SELÂMLAŞMA ŞEHİRLERİ: TOPKAPI VE ELHAMRA SARAYLARI IŞIĞINDA ORTAK BİR MEDENİYET YOLCULUĞU

Yıl 2025, Sayı: 28, 115 - 151, 24.06.2025

Aslihan Vera Erguvan

Öz

Bu çalışma; beslendiği ana kaynak İslam olan İstanbul ve Gırnata şehirlerinin gözünün nuru iki tarihi eseri karşılaştırmaktadır. Bu karşılaştırma bir selâmlaşma niteliği taşımaktadır. Birbirine hem bu kadar uzak birbirine hem bu kadar yakın olan bu iki saray şehrin kendini ortaya koyuşundaki zamansal ve mekânsal idrak derinliği, buraları ziyaret eden ya da edemeyen modern insanın hep aradığı ama bulamadığı, halbuki burnunun dibinde olan bir kadim bilgiyi taşımaktadır. Bu bir kendini arama yolculuğudur. Elhamra ve Topkapı muhkem duruşlarıyla bu arayışta bizlere pek çok şey fısıldamaktadır. Şehirler konuşur ve günlük hayatın vesvesesine kapılan biz insanlara pek çok şey anlatır. Dinlemek isteyenler için İstanbul ve Gırnata, çok katmanlı şuursal bir yolculuğun zarif detaylarla işlenmiş gizli hazinesini, bu saray şehirler vesilesiyle bizlere sunmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Elhamra Sarayı , Topkapı Sarayı , İstanbul , Gırnata , Granada , İslam Sanatı , Osmanlı İmparatorluğu , Nasrîler , Kur’ân-ı Kerim

Etik Beyan

Merhabalar, Yeditepe Üniversitesi Kültür Sanat Yöneticisi ve Tarih Anabilim Dalı Doktora öğrencisi olarak, doktora staj kapsamında, Avrupa Birliği’nin destek fonuyla, senede bir kişi aldıkları Elhamra Sarayı’nın Arkeoloji Departmanı’na kabul edildim ve 2024 yaz döneminde tam zamanlı olarak orada çalıştım. Makale, 2024 Haziran-Eylül döneminde Elhamra Sarayı’nda Türkçe yazılmış olup İstanbul’da son halini almıştır. Makaleyi yeniden İngilizce yazarak Elhamra Sarayı’na yolladım. Arkeoloji Departmanı Müdürü tarafından beğenilen makale Elhamra Sarayı’nın Bilim Kurulu’nun onayından geçmiş olup, sarayın resmi dergisinde** yayınlanılması kararı alınmıştır. Şu anda makale İngilizce’den İspanyolca’ya çevrilme aşamasındadır ve 2025 yılı sonunda yayımlanması planlanmaktadır. Elhamra Sarayı Müdürlüğü ve bilim kurulu makalenin Milli Saraylar dergisinde orijinal dilinde yayımlanmasına onay vermiştir. Makalenin orijinal Türkçe versiyonu, İngilizcesinden farklı olarak fotoğraflarla, farklı kaynak ve dipnotlarla genişletilmiştir. https://cuadernosdelaalhambra.alhambra-patronato.es/index.php/cdalhambra **

Destekleyen Kurum

Yeditepe Üniversitesi, Patronato de la Alhambra y Generalife (Elhamra Sarayı)

