16. Yüzyılda Yazılmış Olan Ahterî Tarihinin Kaynak Değerlendirilmesi

Yıl 2021, Cilt: 22 Sayı: 1, 319 - 337, 20.06.2021

[e-mail] [e-mail] , Mehmet Emin Yağcı

https://doi.org/10.17494/ogusbd.952852

Öz

Bu makalede, 16. yüzyıl Osmanlı müderrislerinden, Ahterî Mustafa Efendi’nin Târih-i Ahterî adlı eserinin kaynak değerlendirilmesi yapılacaktır. Ahterî bu eserinde, Hz. Âdem’den itibaren Hz. Muhammed (s.a.v)’in mensup olduğu peygamberler silsilesinden sonra Hz. Muhammed (s.a.v)'in sîretinden, daha sonra Hulefâ-yi Râşidîn'den ve müctehid mezhep imamlarından bahsetmiştir. Ahterî eserini Arapça olarak yazmıştır. Metot bakımından klasik İslâm tarihi kitaplarının yazılma geleneğine uygun, yorumdan uzak, rivayetçi-nakilci bir üslupla kaleme almıştır. Fakat olayları naklederken uzun rivayet zincirlerini zikretmemiştir. Kaynak kullanırken bazen eserin ismini, bazen müellifin adını, bazen de kitabın adını kısaltarak nakletmiştir. İlk büyük İslâm tarihçilerinden Taberî gibi en çok rivayeti İbn Abbas'tan yapmıştır. Ahterî siyerle ilgili bu eserini yazarken, başta tefsir ve tarih kitapları olmak üzere dil, hadis, fıkıh, tasavvuf alanlarında pek çok kaynak-tan istifade etmiştir.

