XVI. Yüzyıl Osmanlı Bürokrasisinde Mâliye Ahkâm Katipleri

Year 2017, Volume: 49 Issue: 49, 125 - 154, 16.03.2017

Rıfat Günalan

https://doi.org/10.18589/oa.590879

Abstract

Osmanlı bürokrasisinin en temel unsurlarından biri olan katipler sınıfının ortaya çıkışı ve bürokrasinin gelişmesine bağlı olarak uzmanlık alanlarına ayrışması Osmanlı bürokrasi tarihinin henüz yeterince incelenmemiş alanlarından biridir. Divan-ı
Hümayun katipleri hakkındaki çalışmalar bu sınıf hakkındaki bilgilerimizi önemli
ölçüde zenginleştirmiş olmasına rağmen mâliye ahkâm katipleri için aynı ölçüde bir
ilgi sözkonusu olmamıştır. Bu makalede, Osmanlı bürokrasisinde mâliye ahkâm katiplerinin Kanuni dönemine kadar Divan katipleriyle birlikte faaliyet gösteren küçük
bir grupken bu dönemden itibaren bağımsız bir yapıya kavuştuğu tespit edilmektedir. Çalışmada ayrıca XVI. yüzyıl ruus defterleri esas alınarak 954-1001/1547-1592
tarihleri arasına ait 47 defter taranmış ve mâliye ahkâm katiplerinin tayin işlemleri,
kariyer durumları ve mesleki formasyonları bu kaynak grubu çerçevesinde değerlendirilmiştir. Ruus defterlerinde tespit edilen belgelerin transkripsiyonu da ek olarak
makalenin sonunda verilmiştir. mâliye ahkâm katiplerinin fonksiyonlarına yönelik
izahlar ve katiplerin bürokratik faaliyetleri, daha önceki bir çalışmamızda mevcut
olduğundan, çalışmada bu hususlara temas edilmemiştir.

Keywords

Osmanlı Mâliye Bürokrasisi, Defterdarlık, Katip, Mâliye Ahkâm Katipleri, Mâliye Ahkâm Defterleri

Clerks of Maliye Ahkam Bureau in Ottoman Bureaucracy in the 16th Century

Abstract

One of the least examined areas in the field of Ottoman bureaucracy is
the emergence of a class of clerks and further specialization of the bureaucracy into
areas of expertise. Although the work on the Divan-i Hümayun clerks has enriched
our knowledge about this class considerably, there has been no equal study for clerks
of the Maliye Ahkam bureau. This article demonstrates that clerks of the Maliye
Ahkam bureau worked together with the Divan clerks until the reign of Kanuni, and
developed into an independent entity in his reign. I have examined 47 Ruus registers
belonging to the period between 954 and 1001 (1547-1592) for appointments of
finance clerks and their career paths. The transcripts of the documents found in the
Ruus registers is also given at the end of the article.

