OMBUDSMANLIĞIN KÖKENİ MESELESİ BAĞLAMINDA TÜRK-İSLÂM DEVLET GELENEĞİNDE ŞİKÂYET HAKKININ KURUMSAL TEKÂMÜLÜ
Öz
Ombudsmanlığın kuruluşuna Osmanlı Devleti adalet
sistemindeki uygulamaların kaynaklık ettiği düşüncesi, gerek uygulayıcıların
çalışma ve söylemlerinde gerekse de akademik çalışmalarda kabul görmektedir.
Ancak hangi kurum veya makamın bu uygulamaya karşılık geldiği noktasında,
özellikle ülkemizdeki kaynaklarda bir fikir birliğinden söz etmek mümkün
değildir. Bu çalışmada, kaynaklarda yer alan ve ayrıca araştırmamız neticesinde
tespit ettiğimiz kurumlar, şikâyet hakkı kapsamında ve tarihi gelişim seyri
içerisinde, yayınlanmış arşiv
vesikalarından ve tarih kaynaklarından yararlanmak suretiyle incelenmiş ve
kökene ilişkin bir kanaate ulaşılmaya çalışılmıştır. Bu çabada, Kral 12.
Charles’ın ombudsmanlık mekanizmasını kuran talimatı ile Osmanlı Devleti adâlet
sistemini karşılaştırmamız bize oldukça yardımcı olmuştur. Nihayetinde
talimatta düzenlenen “Yüksek Ombudsmanlık” makamının Osmanlı Devleti’ndeki
“Sadrazamlık” makamından uyarlandığı sonucuna ulaşılmış, kurumsal kökenin ise
Divan-ı Hümayun’un denetim ve yargılama fonksiyonu içerisinde aranması
gerektiği tezi savunulmuştur.
Anahtar Kelimeler
Şikâyet Hakkı Kadılkudat Divan-ı Hümayun Sadrazam Mehayif Teftişi XII. Charles’ın 1713 tarihli talimatı Ombudsman
Kaynakça
- AKGÜNDÜZ, Ahmet (1997). “Hakem”, DİA, Cilt:15, Sayfa:171-173. AKINCI, Müslüm (1999). Bağımsız İdari Otoriteler ve Ombudsman, Beta Yayınları, İstanbul. ATAMAN, Taykan (1997). “Ombudsman ve Temiz Toplum”, Yeni Türkiye Dergisi, Yıl 3, Sayı 14, s. 779-789. ATAR, Fahrettin (2001). “Kadı”, DİA, Cilt:24, Sayfa:66-69. AVŞAR, B. Zakir (2012). Ombudsman/Kamu Denetçisi, Hayat Yayınları, İstanbul. AYDIN, M. Âkif (2014). Osmanlı Devleti’nde Hukuk ve Adalet, Klasik Yayınları, İstanbul. AYKAÇ, Mehmet (1997). Abbâsi Devletinin İlk Dönemi İdarî Teşkilâtında Dîvânlar, Türk Tarih Kurumu, Ankara. Başbakanlık Osmanlı Arşivleri (BOA), Mühimme Defterleri, No:3 (1993) , No:5 (1994), No:6 (1995), No:12 (1996), No:7 (1997-2000), No:82 (2000), No:83 (2001), No:85 (2001). BAYKAL, Sanem (2013). Avrupa Birliğinde Ombudsman Kurumu: Siyasi Bütünleşme ve Genişleme Çerçevesinde Bir İnceleme, Siyasal Kitabevi, Ankara. ÇAĞRICI, Mustafa (1988). “Adâlet”, DİA, Cilt:1, Sayfa:341-343. DEMİR, Galip (2002).Ombudsman Aranıyor, Ahilik Araştırmaları Yayınları, İstanbul. DEVELLİOĞLU, Ferit (2013). