KADIN ÖĞRETMENLERİN MARUZ KALDIĞI PSİKOLOJİK ŞİDDETİN ETKİLERİ

Yıl 2025, Cilt: 9 Sayı: 1, 66 - 97, 01.07.2025

Zeynep Cesur

Öz

Amaç: Bu araştırma, 2013-2023 yılları arasında kadın öğretmenlerin psikolojik şiddete maruz kalmasını ve etkilerini incelemeyi amaçlamaktadır.
Yöntem: PRISMA rehberine uygun olarak yürütülen bu derleme, ilgili dönemde yayımlanan çalışmaların analizine dayanmaktadır. Türkçe ve İngilizce anahtar kelimelerle çeşitli veri tabanlarında yapılan taramada 383 araştırma belirlenmiş, dahil edilme kriterlerini karşılayan 6 çalışma incelenmiştir.
Bulgular: Çalışmaların çoğu, eğitim kurumlarındaki psikolojik şiddet türleri ile bunların psikolojik ve performansa yönelik etkilerini ele almıştır (n=2). En yaygın ölçüm aracı Mobbing Ölçeği’dir (n=2). Kadın öğretmenlere yönelik yaygın psikolojik şiddet biçimleri arasında söylenti yayma, dışlama ve görüşlerin dikkate alınmaması yer almaktadır.
Sonuç: Kadın öğretmenlerin kıdem fark etmeksizin psikolojik şiddete maruz kalabileceği ve bunun psikolojik, sosyal ve mesleki olumsuzluklara yol açtığı belirlenmiştir. Bu etkiler, iş performansını düşürebilir ve meslekten ayrılmaya kadar varabilir.

Anahtar Kelimeler

Psikolojik şiddet , kadın , öğretmen , etki

Kaynakça

• Abay, A. (2009). İlköğretim okullarında çalışan öğretmenlerin psikolojik şiddvdgıları ile sosyal destek algıları arasındaki ilişkinin incelenmesi. Master's thesis, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Adams, T. (2005). Feminization of professions: The case of women in dentistry. Canadian Journal of Sociology, 30(1), s. 71-94.
• Acker, J. (1990). Hierarchies, jobs, bodies: A theory of gendered organizations. Gender ve society, 4(2), 139-158.
• Akgeyik, T., Delen, M. G., Uşen, Ş., & Omay, U. (2009). İşyerinde psikolojik taciz olgusu: Niteliği, yaygınlığı ve mücadele stratejisi. In Journal of Social Policy Conferences (No. 56). Istanbul University.
• Aksan, G., & Karakoç, D. (2024). Kadına Yönelik Şiddetle Mücadelede Formel Mekanizmaların İşlevi Üzerine Nitel Bir Araştırma. Akdeniz İnsani Bilimler Dergisi, 14(2), 199-221.
• Altınışık, S. (1995). Kadın öğretmenlerin okul müdürü olmasının engelleri. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, 3(3), s. 333-334.
• Anderman, E., Eseplage, D. L., Reddy, L. A., McMahon, S. D., Martinez, A., Lane, K. L., . . . Paul, N. (2018). Teachers’ reactions to experiences of violence: An attributional analysis. Social psychology of education, 21, s. 621-653.
• Avci Aksu, B. (2014). İşletmelerde kadın çalışanlara yönelik aile dostu insan kaynakları politikaları, iş-aile çatışması ve desteğinin iş doyumu ile ilişkisi. Yüksek Lisans Tezi. İzmir : Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü
• Akyildiz, M. (2014 ). Kadına yönelik şiddetle mücadelede bir model olarak şiddet önleme ve izleme merkezi. (Master's thesis, Adli Tıp Enstitüsü).
• Ankara İş ve Meslek Sahibi Kadınlar Derneği (2010). Toplumsal Cinsiyet-Yoksulluk İlişkisi: Değişen Aile İçi Dinamikler Üzerinden Bir Okuma. 1-15.