Keywords

Ottoman Finance Bureaucracy, Department of Treasury

References

• Kaynaklar Arşiv Kaynakları BOA, A. RSK. nr. 1468, s. 1. BOA, A. RSK, nr. 1469, s. 3, 13. BOA, A. RSK, nr. 1470, s. 4. BOA, A. RSK. nr. 1473, s. 59, 235. BOA, D. EVM. nr. 26278, s. 90. BOA, KK. nr. 67, s. 66, 96, 133, 296, 335, 425. BOA, KK. nr. 225, s. 14. BOA, KK. nr. 239, s. 314. BOA, KK. nr. 242, s. 14, 75, 314, 319, 322. BOA, KK. nr. 244, s. 75, 145. BOA, KK. nr. 248, s. 10, 131, 135. BOA, KK. nr. 249, s. 8, 19, 166, 229. BOA, KK. nr. 251, s. 180. BOA, KK. nr. 252, s. 118, 149, 161, 232. BOA, KK. nr. 253, s. 210, 213. BOA, KK. nr. 254, s. 166, 206, 210, 213. BOA, MAD. nr. 2775, s. 212, 318, 529. BOA, MAD. nr. 7118, s. 50, 113. BOA, MAD. nr. 7534, s. 39, 44, 47, 620, 1220, 1264, 1396, 1425, 1695. BOA, MD. nr. 50, s. 40, 63, 162. Araştırmalar Afyoncu, Erhan - Recep Ahıshalı: “Katip”, DİA, c. 26, Ankara 2002, s. 55. Ahıshalı, Recep: Osmanlı Devlet Teşkilatında Reisülküttablık XVIII. Yüzyıl, Tarih ve Tabiat Vakfı Yayınları: İstanbul, 2001. Akgündüz, Ahmet: Osmanlı Kanunnameleri ve Hukuki Tahlilleri, 1. Kitap Osmanlı Hukukuna Giriş ve Fatih Devri Kanunnameleri, Fey Vakfı Yayınları, İstanbul 1990. MÂLİYE AHKÂM KATİPLERİ 154 Aydın, Bilgin: Osmanlı Bükrokrasisinde Divân-ı Hümâyûn Defter Formlarının Ortaya Çıkışı ve Gelişimi (XV-XVI. Yüzyıl), Yayımlanmamış Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi, İstanbul 2006. Aydın, Bilgin: “XV-XVI. Yüzyıl Osmanlı Bürokrasisinde Divan-ı Hümayun Katipleri”, Journal of Turkish Studies, 31/1 (2007), s. 41-49. Barkan, Ömer Lütfi: “H. 933-934 (M. 1527-1528) Mali Yılına ait Bir Bütçe Örneği”, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, XV (1953-1954), s. 251-329. Emecen, Feridun M.: “Ali’nin Ayn’ı: XVII. Yüzyıl Başlarında Osmanlı Bürokrasisinde Kâtip Rumuzları”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, 35 (1994), s. 131-149. Emecen, Feridun M.: “Osmanlı Divanı’nın Ana Defter Serileri : Ahkâm-ı Mîrî, Ahkâm-ı Kuyûd-ı Mühimme ve Ahkâm-ı Şikâyet”, TALİD 3, s. 5 (2005), s. 107-139. Feridun Ahmed Bey: Münşeatü’s-Selatin, c. I, s. 471-472. Fleischer, Cornell H.: “Preliminaries to the Study of the Ottoman Bureacracy”, Journal of Turkish Studies, X (1986), s. 135-141. Günalan, Rıfat: Osmanlı İmparatorluğu’nda Defterdarlık Teşkilatı ve Bürokrasisi: XVI. Yüzyıl Maliye Ahkâm Defterleri, İstanbul : Kayıhan Yayınları, 2010. Heper, Metin: Bürokratik Yönetim Geleneği, Ankara 1974. İnalcık, Halil: “Reîsülküttâb”, İA, c.IX, İstanbul, Milli Eğitim Basımevi, 1964, s.67l -683. İnalcık, Halil: “Sultanizm Üzerine Yorumlar: Max Weber’in Osmanlı Siyasi Sistemi Tiplemesi”, Dünü ve Bugünüyle Toplum ve Ekonomi, Sayı 7, İstanbul, Bağlam Yay. 1994, s. 5-8. Weber, Max: Toplumsal ve Ekonomik Örgütlenme Kuramı, çev. Ethem Ruhi Fığlalı, Ankara, Umran Yayınları, 1981. Woodhead, Christine: “From scribe to litteratuer: the career of a sixteenth-century ottoman katib”, Bulletin of the British Society for Middle Eastern Studies, IX, (1982), s. 55-74. Woodhead, Christine: “Research on the Ottoman scribal service, c. 1574-1630”, Festgabe and Josef Matuz, Osmanistik-Turkologie-Diplomatik, Berlin 1992, s. 311-328.