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, 30. Baskı, Aydın Kitabevi Yayınları, Ankara. EL-MAVERDİ, Ebu’l-Hasan Habib (2015). El-Ahkâmü’s-Sultaniye, İslam’da Devlet ve Hilafet Hukuku, Çev: Ali ŞAFAK, 2. Baskı, Bedir Yayınevi. ERYILMAZ, Bilal (2013). Kamu Yönetimi, 6. Baskı, Umuttepe Yayınları, Kocaeli. EŞ-ŞEYZERÎ,Abdurrahman b. Nasr (1993), İslam Devletinde Hisbe Teşkilatı, Haz: Abdullah TUNCA, Marifet Yayınları, İstanbul. FENDOĞLU, Hasan Tahsin (2011). Kamu Denetçiliği (Ombudsmanlık), Yetkin Yayınları, Ankara. HALAÇOĞLU Yusuf (2014). XIV-XVII. Yüzyıllarda Osmanlılarda Devlet Teşkilatı ve Sosyal Yapı, Türk Tarih Kurumu, Ankara. HAMÎDULLAH, Muhammed (1998). “Hilfü’l-Fudûl”, DİA, Cilt:18, Sayfa:31-32. HAMÎDULLAH Muhammed (2014). İslam Peygamberi, Çev: Mehmet YAZGAN, Beyan Yayınları, İstanbul. HİZMETLİ, Mustafa (2011). Endülüs’te Hisbe Teşkilatı, TDV Yayınları, Ankara. İBN CEMAA, Bedreddin (2010), Adl’e Boyun Eğmek Ehl-i İslamın Yönetimi İçin Hükümler, Çev: Özgür KAVAK, Klasik Yayınları, İstanbul. İBN TEYMİYE (2001). Bir İslam Kurumu Olarak Hisbe, Çev: Vecdi AKYÜZ, 2. Baskı, İnsan Yayınları, İstanbul. İMAM GAZALİ (2012). Yöneticilere Tavsiyeler, Çev: Osman ARPAÇUKURU, 3. Baskı, İlke Yayıncılık, İstanbul. İNALCIK, Halil (1988a). “Şikâyet Hakkı: Arz-ı Hâl ve Arz-ı Mahzarlar”, Osmanlı Araştırmaları Dergisi, Sayı:7-8, s. 33-54. İNALCIK, Halil (1988b). “Adâletnâme”, DİA, Cilt:1, Sayfa:346-347. İNALCIK, Halil (2015). Adalet Kitabı, Ed: Bülent SARI, Selim ASLANTAŞ, 2. Baskı, Yeditepe Yayınları, İstanbul. İPŞİRLİ, Mehmet (2002). “Kazasker”, DİA, Cilt:25, Sayfa:140-143. İPŞİRLİ, Mehmet (2003). “Mahzar”, DİA, Cilt:27, Sayfa:398-401. İPŞİRLİ, Mehmet (2008). “Sadrazam”, DİA, Cilt: 35, Sayfa: 414-419. İPŞİRLİ, Mehmet (2010). “Şeyhülislam”, DİA, Cilt: 39, Sayfa: 91-96. KALLEK, Cengiz (1998). “Hisbe” (Fıkhî Hükmü, Tarihçe / Merkezî İslam Toprakları, DİA, Cilt:18, Sayfa:133-143. KARAMAN, Hayrettin (1988). “Adâlet” (Fıkıh), DİA, Cilt:1, Sayfa:343-344. KARAMAN, Hayrettin (2010). İslâm’ın Işığında Günün Meseleleri, İz Yayıncılık, İstanbul. KAZICI, Ziya (1988). “Ahîlik”, DİA, Cilt:1, Sayfa:540-542. KAZICI, Ziya (2006). Osmanlı’da Yerel Yönetim (İhtisab Müessesesi), Bilge Yayınları, İstanbul. KURBAN, Yasin (2012). “Divan-ı Mezalim’den Ombudsmanlığa: Kamu Denetçiliğinin Tarihi Arka Planı”, EKEV Akademi Dergisi, Yıl 16, Sayı 52, s. 91-104. KURT, Yılmaz (2011). Koçi Bey Risâlesi, 3. Baskı, Akçağ Yayınları, Ankara. KUŞÇU, Ayşe Dudu (2013). Eyyûbî Devleti Teşkilâtı, Türk Tarih Kurumu, Ankara. KUTLUER, İlhan (2006). “Müsâvat”, DİA, Cilt:32, Sayfa:76-79. KÜÇÜKAŞÇI, Mustafa Sabri (2006). “Müşrif”, DİA, Cilt:32, Sayfa:167-169. KÜTÜKOĞLU, Mübahat S. (2006). “Mühimme Defteri”, DİA, Cilt:31, Sayfa:520-523. MUMCU, Ahmet (1972). Osmanlı Hukukunda Zulüm Kavramı, Sevinç Matbaası, Ankara. MUMCU, Ahmet (1986). Divan-ı Hümayun, 2. Baskı, Birey ve Toplum Yayınları, Ankara. MUMCU, Ahmet (1994). “Dîvân-ı