Novgorodlu Stefan’ın Çargrad (Konstantinapol) Seyahati ve Arka Planı

Year 2025, Volume: 8 Issue: 1, 362 - 373, 26.06.2025

Yusuf Kılıçaslan

https://doi.org/10.48120/oad.1612479

Abstract

Seyahatnameler tarihçiler için önemli ana kaynakların başında gelmektedir. Novgorodlu Stefan’ın eseri de fetih öncesi İstanbul’un tarihi mabetleri hakkında ayrıntılı bilgi veren bir çalışmadır. Ruslar ile Bizans İmparatorluğu arasında onuncu yüzyıldan, on beşinci yüzyıla kadar yoğun bir şekilde süregelen dini diplomasi Rusların Ortodoks Hristiyanlığı kabul etmesinde temel etkendir. Bilindiği üzere bu yüzyıllarda Rus devletçikleri arasında merkezi bir birlikten söz etmek oldukça zordur. Bu federatif düzen tüm Rus Knezliklerini etkin güç olmaya ve diğerlerini kendisine tabii kılma arzusuna itmiştir. Bu dönemde Novgorod, Moskova ve Kiev önemli Knezlikler olarak ortaya çıkmış, Kiev zamanla gücünü kaybetmiş ve Moskova’nın yükselişi ise devam etmiştir. Kuzeyde yer alan Novgorod Rusların ilk Knezliklerinden olsa da hiçbir zaman piskoposluk merkezi olamamış, lakin iktidar mücadelesi içerisinde yer almıştır. Novgorodlu Stefan’ın Çargrad’ı ziyaret ettiği dönem Güney Rusya’da Galiç-Volin Knezliği’nde metropolitliğin kapatıldığı döneme denk düşmektedir. Yine Aynı dönemde Bizans’ın Ruslar ile iyi ilişkilerini güçlendirme isteği de göze çarpmaktadır. Bu durumda iki seçenek ortaya çıkmaktadır. Stefan sıradan bir hacı mı yoksa Novgorod Piskoposu tarafından imtiyaz elde etmek için gönderilen bir dini görevlimi? Bu sorulara cevap verebilmek adına bu çalışmanın amacı Stefan’ın seyahatnamesini Türkçe literatüre kazandırmak ve arka planına ışık tutmaktır.

Keywords

Ayasofya, Bizans, Çargrad, Konstantinapolis, Novgorodlu Stefan, Ortodoks.

Thanks

TEŞEKKÜRLER İYİ ÇALIŞMALAR DİLİYORUM

Stefan of Novgorod’s Journey to Tsargrad (Constantinapol) and its Background

Abstract

Travelogues are among the most important primary sources for historians. Stefan of Novgorod’s travelogue provides detailed information about the historical shrines of Constantinople before the Ottoman conquest. The intense religious diplomacy between the Russians and the Byzantine Empire from the tenth to the fifteenth century was the main factor in the Russians’ acceptance of Orthodox Christianity. As it is known, it is very difficult to talk about a centralized unity among the Russian states in these centuries. This federative order motivated all Russian principalities to become dominant powers and to assert control over the others. Novgorod, Moscow and Kiev emerged as important principalities in this period, with Kiev losing its power over time and Moscow's rise continuing. Although Novgorod, located in the north, was one of the earliest Russian principalities, it never became an episcopal center; nevertheless, it actively participated in the ongoing power struggles. The period when Stefan of Novgorod visited Tsargrad coincides with the period when the metropolitan sees were closed in the Galicia-Volyn principality in Southern Russia. In the same period, Byzantium's desire to strengthen its good relations with the Russians is also evident. In this context, two possibilities can be considered. Was Stefan an ordinary pilgrim or a religious official sent by the Bishop of Novgorod to gain privileges? In order to answer these questions, this study aims to introduce Stefan's travelogue into Turkish academic literature and to shed light on its historical background.

Keywords

Hagia Sophia, Byzantium, Tsargrad, Constantinople, Stephen of Novgorod, Orthodoxy.

