The effect of firms economic social responsibility activities on the development of the provinces

Yıl 2024, Cilt: 14 Sayı: 4, 1274 - 1288, 21.12.2024

Ozan Bahar , Yahya Nas

https://doi.org/10.48146/odusobiad.1281540

Öz

The aim of this study is to determine the relationship between firms' economic social responsibility activities and provinces development level where they in. In this context the data obtained from the Turkey Statistical Institute (TUIK), the Social Security Institution (SGK), The Union of Chambers and Commodity Exchanges of Turkey (TOBB), Ministry of Commerce, Ministry of Industry and Technology websites were subjected to cluster analysis. Both hierarchical and non-hierarchical clustering methods were used in the analysis of 19 variables belonging to the years 2019-2020, which show the economic activities of companies on a provincial basis, such as foreign trade volume, R&D center, tax revenue, unemployment rate, number of manufacturing companies, and average daily earnings. While provinces were divided into three clusters in the hierarchical cluster analysis, in the non-hierarchical clustering analysis, six clusters were determined by taking the socio-development report of the provinces prepared by the Ministry of Development as a reference. In both analyzes, while Istanbul constitutes a cluster alone, as a result of the hierarchical clustering analysis, Ankara, Izmir, Bursa, Kocaeli and Antalya constitute the second cluster and other provinces constitute the third cluster. In the non-hierarchical cluster analysis, while each of the provinces of Istanbul, Ankara, and Izmir constitute three separate clusters, Antalya, Bursa and Kocaeli constitute the fourth cluster. While 15 of the remaining provinces were gathered in one cluster, 60 of them were gathered in another cluster. The results obtained are largely compatible with ranking of the socio-economic development index values of the provinces prepared by the Ministry of Development (2017). It has been concluded that the economic social responsibility activities of the firms have a direct effect on the development of the provinces.

Anahtar Kelimeler

Regional Development, Economic Social Responsibility, Statistical Regional Units Classification, Development Levels, Cluster Analysis

Firmaların ekonomik sosyal sorumluluk faaliyetlerinin illerin kalkınmasındaki etkisi

Öz

Bu çalışmanın amacı, firmaların ekonomik sosyal sorumluluk faaliyetleri ile bulundukları illerin gelişmişlik düzeyi arasındaki ilişkiyi belirlemektir. Bu kapsamda Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK), Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK), Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği (TOBB), Ticaret Bakanlığı, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı web sitelerinden elde edilen veriler kümeleme analizine tabi tutulmuştur. Dış ticaret hacmi, Ar-Ge merkezi, vergi geliri, işsizlik oranı, imalatçı firma sayısı, ortalama günlük kazanç gibi il bazında firmaların ekonomik faaliyetlerini gösteren 2019-2020 yıllarına ait 19 değişkenin analizinde, hem hiyerarşik hem de hiyerarşik olmayan kümeleme yöntemleri kullanılmıştır. Hiyerarşik kümeleme analizinde iller üç kümeye ayrılırken, hiyerarşik olmayan kümeleme analizinde illerin Kalkınma Bakanlığı tarafından hazırlanan sosyoekonomik gelişmişlik raporu referans alınarak altı küme belirlenmiştir. Her iki analizde de İstanbul tek başına bir küme oluştururken, hiyerarşik kümeleme analizi sonucunda ikinci kümeyi Ankara, İzmir, Bursa, Kocaeli ve Antalya, üçüncü kümeyi ise diğer iller oluşturmaktadır. Hiyerarşik olmayan kümelenme analizinde İstanbul, Ankara ve İzmir illerinin her biri üç ayrı kümeyi oluştururken, Antalya, Bursa ve Kocaeli dördüncü kümeyi oluşturmaktadır. Kalan illerden 15'i bir kümede toplanırken, 60'ı ise başka bir kümede toplandı. Elde edilen sonuçlar, Kalkınma Bakanlığı'nın (2017) hazırladığı illerin sosyoekonomik gelişmişlik endeksi değerleri sıralaması ile büyük ölçüde uyumludur. Firmaların ekonomik sosyal sorumluluk faaliyetlerinin illerin kalkınmasına doğrudan etki ettiği sonucuna ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Bölgesel Kalkınma, Ekonomik Sosyal Sorumluluk, İstatistiki Bölge Birimleri Sınıflandırması, Gelişmişlik Düzeyleri, Kümeleme Analizi

