok düşük gerçekleşmiştir.

Genel Yorum: Amygdalus orientalis (Mill) genotiplerinin taç yapısının daha iri, gövde sayısını az, yapraklarının gri renkte olduğu belirlenmiştir. İki badem türünde de taç iriliği, gövde sayısı ve yaprak renklerinin yanında meyve özelliklerinin de belirgin şekilde farklı olması nedeniyle tür tanımlanmasında kullanılabileceği belirlenmiştir. Badem türlerinin taç yapıları dikkate alındığında bodur anaç olarak değerlendirilebileceği, badem başta olmak üzere öteki sert çekirdekli meyve türleri ile ilgili uyuşma ve anaçlık performansının saptanması gerektiği sonucu ortaya çıkmıştır.

Çalışmanın Önemi ve Etkisi: Yabani badem türleri olumsuz iklim ve toprak koşullarına dayanım ve Prunus türleri içi bodur anaç olarak kullanılabilme imkanı nedeniyle önemli genetik kaynaklardandır. Genetik kaynakların ıslah ve üretimde kullanılabilmesi için ise tüm özelliklerinin belirlenmesi gerekmektedir. Bu amaçla gerçekleştirilen araştırmada ülkemiz florasında doğal olarak yetişen iki badem türünün pomolojik ve morfolojik özelliklerinin saptanması ıslah ve yetiştiricilik çalışmalarında temel niteliğindedir.

Anahtar Kelimeler

Yabani badem, Amygdalus orientalis, Amygdalus turcomanica, Morfoloji, Pomoloji

Destekleyen Kurum

HMKÜ Bilimsel Araştırma Projeleri Koordinatörlüğü

Proje Numarası

8943

Determination of some morphological and pomological characteristics of Amygdalus orientalis (Mill) and Amygdalus turcomanica (Lincz) almond species

Öz

Aims: In the study carried out, the pomological and morphological characteristics of 13 genotypes belonging to Amygdalus orientalis (Mill) species and 8 genotypes belonging to Amygdalus turcomanica (Lincz) species selected in Gaziantep were tried to be determined.

Methods and Results: In the study, shelled fruit weight (g), shelled fruit dimensions (length, width, height) (mm), shell thickness (mm), the kernel weight (g), double kernel rate (%), leaf length (cm), leaf width (cm), leaf color, and leaf area (cm²) were determined. As a result of the study, the average shelled and kernel weight, width, height and height values of Amygdalus orientalis (Mil) genotypes were higher than Amygdalus turcomanica (Lincz) genotypes in both years of the study. Nut weight varied between 0.38 g and 0.99 g in Amygdalus orientalis (Mill) genotypes, while it varied between 0.41 g and 0.95 g in Amygdalus turcomanica (Lincz) genotypes. Fruits were longer in Amygdalus orientalis (Mill) genotypes compared to Amygdalus turcomanica (Lincz) genotypes, and larger and thicker in Amygdalus turcomanica (Lincz) genotypes, and the shell thickness of this species was higher. The kernel properties were also performed in parallel with the shelled features. It was determined that Amygdalus turcomanica (Lincz) genotypes had more stems, dense crowned, more thorny, green leaves and smaller sizes compared to Amygdalus orientalis (Mill) genotypes.

Conclusions: It has been determined that tree size, stem number, leaf colors and fruit characteristics can be used in species identification. Considering the size of the tree, it was concluded that it can be considered as a dwarf rootstock, and it is necessary to determine the compatibility and rootstock capability for other stone fruit species, especially almonds.

Significance and Impact of the Study: Wild almond species are important genetic resources due to their resistance to adverse climatic and soil conditions and the possibility of being used as dwarf rootstock for Prunus species. In order for genetic resources to be used in breeding and production, all their characteristics should be determined. In this study, determining the pomological and morphological characteristics of two almond species that grow naturally in the flora of Turkey is the basis for breeding and breeding studies.