• Bagilhole, B., & White, K. (2011). Introduction: Building a feminist research network. In Gender, power and management: A cross-cultural analysis of higher education (pp. 1-19). London: Palgrave Macmillan UK.
• Bazancir, S. (2013). Ortaöğretim kurumlarında görev yapan öğretmenlerin psikolojik yıldırmaya ilişkin algıları (Diyarbakır ili örneği). Master's thesis, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Bedir, N., Ekerbiçer, H. Ç., İnci, B., Köse, E., Karatepe, U., Demirbaş, M., . . . Kılıç, Z. (2017). Sakarya’da Yaşayan Bir Grup Kadının Şiddvdgı. Sakarya Tıp Dergisi, 7(4), s. 188-196.
• Björkqvist, K., Österman, K., & Hjelt‐Bäck, M. (1994). Aggression among university employees. Aggressive behavior, 20(3), 173-184..
• Blase, J., & Blase, J. (2003). The phenomenology of principal mistreatment: Teachers’ perspectives. Journal of Educational Administration, 41(4), 367-422.
• Bronfenbrenner, U. (1979). The ecology of human development: Experiments by nature and design. Harvard university press.
• Brown, R., & Hewstone, M. (2005). An integrative theory of intergroup contact. Advances in experimental social psychology, 37(37), 255-343.
• Bulut, S., & Gürkan, E. (2022). Öğretmene yönelik şiddet. Yaşam Becerileri Psikoloji Dergisi, 6(11), 77–92.
• Butler, J. (1990). Gender trouble: Feminism and the subversion of identity. Routledge.
• Chappell, D., & Di Martino, V. (2006). Violence at work (3rd ed.). International Labour Organization. Connell, R. W. (2020). Masculinities. Routled
• Council of Europe. (2011). Kadına Yönelik Şiddet ve Aile İçi Şiddetin Önlenmesi ve Bunlarla Mücadeleye Dair Avrupa Konseyi Sözleşmesi (İstanbul Sözleşmesi). https://rm.coe.int/1680462545
• Cushman, P. (2005). Let's hear it from the males: Issues facing male primary school teachers. Teaching and teacher education, 21(3), s. 227-240.
• Çobanoğlu, Ş. (2005). Mobbing: İşyerinde duygusal saldırı ve mücadele yöntemleri. Timaş Yayınları.
• Dangaç, G. (2007). Örgütlerde psikolojik yıldırma (mobbing) ve bir araştırma. Master's thesi. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Davenport, N. Z. (1999). Mobbing in workplace: Is it an epidemic? Article of Postgraduate, 12(1-2).
• De Cordova, F., Berlanda, S., Pedrazza, M., & Fraizzoli, M. (2019). Violence at school and the well-being of teachers. The importance of positive relationships. Frontiers in psychology, 10, 1807.
• Demir, A. (2020). Toplumsal Cinsiyvdgısı ve Kariyer Kararsızlığı: Sinop Örneği. Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, 8(22), s. 1-17.
• Di Martino, V., & Musri, M. (2001). Guidance for the prevention of stress and violence at the workplace. Ministry of Human Resources Malaysia and International Labour Organization, Kuala Lumpur.
• Doğan, İ. (2007). Sosyoloji: Kavramlar ve sorunlar. Ankara: Pegem A Yayıncılık.
• Duffy, M. (2020). Recognizing and Responding to Workplace Bullying and Mobbing. From Discord to Harmony: Making Your Workplace Hum, 17.
• Eagly, A. H. (1987). Sex differences in social behavior: A social-role interpretation. Hillsdale, NJ: Erlbaum.
• Einarsen, S., Hoel, H., Zapf, D., & Cooper, C. L. (2003). Bullying and emotional abuse in the workplace: International perspectives in research and practice. Taylor & Francis.