Kaynakça

• Akiş, E. (2011). Küreselleşme sürecinde bölgesel kalkınma yaklaşımındaki gelişmeler ve bölgesel kalkınma ajansları. İstanbul Sosyoloji Araştırmaları Dergisi, 44, s.237-256.
• Akkoyunlu, G., Ş. & Kalyoncuoğlu, S. (2014). İşletmelerin kurumsal sosyal sorumluluk çalışmalarının marka algısı üzerine etkisinin değerlendirilmesi. Niğde Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 7(3), s.125-144.
• Akpınar, R. (2013). Türkiye’de değişen bölgesel kalkınma politikaları. Karadeniz Sosyal Bilimler Dergisi, 5(8), s.29-46.
• Alpaykut, S. (2017). Türkiye’de illerin yaşam memnuniyetinin temel bileşkenler analizi ve TOPSİS yöntemiyle ölçümü üzerine bir inceleme. Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 4(29), s.367-395.
• Arı, E. & Hüyüktepe, B. (2019). Sosyo-ekonomik göstergeler için çok değişkenli veri analizi: Türkiye için ampirik bir uygulama. Aksaray Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 11(1), s.7-20.
• Aşçıgil, S., F. (2011). Kurumsal sosyal sorumluluk üzerine bir inceleme. Türk İdare Dergisi, 83(471-472), s.31-46.
• Avcı, N. & Akdemir, İ. (2014). Konaklama işletmelerinde kurumsal sosyal sorumluluk algısının iş doyumu üzerine etkisi. Ege Akademik Bakış, 14(1), s.125-135.
• Aybarç, S., Özkubat, G. & Selim, S. (2019). Türkiye'de merkezi yönetim bütçe harcamalarının illerin gelişmişlik düzeyi açısından etkinliği. BAİBÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2019, 19(1), s.131-155.
• Bowen, R., H. (1953). Social responsibilities of the businessman. Lowa Press Üniversitesi, New York. https://books.google.com.tr/books?id=ALIPAwAAQBAJ&printsec=frontcover&hl=tr&source=gbs_ge_summary_r&cad=0#v=onepage&q&f=false (Erişim Tarihi: 02.12.2019)
• Carroll, A., B. (1979). A three-dimensional conceptual model of corporate performance. Academy of Management Review, 4(4), s.497-505.
• Carroll, A., B. (1991). The pyramid of corporate social responsibility: toward the moral management of organizational stakeholders. Business Horizons, 34(4), s.39-48.
• Çağlar, A. & Keten, N., D. (2018). İllerin insani gelişme endeksinin veri zarflama analizi ile ölçülmesi. Ege Akademik Bakış,18(4), s.565-578.
• Çakmak, Z., Uzgören, N. & Keçek, G. (2005). Kümeleme analizi teknikleri ile illerin kültürel yapılarına göre sınıflandırılması ve değişimlerinin incelenmesi. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 6(1), s. 15-36.
• Çalışkan, O. & Ünüsan, Ç. (2011). Otel çalışanlarının kurumsal sosyal sorumluluk algısının iş tatmini ve işte kalma niyetine etkisi. Turizm Araştırmaları Dergisi, 22(2), s.154-166.
• Çetin, I. & Sevüktekin, M. (2016). Türkiye’de gelişmişlik düzeyi farklılıklarının analizi. Uluslararası Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 2(2), s.39-61.
• Erbaşı, A. (2015). İlçeler düzeyinde sosyal sermaye analizi: Konya ve Karaman örneği. Sosyoekonomi, 23(25), s.47-78.
• Erdoğan, N. & Sağbaş, İ. (2016). Vergi ve sosyo-ekonomik gelişmişlik ilişkisi: Afyonkarahisar örneği. Maliye Araştırmaları Dergisi, 2(3), s.61-79
• Erilli, N., A. (2014). Tr72 Bölgesi ilçelerinin sosyo-ekonomik verilere göre bulanık kümeleme analizi ile sınıflandırılması. Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 10(2), s.33-45