Teşekkür

Hayat her an, tesirin izini sürebilenlere kendinden bir sır faş ediyor. Bu yolculukta bilginin izini sürerken pek çok mihenk taşı beni bir yerden başka bir yere taşıdı. Öncelikle teşekkürüm dikeyde bu imkânı sağlayan İlâhî Nizama. Sonra bir parçası olmaktan gurur duyduğum Yeditepe Üniversitesi’ne, bana bu yolda destek veren Rektörümüz Prof. Dr. Canan Aykut Bingöl’e, her daim kapsayıcılığıyla yol açan departman müdürümüz Ayşegül Gülbay’a, süreci mümkün kılan Yeditepe Uluslararası Ofisi’ne, bu yolculukta beni Granada’da evimde hissettiren Richard ve Esperanza’ya, seramik atölyesinde tanıştığım ve gönlünden yardım taşan İpek Baltutan’a, golden pottery ve çini üretiminin incelikli aşamalarını benimle atölyesinde paylaşan Bernardo Sánchez, nam-ı diğer Şuayip’e ve son olarak Patronato de la Alhambra y Generalife’ta bana her türlü imkânı sağlayan ve desteğini veren Arkeoloji Departmanı Müdürü Fernando Martínez Ávila ve benimle sarayın altını üstüne getiren tüm Arkeoloji Departmanı’na, Elhamra Sarayı Müze Müdürü’ne, kütüphane, depo ve müze çalışanlarına, Türki̇ye Cumhuri̇yeti̇ Cumhurbaşkanlığı Mi̇lli̇ Saraylar Başkanlığı ve kıymetli çalışanları Derya Çetin ve Esra Müyessiroğlu’na, Arapça çevirilerde yardımcı olan hocam Muhammed Faysal’a, bu süreçte İstanbul’dan desteğini eksik etmeyen Sanat Tarihçisi Hayri Fehmi Yılmaz’a, köklerimizle temasımı kuvvetlendiren Biksad’a, doktora yoldaşlarım Samime İnceoğlu ve Salim Açıkgöz’e, biricik eşim ve dostlarıma teşekkürü borç bilirim. Bu makaleyi hakim olduğum ve kendimi ifade etmekten büyük tat aldığım ana dilimde, Türkçe yazdım ve sonra İngilizce’ye çevirdim. Çeviride bana destek olan, dostlarım Su Topçu ve Elif Soykan’a da ayrıca teşekkür ederim.

