Anadolu Notları (I-II) in the Context of the Criticisms Directed at Society

Year 2022, , 457 - 471, 19.12.2022

Ebru Özlem Yılmaz

https://doi.org/10.16985/mtad.1158872

Abstract

Reşat Nuri Güntekin, a prolific author with many works on different genres of literature, is one of the most prominent figures of the Republican Period. He personally witnessed the problems of Anatolia, which he problematized as a theme in many of his fictional works such as his novels, stories and plays. The fact that the author lived and travelled in Anatolia as a child and in his later years allowed him to make these observations and draw realistic conclusions about Anatolian society. Anadolu Notları, which is classified as travel writing in some sources and as an essay in others, consists of Güntekin’s writings on his experiences and observations in the Anatolian cities, where he visited as an inspector. The criticisms he directs at society focus on the ignorance, selfishness and hypocrisy of people as well as the improper functioning of some institutions and individuals. Adopting a narrative style in his texts, the author resorts to irony from time to time. He tries to balance the severity of his criticism, especially those directed at the Anatolian people, by dealing with the subject from all aspects. At the same time, it may be observed that the author draws rather sharp and non-emotional conclusions regarding the criticism of official institutions. This tone may be explained by the sense of responsibility felt by the author, whose visit to Anatolia served an official purpose. This study first provides general information about the literary personality of Güntekin and his Anadolu Notları followed by an assessment of his criticism directed at society.

Topluma Yöneltilen Eleştiriler Bağlamında Anadolu Notları (I-II)

Abstract

Edebiyatın pek çok türünde eserler vermiş olan Reşat Nuri Güntekin, Cumhuriyet Dönemi’nin öne çıkan isimlerinden biridir. Roman, hikâye ve tiyatro gibi kurgusal eserlerinde Anadolu’ya ve Anadolu’nun sorunlarına sıklıkla değinen Güntekin’in tespitleri, bizzat kendi gözlemlerinin ürünüdür. Yazarın hem çocukluğunda hem de yetişkinlik döneminde Anadolu’da seyahat etme ve yaşama imkânı bulması onun Anadolu toplumu ile ilgili gerçekçi tespitler yapmasına ortam hazırlamıştır. Kimi kaynaklarda gezi yazısı kimi kaynaklarda deneme türü kapsamında değerlendirilen Anadolu Notları da yazarın müfettiş olarak gittiği Anadolu şehirlerindeki tecrübelerini, gözlemlerini ve eleştirilerini içeren yazılarından oluşmaktadır. Söz konusu yazılarda topluma yöneltilen eleştiriler cahillik, bencillik, çıkarcılık, ikiyüzlülük gibi insan tutumları ile birlikte, kimi kurum ve otoritelerin kusurlu işleyişleri üzerinde yoğunlaşmaktadır. Metinlerde tahkiyevî bir üslup benimsemesinin yanında zaman zaman ironiye de başvuran yazar, özellikle Anadolu insanına yönelttiği eleştirilerde konuyu her yönüyle ele alarak eleştirisinin şiddetini dengelemeye çalışır. Öte yandan yazarın resmî kurumları eleştirirken daha keskin ve duygusallıktan uzak tespitler yaptığı görülmektedir. Bu durum, kendisi de bir devlet görevlisi olarak Anadolu’da bulunan yazarın hissettiği sorumluluk duygusuyla açıklanabilir. Bu çalışmada öncelikle Güntekin’in edebî kişiliğine kısaca değinilecek, Anadolu Notları hakkında genel bilgiler verildikten sonra buradaki yazılardan hareketle topluma yöneltilen eleştiriler tespit edilecektir.

Keywords

Reşat Nuri Güntekin, Anadolu Notları, Kurgu-dışı metin, Toplum, Eleştiri

References

• Asiltürk, Baki, “Edebiyatın Kaynağı Olarak Seyahatnameler”, Turkish Studies, 4 /1-I, (2009), s. 911-995.
• Çelik, Yakup, “Cumhuriyet Dönemi: Roman 1920-1960”, Türk Edebiyatı Tarihi- 4, TC Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara 2007, s. 219-278.
• Emil, Birol, Reşat Nuri Güntekin, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1989.
• Enginün, İnci, Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatı, Dergâh Yayınları, İstanbul 2010.
• Fethi Naci, Reşat Nuri’nin Romancılığı, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2011.
• Gökyay, Orhan Şaik, “Türkçede Gezi Kitapları”, Türk Dili Dergisi-Gezi Özel Sayısı, 258, (2018 [1973]), s. 457-466.
• Güntekin, Reşat Nuri, Anadolu Notları I-II, İnkılap Yayınları, İstanbul 2017.
• Kanter, M. Fatih, Ölümünün 50. Yılında Belgelerle Reşat Nuri Güntekin, İnkılap Yayınları, Ankara 2006.
• Kılıç, Mürsade Meryem, Yeni Türk Edebiyatında Gezi, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Mersin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Mersin 2020.
• Nurdağ, Salih, “Gezinin Cumhuriyeti ve Cumhuriyetin Gezisi- Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatında Gezi”, Hece Dergisi- Gezi Özel Sayısı, Haziran/Temmuz/Ağustos, (2011), s. 177-185.
• Önertoy, Olcay, “Reşat Nuri Güntekin ve Anadolu”, Türkoloji Dergisi, 6/1, (1974), s. 81-108.
• ------------, Reşat Nuri Güntekin, Altın Kitaplar Yayınevi, İstanbul 1991.
• Şener, Sevda, “Cumhuriyet Dönemi-Tiyatro”, Türk Edebiyatı Tarihi-4, TC Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara 2007, s. 185-215.
• Yalçın, Murat (ed.), “Reşat Nuri Güntekin”, Tanzimat’tan Bugüne Edebiyatçılar Ansiklopedisi-I, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2001, s. 386-390.