• Ersungur, S., M., Kızıltan, A. & Polat, Ö. (2007). Türkiye’de bölgelerin sosyo-ekonomik gelişmişlik sıralaması: Temel bileşenler analizi. İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 21(2), s.55-66.
• Eryılmaz, B. & Tuncer, A. (2013). Avrupa Birliği uyum sürecinde bölgesel kalkınma politikaları: Bölgesel kalkınma ajansları ve Türkiye uygulaması. Akademik İncelemeler Dergisi, 8(1), s.165-189.
• Erzan, R., Kadirbeyoğlu, Z. & Özkaynak, B. (2014). Yerel kalkınma ve sürdürülebilirlik: Türkiye’ye genel bir bakış. Aysan ve Dumludağ (Ed.), Kalkınmada Yeni Yaklaşımlar (ss 289-316). Ankara: İmge Kitabevi
• Fırat, M., Dursun, Ö., F., Aydoğdu, M. & Dikbaş, F. (2013). Hiyerarşik olmayan kümeleme yöntemi ile türkiye akarsularındaki askı maddesi konsantrasyonu ve miktarının sınıflandırılması. BEÜ Fen Bilimleri Dergisi, 2(1), s. 61-67.
• Filiz, Z. (2005). İllerin sosyo-ekonomik gelişmişlik düzeylerine göre gruplandırılmasında farklı yaklaşımlar. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 6(1), s.77-100.
• Göymen, K. (2005). “Türkiye’de bölge politikaların evrimi ve bölgesel kalkınma ajansları”. Yerel Kalkınma için Ortaklıklar Uluslararası Konferansı, s.1-13.
• Gürel, T. (2010). Kurumsal sosyal sorumlulukta yeni yaklaşımlar ve tartışılan konular. Selçuk İletişim, 6(3), s.111-122.
• Hajizadeh, E., Ardakani, H., D. & Shahrabi, J. (2010). Application of data mining techniques in stock markets: a survey. Journal of Economics and International Finance, 2(7), s. 109-118. Jamali, D. & Mirshak, R. (2007). Corporate social responsibility (CSR): Theory and practice in a developing country context. Journal of Business Ethics, 72, s.243–262.
• Kalkınma Bakanlığı, (2013). İllerin ve bölgelerin sosyo-ekonomik gelişmişlik sıralaması araştırması (SEGE-2011). Bölgesel Gelişme ve Yapısal Uyum Genel Müdürlüğü, Ankara.
• Kaplan, M. (2013). Kurumsal sosyal sorumluluk algılamalarının örgütsel özdeşleşme üzerindeki etkisi. SÜ İİBF Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 26, s.77-97.
• Kayalak, S. & Kiper, T. (2006). “İstatistiki Bölge Birimleri Nomenklatörü’ne (NUTS) göre Türkiye’de bölgesel farklılıklar”. TÜCAUM IV. Coğrafya Sempozyumu, s.45-62, 2006.
• Keskin, H. & Sungur, O. (2010). Bölgesel politika ekseninde yaşanan dönüşüm: Türkiye’de kalkınma planlarında bölgesel politikaların değişimi. SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 21, s.1-22.
• Kılıç, İ., Saraçlı S. &, Kolukısaoğlu, S. (2011). Sosyo-ekonomik göstergeler bakımından illerin bölgesel bazda benzerliklerinin çok değişkenli analizler ile incelenmesi. JSSA, 4(2), s.57–68.
• Kızıl, C. (2016). Türkiye’de 2001-2014 döneminde uygulanan bölgesel kalkınma politikası çıktılarının bölgesel gelişmişlik endeksi ile analizi. İktisat Politikası Araştırmaları Dergisi, 3(2), s.33-53.
• Koçoğlu, C., M. & Aksoy, R. (2017). Demografik değişkenlerin kurumsal sosyal sorumluluk algısı üzerindeki etkilerine yönelik bir araştırma. Uluslararası Yönetim İktisat ve İşletme Dergisi, 13(1), s.89-116.
• Kuşat, N. (2012). Sürdürülebı̇lı̇r ı̇şletmeler ı̇çı̇n kurumsal sürdürülebı̇lı̇rlı̇k ve ı̇çsel unsurları. Afyon Kocatepe Üniversitesi, İİBF Dergisi, 14(2), s.227-242.