Hümâyun”, DİA, Cilt:9, Sayfa:430-432. NİZÂMÜ’L-MÜLK(2013), Siyâsetnâme, 2. Baskı, Haz: Mehmet Altay Köymen, Türk Tarih Kurumu Yayınları. ODYAKMAZ, Zehra (2012). “Çağdaş Bir Denetim Mekanizması Olarak Kamu Denetçiliği (Ombudsmanlık) Kurumu’nun Türkiye İçin Gerekliliği ve Diğer Benzer Kurumlarla Karşılaştırılması”, Kamu Yönetimi: Yönetim, Siyaset Ekseninde Yeniden Yapılanma, Ed: Yüksel KOÇAK - Atıl Cem ÇİÇEK, 2. Baskı, Gazi Kitabevi, Ankara, s. 138-150. ORTAYLI, İlber (2001). “Kadı”, DİA, Cilt 24, Sayfa: 69-73. ORTAYLI, İlber (2008). Türkiye Teşkilât ve İdare Tarihi, Cedit Neşriyat, Ankara. ÖZBİLGEN, Erol (2012). 99 Soruda Osmanlı, 2. Baskı, İz Yayıncılık, İstanbul. ÖZÇELİK, İsmail (2014). Devlet-i ‘Aliyye’nin Kamusal Düzeni ve Kurumları, Gazi Kitabevi, Ankara. ÖZDEN, Kemal (2010). Ombudsman (Kamu Denetçisi) ve Türkiye’deki Tartışmalar, Seçkin Yayıncılık, Ankara. ÖZEL, Ahmet (2015). Yönetici Peygamber Hz. Muhammed, Küre Yayınları, İstanbul. ÖZEN, Şükrü (2001). “Kâdılkudât”, DİA, Cilt:24, Sayfa:77-82. ÖZGİŞİ, Tunca (2014). “Osmanlı Adalet Sisteminde Bireysel Başvuru Hakkı”, Yalova Sosyal Bilimler Dergisi, Yıl 5, Sayı 8, s. 52-66. ÖZTUNA, Yılmaz (2006). Tarih ve Politika Ansiklopedisi, Ötüken Neşriyat, Ankara. PİCKL, Victor (1997). Ombudsman Sisteminin İslami Temelleri, Çev: Taykan Ata-man, Yeni Türkiye Dergisi, Yıl 3, Sayı 14, s. 800-805. SÖNMEZ, Nesim (2014). “Hılfu’l-Fudûl Teşkilatı”, Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı:41, s. 399-418. TEMİZEL, Zekeriya (1997). “Yurttaşın Yönetime Karşı Korunmasında Bir Başka Denetim Organı: Ombudsman”, Yeni Türkiye Dergisi, Yıl 3, Sayı 14, s. 764-778. TUTAL, Erhan (2014). Dünyada ve Türkiye’de Ombudsmanlık, Adalet Yayınevi, Ankara. UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı (1988a). Osmanlı Devleti Teşkilâtına Medhal, 4. Baskı, Türk Tarih Kurumu, Ankara. UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı (1988b). Osmanlı Devletinin Merkez ve Bahriye Teşkilâtı, 3. Baskı, Türk Tarih Kurumu, Ankara. UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı (2014). Osmanlı Devletinin İlmiye Teşkilâtı, 4. Baskı, Türk Tarih Kurumu, Ankara. YENİÇERİ, Celal (2004). “Mezâlim”,DİA, Cilt:29, Sayfa:515-518. YILDIRIM, Mustafa (2010). “Tahkim”, DİA, Cilt 39, Sayfa:411-413. YILDIZ, Hakkı Dursun (1988). “Abbasîler” (Siyasi, Medeniyet Tarihi), DİA, Cilt 1, Sayfa 31-48. YILMAZ, Metin (2010). “Şurta”, DİA, Cilt:39, Sayfa:242-244.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Bölüm | 2015 yılı 3. sayı |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 31 Aralık 2015 |
| Kabul Tarihi | 16 Kasım 2015 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2015 |