Anahtar Kelimeler

Wild almond, Amygdalus orıentalıis, Amygdalus turcomanica, Morphology, Pomology

Proje Numarası

8943

Kaynakça

• Ağaoğlu YS, Çelik H, Çelik M, Fidan Y, Gülşen Y, Günay A, Halloran N, Köksal İ, Yanmaz R (1995) Genel Bahçe Bitkileri. A.Ü. Ziraat Fakültesi Eğitim, Araştırma ve Geliştirme Vakfı Yayınları, No 4: 369 s.
• Ak BE, Acar İ, Sakar E (1998) An investigation on the determination of pomological and morphological trait of wild almond at Şanlıurfa province. Proceedings of The XI GREMPA Seminar, Cahiers Options Mediterraneennes, 56, 139-144.
• Atlı HS (2008) Amygdalus orientalis Mill. badem türünün farklı tiplerinin anaçlık özelliklerinin saptanması. T.C. Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı, Tarımsal Araştırmalar Genel Müdürlüğü. Yayın No:37. 14 s.
• Bayazıt S (2007) Türkiye’nin Farklı Ekolojilerindeki Yabani Badem Genotiplerinde Fenolojik, Morfolojik Ve Pomolojik Özellikler İle Moleküler Yapıların Tanımlanması. Çukurova Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi, ADANA.
• Bayazıt S (2018) Fruit Characteristics and Fatty acids content of Amygdalus orientalis (Mill) and Amygdalus turcomanica (Lincz) almond species. Fresenius Environmental Bulletin. 27(9);6021-6030.
• Browicz K, Zielinski J (1984) Chology of Trees and Shrubs in South- West Asia and Adjacent Regions. Polish Scientific Publishers, Vol.8. Warzsawa-Poznan 80 s.
• Browicz K, Zohary D (1996) The Genus AmygdalusL.(Rosaceae) Species Relationships, Distribution and Evolution Under Domestication. Genetic Resources and Crop Evaluation, 43: 229-247.
• Buyukilmaz M., Kester DE (1976) Comparative hardiness of flower buds and blossoms of some almond genotypes in relation to time of bloom and leafing, J. Amer. Soc. Horti. Sci. 101: 344-347.
• Çelik M (1983). Meyve Yetiştiriciliğinde anacın önemi ve Türkiye meyveciliğinde anaç sorunu. A.Ü. Ziraat Fak. Yay., No : 886, 38 s.
• Çelik M, Sakin M (1991) Ülkemiz meyve fidanı üretiminin bugünkü durumu. Türkiye I. Fidancılık Simpozyumu. T.C. Tanm ve Köyişleri Bakanlığı Yay., 169-181.
• Chalak L, Elbitar A, Chehade A (2014) Diversity of wild Prunus in the Bekaa province, Lebanon. Proc. Ist IS on Fruit Culture and Its Traditional Knowledge along Silk Road Countries. Acta Hort. 1032
• Demir I (1990) Genel Bitki Islahı. E. Ü. Ziraat Fakültesi Yayınları No 496: 366 s.E.Ü.Z. F.Ofset Atölyesi IZMIR.
• Denisov VP (1988) Almond genetic resources in the USSR and their use in production and breeding. Acta. Hort. 244.2999-306.
• Güleryüz M (1991) Ülkemiz meyve fidancılığında anaç sorunu ve dünyada anaç ıslahı ile ilgili çalışmalar, Türkiye I. Fidancılık Sempozyumu. T.C. Tarım ve Köyişleri Bakanlığı Yay., 273-285.
• Martínez-Gómez P, Sánchez-Pérez R, Rubio M, Dicenta F, Gradziel TM, Sozzi, GO (2005)Application of Recent Biotechnologies to Prunus Tree Crop Genetic Cien. Inv. Agr. 32(2). 73-96.
• Kester DE, Asay R (1975) Almonds.Advancesin Fruit Breeding.(Ed.J Janick,J.N. Moore). PurdueUniv. Pres; Westlafeyette, İndiana, p.387-418.
• Kester DE, Gradziel TM, Grassely C (1991) Almonds (Prunus). Genetic Resources of Temperate Fruits and Nut Crops.Int.Soc.Hort..Sci. s:701-758.
• Ladizinsky, G (1998). On teje origine of almond. Genetic Resoırces and Crop Evolution 46;143-167.
• Özbek S (1978) Özel Meyvecilik. Ç.Ü.Z.F.Yayınları128. Ders Kitabı:11,A.Ü. Basımevi, Ankara, 487s.
• Sas (2005) SAS online doc, version 9.1.3. SAS Inst., Cary, NC, USA.
• Shalaby M.N., Ghazal AA., El-Rayes R. Aswad, NG (1997) Preliminary Ecological and Geobotanical Investigations on Wild Species of Almond (Amygdalus L.) in Syria. IPGRI.
• Sorkheh K, Shiran B, Rouh V, Asadi E, Jahanbazi H, Moradi H, Gradziel TM, Martinez-Gome, P (2009) Phenotypic diversity within native Iranian almond (Prunus spp.) species and their breeding potential. Genet. Resour. Crop. Evol. 56, 947–961.
• Şehirali S, Özgen M, Karagöz A, Sürek M, Adak A, Güvenç İ, Tan A, Burak M, Kaymak Ç (2005) Bitki Genetik Kaynaklarının Korunma ve Kullanımı. Türkiye Ziraat Mühendisliği VI. Teknik Kongresi
• Talhouk SN, Lubani RT, Baalbaki R, Zurayk R, Alkhatibi A, Parmaksizian L (2000) Phenotypic Diversity and Morphological Characterization of Amygdalus L. Species in Lebanon. Genetic Resources and Crop Evolution, 47:93-104.