Anahtar Kelimeler

Ahterî, Târîh-i Ahterî, Siyer, Muslihuddîn Mustafa Efendi

Kaynakça

• Abdürrezzâk, Hemmâm b. Nâfi‘ es-San‘ânî el-Himyerî Ebû Bekr, et-Tefsîr/ Tefsîru Abdürrezzâk, Thk: Mahmud Muhammed Abduh, Cilt: I-III, Dâru’l-Kütübi'l-İlmiyye, Beyrut, H. 1419.
• Ahterî, Mustafa Efendi, Târih-i Ahterî, Ankara Milli Kütüphane, Adnan Ötüken İl Halk Kütüphanesi Koleksiyonu, No: 06 Hk 1140.
• Ahterî, Mustafa Efendi, Târih-i Ahterî, Süleymaniye Kütüphanesi, Fatih, No: 004211.
• Ahterî, Mustafa Efendi, Târih-i Ahterî, Beyazid Kütüphanesi, No: 001652.
• Ahterî, Mustafa Efendi, Risâle fî Beyân-i Ahvâl-i Ba’zi’l-Enbiyâ, Topkapı Sarayı Yazma Kütüphanesi, Emanet Hazinesi, No: 1436.
• Aygen, Mehmet Saadettin, Afyonkarahisarlı Âlim ve Lügatçı Muslihiddin Mustafa bin Şemseddin Ka-rahisarî: Ahterî, Türkeli Matbaası, Afyon 1980.
• Bağdâdî, Ebû Bekr Muhammed b. Hüseyn b. Abdullâh el-Âcurrî, Kitâbü’ş-Şerîʿa, Cilt: I-V, 2. Baskı, Thk: Abdullah b.Ömer b. Süleyman ed-Demici, Dâru’l-Vatan, Riyad, Suûdiyye, 1420/1999.
• Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. Alî b. Sâbit, Târîhu Bağdâd, Thk: Beşşâr Avvâd Mâ’rûf, Dâru’l-Garbi'l- İslâmî, Beyrut, 1422/2002.
• Bağdâdî, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân b. Alî b. Muhammed, el-ʿİlelü’l-Mütenâhiye fi’l-Ehâdîsi’l-Vâhiye, Thk: Halil el-Meys, Dâru’l-Kütübi'l-İlmiyye, Beyrut, 2003.
• Bağdâdî, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân b. Alî b. Muhammed, el-Mevzûʿât, Thk: Abdur-rahmân Muhammed Osmân, Mektebetü's-Selefiyye, Medinetü’l-Münevvere, 1386/1966.
• Begavî, Ebû Muhammed el-Hüseyn b. Mes’ud, Tefsîru’l-Begavî/Meâlimü’t-Tenzîl, Cilt: I-V, Thk: Ab-durrezzâk el- Mehdî, 1. Baskı, Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, Beyrut, H.1420.
• Bekcerî el-Hikrî, Ebû Abdillâh Alâüddîn Moğultay b. Kılıç b. Abdullâh, el-İşâre ilâ Sîreti’l-Mustafâ ve Târîhi men Baʿdehû mine’l-Hulefâ, Dâru’l-Kalem, Dımaşk, ed-Dâru’ş-Şâmiye, Beyrut, 1426/1996.
• Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyn b. Alî, Fezâʾilü’l-Evkât, Thk: Adnan Abdurrahmân Mecid el-Kîsî, Mekke-i Mükerreme, Mektebetü'l-Menâra, 1410.
• Beyzâvî, Nâsırüddîn Ebû Saîd (Ebû Muhammed) Abdullâh b. Ömer b. Muhammed, Envârü’t-Tenzîl ve Esrârü’t-Teʾvîl, Thk: Muhammed Abdurrahmân el-Marʿaşî, Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1. Baskı, Beyrut, H.1418.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm el-Cu‘fî, el-Câmiʿu’s-Sahîh/Sahîhu'l-Buhârî. Thk: Muhammed Züheyr b. Nâsır, Dâru Tavku'n-Necat, Cilt: I-IX, H. 1422.
• Büstî, Ebû Hâtim Muhammed b. Hibbân b. Ahmed, Sahîhu İbn Hibbân el-Müsnedü’s-Sahîh ʿale’t-Tekasîm ve’l-Envâʿ min Gayri Vücûdi Katʿin fî Senedihâ velâ Sübûti Cerhin fî Nâkılîhâ, Thk: Mehmet Ali Sönmez-Halis Aydemir, Dâru İbn Hazm, 1433/2013.
• Celâlüddîn es-Süyûtî, Abdurrahmân b. Ebî Bekr, ed-Dürrü’l-Mensûr, Cilt: I-VIII, Dâru'l-Fikr, Beyrut, ts.
• Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân b. Alî b. Muhammed, el-Muntazam fî Târîhi’l-Ümem ve’l-Mülûk, Cilt: I-XIX, Thk: Muhammed Abdülkâdir Ata ve Mustafa Abdülkâdir Ata, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 1412/1992.
• Cezerî, Ebü’l-Hasen İzzüddîn Alî b. Muhammed b. Muhammed eş-Şeybânî, Üsdü’l-Gâbe, Cilt: I-VI, Dâru’l-Fikr, Beyrut, 1409/1989.