Kaynakça

• Kaynakça Akcan Ekici, Sakine. Yüzyılda Osmanlı Devleti’nde Ehl-i Hıref-i Hassa Teşkilatı Birimleri ve Yapısal Özellikleri. Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi, 2018.
• Aksu, Belgin Tezcan. Evliya Çelebi ve Topkapı Sarayı: Dönemin Şahitlerinin ve Ünlü Seyyahımızın Gözüyle. İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2017.
• Aslanapa, Oktay. Türk Sanatı. İstanbul: Remzi Kitabevi, 1989.
• Atasoy, Nurhan. “İstanbul Bahçeleri”, Antik Çağ’dan XXI. Yüzyıla Büyük İstanbul Tarihi. Cilt 4, İstanbul: İSAM (Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Araştırmaları Merkezi) ve İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanlığı Kültür A.Ş., 2015, 534-571.
• Baltutan, İpek. Topkapı y la Alhambra, dominio del paisaje y estéticas del vergel. Master en Historia del Arte, Universidad de Granada, Dirigido por el Dr. Jose Miguel Puerta Vilchez, Granada, 2013.
• Criss, Bilge. İşgal Altında İstanbul 1918-1923. İstanbul: İletişim, 2020.
• Çağman, Filiz. “Mimar Sinan Döneminde Sarayın Ehl-i Hıref Teşkilatı.” Mimar Sinan Dönemi Türk Mimarlığı ve Sanatı. İstanbul: İş Bankası Yayınları, 1988.
• Çeçen, Kazım. İstanbul’un Osmanlı Dönemi Suyolları. Yayına Hazırlayan Celal Koray. İstanbul: İSKİ, 2000.
• Çift, Salih. “Sekîne”, TDV İslâm Ansiklopedisi. Cilt 36. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2009: 331-332.
• Çulpan, Cevdet. Serviler II. İsmail. İstanbul: İsmail Akgün Matbaası, 1961.
• Denny, Walter B. Palace of Gold and Light: Treasures from Topkapı and Istanbul, The Palace, Power, and the Arts. Washington, D.C.: Palace Arts Foundation, 2000.
• Eigeland, Tor. “Andalusia’s New Holden Potter”, Saudi Aramco World (2006): 3-9.
• El-Hasenî, İbn Acîbe. Kısa Sûrelerin Tefsiri. Semerkand, İstanbul, 2020. Ferrari, Nicole Kançal. “Türk-Osmanlı Saray Literatürü (12.-20. Yüzyıl)”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi. 7/13 (2009): 205-240.
• Ferrari, Nicole Kançal. “Topkapı Sarayı”, Antik Çağ’dan XXI. Yüzyıla Büyük İstanbul Tarihi. Cilt 8. İstanbul: İSAM (Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Araştırmaları Merkezi) ve İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanlığı Kültür A.Ş., 2015, 140-151.
• Gómez, Paula Sánchez, Manuel Pérez Asensio, Ramón Rubio Domene. “La técnica de la incrustación en la cerámica arquitectónica nazarí. Inlay techniques in Nasrid architectonic ceramics”, XVII CONGRESO DE LA ASOCIACIÓN DE CERAMOLOGÍA, OJÓS /MURCIA “En torno a la cerámica medieval de los ss. VIII-XV” Del 13 al 16 de noviembre de 2014, Arqueóloga, Arquemus Medievalia S.L., 2014, Arqueóloga, Arquemus Medievalia S.L., 2014, 301-321.
• Karaman, Hayreddin. Mustafa Çağrıcı, İbrahim Kâfi Dönmez, Sadrettin Gümüş. Kur’an Yolu Türkçe Meâl ve Tefsir I, II, III, IV, V. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2007.
• Karasu, Yunus Emre. “Osmanlı Dönemi Çinilerinde Mozaik ve Kakma Teknikleri Üzerine Tespitler”, Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science. 7/47 (2020): 416-436. Kırımlı, Faik. “İstanbul’da Ehl-i Hiref Çini Ustaları”, Antika. 2/16 (1986): 22-23.
• Miguel, José Puerta Vilchez. Reading the Alhambra: A Visual Guide to the Alhambra through its Inscriptions, The Alhambra and The Generalife Official Guide. Çev: Jon Trout, Granada: Patronato de la Alhambra y Generalife, Trust and EDILUX s.l., 2015.
• Necipoğlu, Gülru. The Topkapı Scroll: Geometry and Ornament in Islamic Architecture. Santa Monica: The Getty Center for the History of Art and Humanities, 1995.
• Necipoğlu, Gülru. 15. ve 16. yüzyılda Topkapı Sarayı: Mimari, Tören ve İktidar. Çev. Ruşen Sezer, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2007.
• Özkan Aygün, Çiğdem. “Topkapı Sarayı Altında Saklı Su Medeniyeti.” İTÜ Vakfı Dergisi, 90 (2023).
• Patronato de Alhambra y Generalife https://www.alhambra-patronato. es/descubrir/alhambra-y-generalife Sakaoğlu, Necdet. The Imperial Palace with its History, Locations, Inscriptions, and Memoirs - Topkapı Palace. İstanbul: Denizbank Publications 9, 2002.
• Sakaoğlu, Necdet. “Padişahın görkemli evi imparatorluğun şaheseri Topkapı Sarayı”, Tarih Dergi. 112 (2024).
• Sami, Şemseddin. Kâmûs-ı Türkî. İstanbul: Şifa Yayınları, 2012. Sánchez, Miguel. The Alhambra: Architecture, History, Maps, Legends. Granada: Ediciones Miguel Sánchez, 2014.
• Sönmez, Neslihan. Osmanlı Dönemi Yapı ve Malzeme Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Yem Yayın, 1997.
• Sunata, İ. Hakkı. İstanbul’da İşgal Yılları. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2023.
• Türkiye Cumhuriyeti, İspanya Hükümeti, Topkapı Sarayı, İspanya Dışişleri Kültür Kuruluşu, Patronato de la Alhambra y Generalife, Cervantes Enstitüsü. Aynı Denizin Uçlarında: Doğuya Yolculuğun Fotoğrafında Elhamra ve Topkapı Sarayları. İstanbul: İspanya Dışişleri Kültür Kuruluşu, 2009.
• Şükürov, Qiyas. “Endülüs İstidanâmesi ve Kemal Reis’in İspanya Seferi”, İSTEM: İslâm, San’at, Tarih, Edebiyat ve Mûsıkîsi Dergisi. 14 (2009): 311-334.
• Yıldız, Aysel. Crisis and Rebellion in the Ottoman Empire: The Downfall of a Sultan in the Age of Revolution. London-New York: I.B. TAURIS, 2017.