References

• Altay Tayfun Özcan, Batu - Cengiz Han'ın Batıdaki Mirasçısı, (İstanbul: Kronik Kitabevi,2024).
• Ayse Pamır Dietrich, 13th–15th Century Russian Accounts of Constantinople and their Value as Historical Sources, Russian Literature, Volume 60, İssue 2, 2006.
• Borisov, N. S. Russkaya Tserkov v Politiçeskoy Barbe XIV-XV vv. (Moskova: Moskovskogo Uni, 1986).
• George Vernardsky, Rusya Tarihi, (Çev, Doğukan Mızrak, Egemen Ç. Mızrak), 4. Baskı, (İstanbul: Selenge Yayınları, 2019).
• Hojdeniye Stefana Novgorodtsa, Pamyatniki LiteraturıDrevney Rusi XIV-XV v., Podg. Teksta Per i Komment, L. A. Dimitrieva, (Moskova: 1981).
• Kemaloğlu, İlyas. Altın Orda ve Rusya, (İstanbul, Ötüken Neşriyat, 2015).
• İsmet Konak, Moskova Prensliğinin Bağımsızlığa Geçişinde Türk-Moğol Dünyasının Rolü, Türkiyat Mecmuası, Cilt 22, (Bahar 2012): 99-122.
• Kievskaya Rus i Russkie Knyajestva XII-XIII vv. (Moskova: Nauk. 1993).
• Klyuçevskiy, V. O. Soçineniya, C. II, (Moskova, Nauk, 1957).
• Letopisey Russkiy (Moskovskaya Letopis), (Moskova: Univ. Tip. 1895).
• Luka 23:44-49.
• Majeska, G. P. Russian Travelers to Constantinople in the fourteenth and fifteenth centuries. (Washington: District of Columbia, 1984).
• Markos, 15:33-41.
• Matta, 45-56.
• Novgorodets Stefan, Hram Svyatiy Sofii v Konstantinapole iz “Strannika”, (Sankt Petersburg: Obşestva Polza, 1882).
• Povest Vremennih Let, Per. D. S. Lihaçeva, O. V. Trovogova, (St. Petersburg: Vita Nova, 2012).
• PSRL, Tom Tretiy, IV. Novgorodskıya Letopisi, Sankt Petersburg: Tip. Edu. Pratsa, 1841).
• PSRL, İpatevskaya Letopis, Tom Vtaroy, (St Petersburg: Tip. Ed. Pratsa, 1843).
• PSRL, Lavrentevskaya Letopis, Tom Perviy, İzdanie Vtoroe, (Leningrad: Akademi Nauk, 1926-1928).
• PSRL, Letopis Sbornik, İmenuemiy Tverskuyu Letopisiyu, Tom Pıyatnatsatıy, (Sanktpeterburg: Tip. Leonida Demisa, 1863).
• PSRL, Letopis Sbornik, İmenuemiy Tverskuyu Letopisiyu, Tom Pıyatnatsatıy, (Sanktpeterburg: Tip. Leonida Demisa, 1863).
• PSRL, Novgorodskıya İ Piskovskıya Letopisi IV-V, Tom Çetvertey. (St. Petersburg: Tip. Edu. Pratsa, 1848).
• PSRL, VI Sofiyskaya Letopisi, Tom Şestoy, (Sanktpeterburg: Tip. Edu. Pratsa, 1853).
• Povest Vremennih Let, (Per. D. S. Lihaçeva, O. V. Trovogova), (St. Petersburg: Vita Nova, 2012).
• Puteşestviya İgumena Danila Na Svyatoy Zemli v Naçale XII-go veka, Redaksiyan A. S. Norova, (St. Petersburg: Tip. İmp. Akademiy Nauk, 1864).
• Puteşestviya Russkıh Ludey v Çujiya Zemli Tekst, Pub. İ Predisl. İ. P. Saharova, (Sankt Peterburg: Gutten. Tip. 1837).
• Rıbakov, B. A, Pervie Veka Russkoy İstorii, (Moskova: Nauk, 1964).
• Serdar Gül, Kalka Muharabesi, İnsan ve Sosyal Bilimler Dergisi, (2, 1, 2019).
• Sestakov, A. A. Mongolskoye Nashestviye na Rus’i Yevropu, (Moskova: Veçe, 2019).
• Şir Muhammed Dualı, Paganizmden Hristiyanlığa Rusların Din Değiştirme Nedenleri, G. O. Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi, Cilt 1, Sayı 1, (2013): 59-74.
• Tarana Oktan, Leyla Derviş, Ortaçağ Rus Seyahatnameleri ve Hikâyeleri Işığında Ayasofya, Cedrus The Journal Of MCRI, III,( 2015): 311-328.
• Yanin, V. L. Oçerki İstorii Srednevekovogo Novgoroda, (Moskova: Yiziki Rusyanskiy Kultur, 2008).
• Yuhanna, 19:28-30.
• https://cyberleninka.ru/article/n/chudesa-v-voinskih-povestyah-vladimirskih-letopisnyh-svodov-xii-xiii-vv/viewer (Erişim Tarihi: 13.05.2025).