• Erginer, A., & Saklan, E. (2020). Öğretmenlik mesleğinin bir kadın mesleğine dönüşmesinin yaratabileceği sorunlara yönelik öğretmen adaylarının geliştirdikleri çözüm önerileri. Uluslararası Sosyal Bilimler Eğitimi Dergisi, 6(2), 363–393..
• Ertürk, A. (2013). Yıldırma davranışları: Maruz kalanlar ve etkilenenler. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, 13(1), s. 161-173.
• Finne, L. B., Knardahl, S., ve Lau, B. (2011). Workplace bullying and mental distress—a prospective study of Norwegian employees. Scandinavian journal of work, environment ve health, s. 276-287.
• Fitzgerald,, L. F., Drasgow, F., ve Magley, V. J. (1999). Sexual harassment in the armed forces: A test of an integrated model. Military Psychology, 11(3), s. 329-343.
• Fox, S., & Stallworth, L. E. (2010). The battered apple: An application of stressor-emotion-control/support theory to teachers’ experience of violence and bullying. Human Relations, 63(7), s. 927-954.
• Galtung, J. (1969). Violence, peace, and peace research. Journal of peace research, 6(3), 167-191.
• Gökçek, E. (2021). Sportif Performansta Zihinsel Kontrol: Wegner'in İronik Süreçleri Kuramı Üzerine Sistematik Derleme. Yüksek Lisans Tezi. Bursa Uludağ Üniversitesi.
• Gökkaya, V., & Kocacık, F. (2005). Türkiye’de çalışan kadınlar ve sorunlar. CÜ İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 6(1), s. 195-219.
• Hobbes, Thomas (2017), Leviathan veya Bir Din ve Dünya Devletinin İçeriği, Biçimi ve Kudreti (Çev. Semih Lim), Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 15.Baskı
• Işık, İ. (2015). İnsan Kaynakları Yönetimi Profesyonellerinin İş Ortamındaki Zorbalık Davranışlarına Dair Perspektifleri: Zorbalığın Tanımı, Nedenleri ve Sonuçları. Çalışma ve Toplum, 4(47), s. 237-274.
• Kan, Ç. (2018). Kadına Yönelik Aile İçi Psikolojik Şiddet Ve Toplumsal Hukuki Kodları. AİLE EKSENLİ ŞİDDETTEN SOSYAL TRAVMALARA, s. 94-113.
• Karadere, G. (2024). Yükseköğretimde Kadın Akademisyenlerin Yaşadığı Eşitsizlik Deneyimleri Üzerine Nitel Bir Araştırma. Muhakeme Dergisi, 7(1), 121-132.
• Katz, J., & Arias, I. (1999). Psychological abuse and depressive symptoms in dating women: Do different types of abuse have differential effects. Journal of family Violence, s. 281-295.
• Kilic, E. D. (2009). Psychological violence in learning organizations: A case study in Sanliurfa, Turkey. Social Behavior and Personality: an international journal, 37(7), s. 869-879.
• Koçak, O. & Hayran, N. (2011). Çalışma hayatında kadına yönelik taciz (mobbing): Kocaeli-Körfez ilçesi örneği. Uluslararası, 9, 23-25.
• Kolburan, G. (2020). Adli Psikoloji Bakış Açısıyla: DUYGUSAL İSTİSMAR. Seçkin Yayıncılık
• Kök, M., & Ercengiz, M. (2017). Öğretmenlerin Mobbing Algılayışları ile Boyun Eğici Davranışlar Arasındaki İlişkinin Farklı Değişkenler Açısından İncelenmesi. Turan: Stratejik Araştırmalar Merkezi, 9(36), s. 276-289.
• Lazarus, R. S., & Folkman, S. (1984). Stress, appraisal, and coping. Springer publishing company.
• Lewis, J., Coursol, D., & Wahl, K. H. (2002). Addressing issues of workplace harassment: Counseling the targets. Journal of Employment Counseling, 39(3), s. 109-116.
