Blaise Pascal’ın Madencilik Tarihinde Su Atımı Konusundaki Katkıları

Yıl 2023, Sayı: 23, 47 - 56, 13.02.2023

Eren Kömürlü

Öz

Blaise Pascal’ın basınç konusunda devrim niteliğindeki çalışmalarını gerçekleştirmesinde orta
çağ madencilerinin dogmatik görüşleri tetikleyici olmuştur. 17. yüzyıldaki bilimsel devrimi
yapan önemli bilim adamlarından biri olarak Pascal’ın gerçekleştirdiği değerli buluşları anısına
SI sisteminde basınç birimine onun ismi verilmiştir. Pascal’dan önce madenlerde su atımı
10ar metrelik kot farkları ile kademeli olarak yapılmaktaydı ve suyun pompayla bir seferde 10
metreden daha fazla yükselemeyeceği yönünde çok kalıplaşmış bir bilgi mevcuttu. Bu görüş
Roma döneminden beri varolan yanlış bir bilgiydi. İlkel tulumbalarla suyun neden daha fazla
yükselemediği anlaşılmamış ve bu durum ortaçağın skolastik düşünce ikliminde “su 10 metreden
daha fazla yükselmekten korkar” şeklinde açıklanmıştı. Suyun daha fazla seviyelerde yükseltilebileceğini
sebepleri ile açıklamış olan Pascal’ın keşifleri verimli su atımını sağlamak ve
madenciliğin bilime uygun yapılması için yeni buluşlara olanak sağlamıştır. Kendi döneminden
sonraki yıllarda önce buhar gücü ile sonrasında elektrikle çalışan pompaların bulunuşu onun
açtığı yoldan ilerleyerek sağlanmıştır. Sanayi devrimini mümkün kılmış olan, insan gücünden
makine gücüne geçiş süreci ilk olarak madenlerde su atımı amaçlı başlamıştır. Savery, Newcomen
ve Watt’ın buhar makinelerini geliştirme süreçlerinin ardından 18. yüzyılda insan gücünden
çok daha yüksek performansla, madenlerden görece yüksek hacimde su atımı sağlayan
düzenekler geliştirimiştir. Blaise Pascal’ın getirdiği yenilikler ve bilimsel buluşları günümüzde
yüzlerce metre su basma yüksekliğine sahip pompaların kullanımı için altyapı sağlamıştır.
Avrupa madenlerinde yeni teknolojiler üretimin verimini artırmaktayken, sanayileşememiş
ülkelerde ilkel yöntemler terkedilmemekteydi. 17. yüzyıldaki bilimsel devrimin yaşanmadığı
ülkelerde sanayi devrimi de fazlasıyla gecikmiştir. Bu sebeple, maden işletmelerindeki verim
konusunda ülkeler arasında fark 19. yüzyılda oldukça açılmıştı.

Anahtar Kelimeler

madenlerde su atımı, eski pompalar, Blaise Pascal, madencilik tarihi