• OECD, (2001). Private initiatives for corporate responsibility: an analysis, OECD Working Papers on International Investment, OECD Publishing. http://dx.doi.org/10.1787/816826411085
• Özdemir, H. (2009). Kurumsal sosyal sorumluluğun marka imajına etkisi. İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 8(15), s.57-72
• Özkubat, G. & Selim, S. (2019). türkiye’de illerin sosyo-ekonomik gelişmişliği: bir mekânsal ekonometrik analiz. The Journal of Operations Research, Statistics, Econometrics and Management Information Systems, 7(2), s. 449-470.
• Öztürk, S., Torun, İ. & Özkök, Y. (2011). Anadolu’da kurulan üniversitelerin illerin sosyo-ekonomik yapılarına katkıları. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 8(16), s.145-158.
• Sakarya, A. & İbişoğlu, Ç. (2015). Türkiye’de illerin sosyo-ekonomik gelişmişlik endeksinin coğrafi ağırlıklı regresyon modeli ile analizi. Marmara Coğrafya Dergisi, 32, s.211-238
• Sarıca, İ. (2001). Türkiye’de bölgesel gelişme politikaları ve projeleri. Akdeniz İ.İ.B.F. Dergisi, 1, s.154-204.
• Sinemillioğlu, M., O. (2009). Sürdürülebilir bölgesel kalkınma ve Türkiye süreci. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 8(27), s.245-268.
• Strateji ve Bütçe Başkanlığı, (2023). Kalkınma Planları, http://www.sbb.gov.tr/ kalkinma-planlari/ (Erişim tarihi: 28.03.2023)
• Şengül, Ü., Eslemian, S. & Eren, M. (2013). Türkiye’de istatistikî bölge birimleri sınıflamasına göre düzey 2 bölgelerinin ekonomik etkinliklerinin VZA yöntemi ile belirlenmesi ve tobit model uygulaması. Yönetim Bilimleri Dergisi, 11(21), s.75-99.
• Taş, B. (2006). AB uyum sürecinde Türkiye için yeni bir bölge kavramı: İstatiksel Bölge Birimleri Sınıflandırması (İBBS). Sosyal Bilimler Dergisi, 8(2), s.185-198.
• Tekin, B. (2020). Covıd-19 Pandemisi döneminde ülkelerin covıd-19, sağlık ve finansal göstergeler bağlamında sınıflandırılması: hiyerarşik kümeleme analizi. Finans Ekonomi ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 5(2), s.336-349.
• Topçu, A. (2018). Bölgesel sosyal sermaye ve bölgesel gelişmişlik düzeyinin kalkınma üzerindeki etkileri. Verimlilik Dergisi, 52(3), s.89-113.
• Ulusoy, İ. (2018). Atatürk Dönemi iktisadi kalkınma modeli (1923-1938). Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1(2), s.111-124.
• UNCTAD, (1999). “The social responsibility of transnational corporations”, United Nations Conference on Trade and Development, New York and Geneva: United Nations.
• Ünsal, A. & Sülkü, S., N. (2019). Bölgeler arası gelişmişlik düzeylerinin belirlenmesi ve karşılaştırılması: Türkiye örneği. Bilig, 95, s.177-209.
• Yiğiteli, N. & Şanlı, D. (2020). Türkiye’de illere göre insani gelişme endekslerinin hesaplanması: 2009-2018 kapsamlı bir panel veri seti. Journal of Economy Culture and Society, 61, s.1-40. https://doi.org/10.26650/JECS2019-0068
• Yılmaz, Ö. & Temurlenk, M., S. (2005). Türkiye’deki istatistik bölgelerin kişi başına düşen gelir açısından hiyerarşik ve hiyerarşik olmayan kümeleme analizi ile değerlendirilmesi:1965-2001. İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 19(2), s.75-92.