• Lewis, S., & Orford, J. (2005). Women's experiences of workplace bullying: Changes in social relationship. Journal of community ve applied social psychology, 15(1), s. 29-47.
• Linsley, P. (2006). Violence and aggression in the workplace. Oxford: Radcliffe Publishing.
• McDonald, P. (2012). Workplace sexual harassment 30 years on: A review of the literature. International Journal of Management Reviews, 14(1), 1-17.
• McLean, L., & Connor, C. M. (2015). Depressive symptoms in third‐grade teachers: Relations to classroom quality and student achievement. Child development, 86(3), 945-954. Moher, D., Liberati , A., Tetzlaff, J., Altman, D., & The PRISMA Group. (2010). Preferred reporting items for systematic reviews and meta-analyses: The PRISMA statement. International Journal of Surgery, 8(5), s. 336-341.
• Moon, B., & McCluskey, J. (2020). An exploratory study of violence and aggression against teachers in middle and high schools: Prevalence, predictors, and negative consequences. Journal of school violence, 19(2), 122-137.
• Morley, L. (2013). The rules of the game: Women and the leaderist turn in higher education. Gender and education, 25(1), 116-131.
• OECD. (2017, Eylül 7). Why do so many women want to become teachers? OECD Education and Skills Today. https://oecdedutoday.com/why-do-so-many-women-want-to-become-teachers/
• O'Leary, K. (1999). Developmental and affective issues in assessing and treating partner aggression. Clinical Psychology: Science and Practice, 6(4), s. 400.
• Onbaş, N. (2007). İlköğretim okulu öğretmenlerinin eğitim örgütlerinde duygusal şiddete ilişkin görüşleri üzerine bir araştırma. Doctoral dissertation, Harran Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü/Eğitim Bilimleri Anabilim Dalı/Eğitim Denetimi ve Yönetimi Bilim Dalı.
• Özkin, F., & Reyhanoğlu, M. (2014). Aile-İş-Yıldırma Girdabında Tükenen Kadınlar. National Business Congress, (s. 271-278). Antalya.
• Özüdoğru, M. (2021). İlkokullarda öğretmen-veli ilişkisinde yaşanan sorunlara ilişkin öğretmen görüşleri. Uluslararası Temel Eğitim Çalışmaları Dergisi, 2(1), s. 68-76.
• Piotrkowski, C. (1998). Gender harassment, job satisfaction, and distress among employed white and minority women. Journal of occupational health psychology, 3(1), s. 33.
• Polat, O. (2016). Şiddet. Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi, 22(1), s. 15-34.
• Salin, D. (2003). Ways of explaining workplace bullying: A review of enabling, motivating and precipitating structures and processes in the work environment. Human relations, 56(10), s. 1213-1232.
• Seçer, B. (2009). Kadınların sendikalara yönelik tutumları ile cinsiyet ayrımcılığı algılarının sendika üyesi olma isteğine etkisi. Çalışma ve Toplum, 4(23), s. 27-60.
• Seligman, M. E. P. Helplessness: On depression, development, and death. San Francisco, CA: Freeman, 1975.
• Simpson, R., & Cohen, C. (2004). Dangerous work: The gendered nature of bullying in the context of higher education. Gender, Work ve Organization, 11(2), s. 163-186.
• Solmuş, T. (2005). İş yaşamında travmalar: Cinsel taciz ve duygusal zorbalık/taciz (mobbing). ISGUC The Journal of Industrial Relations and Human Resources, 7(2), s. 1-14.
• Sönmez, D. Z. (2021). Öğrencilerin toplumsal cinsiyvdgısı ve kadına yönelik şiddete ilişkin görüşlerinin belirlenmesi (Çankırı Karatekin Üniversitesi Eldivan Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksekokulu örneği. Avrasya Sağlık Bilimleri Dergisi, 4(3), s. 179-189.