• Demir, Celal, “Afyonkarahisarlı Bilim Adamı Muslihiddin Mustafa bin Şemseddin Karahisârî ve Eser-leri”, V. Afyonkarahisar Araştırmaları Sempozyumu Bildirileri (13-14 Nisan 2000), Haz. Mehmet Sarlık, Afyon.
• Çiftçi, Mehdi, Dönemin Genel Özellikleri, ss. 33-51, Ahterî ve Dönemi Bilgi Şöleni Bildirileri, Kütahya, 7-9 Kasım 2013, Haz: Bilal Kemikli-Ahmet Türkan, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, 2018.
• Devâdârî, Seyfüddîn Ebû Bekr b. Abdullâh b. Aybek, Kenzü’d-Dürer ve Câmiʿu’l-Gurer, Thk: Muham-med Sâid Cemâleddîn, 1402/1982.
• Deylemî, Ebû Şücâ‘ Şîrûye b. Şehredâr b. Şîrûye, eI-Firdevs bi-Meʾsûri’l-Hitâb, Cilt: I-V, Dâru'l-Kütübü'l-İlmiyye, Beyrut, 1406/1986.
• Dımaşkî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân ez-Zehebî et-Türkmânî el-Fârikî Târîhu’l-İslâm ve Vefeyâtü’l-Meşâhîr ve’l-Aʿlâm, 1. Baskı, Cilt: I-XXV, Thk: Dr. Beşşâr Avvâd Mâ’rûf, Dâru’l-Garbi'l-İslâmî, 2003.
• Dımaşkî, Ebû Hafs Sirâcüddîn Ömer b. Alî b. Âdil el- Hanbeli en-Nu‘mânî, el-Lübâb fî ʿUlûmi’l-Kitâb, Cilt: I-XX, Thk: Âdil Ahmed Abdülmevcûd ve Ali Muhammed Muavvaz, Dâru’l-Kütübü'l-İlmiyye, Beyrut, Lübnan, 1419/1998.
• Dımaşkî, eş-Şâfiî Ebü’l-Kâsım Alî b. el-Hasen b. Hibetullâh b. Abdullâh b. Hüseyn, Târîhu Medîneti Dımaşk, Cilt: I-LLXX, Thk: Amr b. Ğarâme el-Amravî, Dâru'l-Fikr li't-Tıbaa ve'n-Neşr ve't-Tevzî', 1415/1995.
• Dikici, Recep, Ahterî ve Manzûm Kırk Hadis Tercümesi, Ravza yayınları, İstanbul, 2012.
• Diyârbekrî, Kâdî Hüseyin b. Muhammed b. el-Hasen, Târîhu’l-Hamîs fî Ahvâli Enfesi Nefîs, Cilt: I-II, Dâru Sâdır, Beyrut, ts.
• Ebû Dâvud, es-Sünen/Sünen-i Ebû Dâvud, Thk: Muhammed Muhyiddîn Abdülhamîd, Cilt: I-IV, el- Mektebetü’l-Asriyye, Sayda, Beyrut, ts.
• Eş'arî, Ebü'l-Hasan, Şeceretü'l-Yakîn ve Tahlîku Nûr-i Seyyidi'l-Mürselîn ve Beyânu Hâli Halâiki Yev-middîn, el-Ma’hedü’l-İslâmiyyü’I-Arabî, Madrik, 1987.
• Endelüsî, Ebû Hayyân, el-Bahrü’l-Muhît, Cilt: I-X, Thk: Sıtkı Muhammed Cemil, Dâru’l-Fikr, Beyrut, H. 1420.
• Fayda, Mustafa "Siyer ve Megazî", TDV İslâm Ansiklopedisi, c. XXXVII, ss. 320-322, İstanbul, 2009.
• Günay, İlhami, Ahterî’nin İlmi Çalışmalara Katılımı: Tefsir Örneği, ss. 137- 155, Ahterî ve Dönemi Bilgi Şöleni Bildirileri, Kütahya, 7-9 Kasım 2013, Haz: Bilal Kemikli-Ahmet Türkan, Türk Dil Kurumu Yayın-ları, Ankara, 2018.
• Güneş, Mustafa, “Ahterî Mustafa Efendi’nin Hayatı ve Eserleri” ss. 53-62, Ahterî ve Dönemi Bilgi Şöleni Bildirileri, Kütahya, 7-9 Kasım 2013, Haz: Bilal Kemikli-Ahmet Türkan, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, 2018.
• Hallikân, el-Bermekî el-İrbilî Ebü’l-Abbâs, Şemsüddîn Ahmed b. Muhammed b. İbrâhîm b. Ebî Bekr, Vefeyâtü’l-Aʿyân, Thk: İhsan Abbas, Dâru Sâdır, Beyrut, ts.
• Hatîb et-Tebrîzî, Mişkâtü’l-Mesâbîh, Thk: Muhammed Nasıruddîn el-Elbânî, el-Mektebü’l-İslâmî, Cilt: I-III, 2. Baskı, 1399-1979.
• Hâzin, el-Bağdâdî Alâuddîn Ali b. Muhammed b. İbrâhim, Tefsîru’l-Hâzin/ Lübâbü’t-Te’vîl fî Meâni’t-Tenzîl, Thk: Muhammed Ali Şahin, 1. Baskı, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, H.1415.
• İbn Ebü’l-Avvâm, Abdullah b. Muhammed, Fezâilü Ebî Hanîfe ve Ahbârühû ve Menâkıbüh, nşr. Latîfürrahman el-Behrâicî, el-Mektebetü’l-İmdâdiyye, Mekketü’l-Mükerreme,1431/2010.
• İbn İshak/Muhammed b. İshâk b. Yesâr el-Muttalibî bi’l-Velâ el-Kureşî el-Medenî, Sîretü İbn İshâk/Kitâbü's-Siyer ve'l-Megâzî Thk: Süheyl Zekkâr, Dâru’l-Fikr, 1. Baskı, Beyrut, 1398/1978.