“AY IŞIĞINDA ŞAMATA” ADLI TİYATRO METNİNDE SÖZ EDİM İNCELEMESİ

Year 2019, Volume: 9 Issue: 1, 274 - 286, 30.06.2019

Gamze Say

Abstract

İnsanlık
tarihinde önemli bir yer edinen dil, bildirişim vasıtasıyla bireylerin
karşılıklı iletişim kurmasına olanak sağlamaktadır. İnsanlar, dilin belirli
unsurlarını kullanarak birbirleri ile dilsel ilişkiler kurmakta duygu ve
düşüncelerini paylaşmakta ve yaşadığı problemlere çözümler bulmaktadır.
İnsanların birbiyleriyle kurdukları iletişimin farklı şekillerde sağlandığı
görülmektedir. Konuşmacı, bazen emir, rica gibi kişiyi harekete geçirecek olan
filler ile muhatabını bir şey yapmaya yöneltecek fiilllerin yanı sıra,
dinleyicinin zihninde değişiklik uyandırabilecek filler ya da duyguların
karşıdaki kişilere aktarılması için kullanılan fiilleri ve bizzat konuşanın
kendisinin bir yükümlülük altına girdiğini ifade eden fiiller tercih eder.
Dilin farklı şekillerde kullanımı sözceler aracılığıyla sağlanmaktadır. Bütün
fiillerin bir hareket bildirdiği düşüncesiyle Austin tarafından ortaya atılan
kuram, Searle tarafından geliştirilmiştir. Austin tarafından düzsözler, edimsözler ve etkisözler olmak
üzere üç başlık altında sistemleştirmiş olup edimsözler grubunu serimleyiciler, hüküm belirticiler, erk
belirticiler, davranış belirticiler ve
sorumluluk yükleyiciler olmak üzere beş bölüme ayırmıştır.

Bu çalışmada Austin’in sınıflandırması
baz alınarak Haldun Taner’in “Ay Işığında Şamata” adlı tiyatro metninde yer
alan söz edim gruplarının örnekleri tespit edilmiştir. Söz eylemler, karşılıklı
konuşma ortamında gerçekleştirildiğinde daha verimli olacağı için karşılıklı
konuşmaların sıklıkla yer aldığı bir tiyatro metni tercih edilmiştir.

Keywords

Sözceleme, Sözedim Kuramları, Ay Işığında Şamata

References

• Aksan, Doğan (1982). Dilbilim Seçkisi: Günümüz Dilbilimiyle İlgili Yazılardan Çeviriler, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.Akşehirli, Soner (2011). Söz Edimleri Kuramı Açısından Kurgusal Anlatı Metinlerinde Söz Aktarımı. Turkish Studies, 6(2), 143-162.Austin, John Langshaw (2017). Söylemek ve Yapmak, (Çev.) R. Levent Aysever, İstanbul: Metis Yayınları.Büyüktuncay, Mehmet (2014). “Söz Edimleri Kuramı ve Edebiyat: Anlam, Bağlam ve Yinelenebilirlik”. Uluslararası Dil Akademisi Dergisi, Volume2/ Spring, 93-105.Çelebi, Vedat (2014). Gündelik Dil Felsefesi ve Austin’in Söz Edimleri Kuramı. Beytulhikme Uluslararası Felsefe Dergisi, 4(1), 73-89.Erkman-Akerson, Fatma (2005). Göstergebilime Giriş, İstanbul: Multilingual.Fidan, Dilek (2007) Türkçe Ezgi Örüntüsünde Duygudurum ve Söz Edimi Görünümü. Yayımlanmış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dilbilim Anabilim Dalı, Ankara.Günay, V. Doğan (2004). Dil ve İletişim, İstanbul: Multiligual.Hişmanoğlu, M. ve Sarıçoban, A. (2010). Türkçedeki Buyrum Tümcelerinin Edimbilimi Üzerine. s.31-48.Jakobson, R. (1960). Style in Language, (Ed. Thomas A. Sebeok). Cambridge, Massachusetts: The MIT Press.Kılıç, V. (2007). Dilin İşlevleri: Metin Eylem Kuramı Yaklaşımı. Sosyal Bilimler Dergisi, 1 (2), 124-138.Martinet, A. (1998). İşlevsel Genel Dilbilim, (Çev.) Berke Vardar, İstanbul: Multilingual.Saussure, F. D. (1998). Genel Dilbilim Dersleri, (Çev.) Berke Vardar, İstanbul: Multilingual.Searle, J. J. (2011) Söylemek ve Anlatmaya Çalışmak, (Çev.) R. Levent Aysever, Ankara Bilgesu Yayınları.Searle, J. J. (2015). Zihin, Dil ve Toplum: Gerçek Dünyada Felsefe, (Çev.) Alaaddin Tural, İstanbul: Litera Yayıncılık.Taner, Haldun (2000). Ay Işığında Şamat, İstanbul: Bilgi Yayınevi.Taner, Haldun (2016). Ay Işığında Şamata, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.Yaylagül, Özen (2013). Kutadgu Bilig’deki Edimsöz Edimleri. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, C. 13, 443-472.