• Şahin, S., & T.Ü.R.K., M. (2010). Çalışanlarda psikolojik şiddvdgılaması ve kadın çalışanlar üzerine bir araştırma. Çukurova Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 14(2), s. 1-9.
• Şalvarcı Türeli, N., & Dolmacı, N. (2013). İş yaşamında kadın çalışana yönelik ayrımcı bakış açısı ve mobbing üzerine ampirik bir çalışma. Ekonomi ve Yönetim Araştırmaları Dergisi, 2(2), s. 83-104.
• Tanrıverdi, H., Koçaslan, G., & Osmanoğlu Taştan, N. (2018). Psikolojik şiddvdgısı, tükenmişlik sendromu ve işten ayrılma niyeti arasındaki ilişki: Banka çalışanları üzerinde bir araştırma. Yönetim ve Ekonomi Dergisi, 25(1), s. 113-131.
• Tett, L., & Riddell, S. (2009). Educators’ responses to policy concerns about the gender balance of the teaching profession in Scotland. Journal of education policy, 24(4), s. 477-493.
• Tiftik, C. (2021). Akademisyenler ve psikolojik yıldırma: Sistematik bir derleme araştırması. IBAD Sosyal Bilimler Dergisi(11), s. 249-279. Türkiye İstatistik Kurumu. (2018). Toplumsal cinsiyet göstergeleri veri seti. https://www.tuik.gov.tr
• Uluocak, Ş., Gökulu, G., Bilir, O., Etizer Karacık, N., & Özbay, D. (2014). Toplumsal cinsiyet eşitsizliği ve kadına yönelik şiddet. Paradigma Akademi.
• Umutlu, S., & Öztürk, M. (2020). İş Yaşamında Kadın ve Karşılaştığı Sorunlar. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 25(3), s. 297-306.
• Uzun, H., & Baran, G. (2015). Çocuk ebeveyn ilişki ölçeği’nin okul öncesi dönemde çocuğu olan babalar için geçerlik ve güvenirlik çalışması. Uluslararası Eğitim Bilimleri Dergisi, (3), 30-40.
• Uzunçarşılı, Ü., & Yoloğlu, N. (2007). Mobbing/İş Yerinde Duygusal Taciz: Ulusal ve Uluslararası Boyutu ile Çatışma Yüklü Bir İletişim Biçimi. Öneri Dergisi, 7(27), s. 1-8.
• Ünsal, A. (1996). Genişletilmiş Bir Şiddet Tipolojisi. Cogito, s. 29-36.
• Walby, S. (1989). Theorising patriarchy. Sociology, 23(2), 213-234.
• World Health Organization. (2012). World report on violence and health. http://www5.who.int/violence_injury_prevention/download.cfm?id=0000000582
• Yalçı, E. B., & Yıldız Erduran, G. (2024). Çalışma Hayatındaki Mühendislerin Mobbing ve Toplumsal Cinsiyvdgısı Ölçeklerine Göre İncelenmesi. Akademik Hassasiyetler, 11(24), s. 476-499.
• Yıldırım, A. (1998). Sıradan Şiddet: Türkiye’ye Özgü Olmayan Bir Sorun: Kadına ve Çocuğa Yönelik Şiddetin Toplumsal Kaynakları . İstanbul: Boyut Matbaacılık.
• Yılmaz, A., Bozkurt, Y., & İzci, F. (2008). Kamu Örgütlerinde Çalışan Kadın İş Görenlerin Çalışma Yaşamlarında Karşılaştıkları Sorunlar Üzerine Bir Araştırma. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 9(2), s. 89-114.
• Yildirim, A., & Yildirim, D. (2007). Mobbing in the workplace by peers and managers: mobbing experienced by nurses working in healthcare facilities in Turkey and its effect on nurses. Journal of clinical nursing, 16(8), s. 1444-1453.
• Zapf, D. (1999). Organisational, work group related and personal causes of mobbing/bullying at work. International journal of manpower, 20(1/2), s. 70-85.