The Historical Development and Acquiring Legal Personality of International Organizations from the Perspective of International Law: The Case of IPU

Yıl 2023, Sayı: 18, 99 - 128, 03.07.2023

Ahmet Ulutaş

Öz

ULUSLARARASI HUKUK PERSPEKTİFİNDEN ULUSLARARASI ÖRGÜTLERİN TARİHSEL GELİŞİMİ VE HUKUKİ KİŞİLİK KAZANMALARI: PAB ÖRNEĞİ

Öz

Uluslararası hukuk doktrininde, son dönem ile önceki dönemler uluslararası hukuku arasındaki en büyük farkın, şu anda uluslararası örgütlerin işgal ettiği önemli konum olduğu görüşü dile getirilmektedir. Söz konusu uluslararası örgütler, bölgesel veya küresel çapta olabilmektedirler. Uluslararası örgütlere üye devletlerce tanınan yetkiler ve yüklenen görevler de farklılıklar gösterebilmektedir. Bu noktada, bazı uluslararası örgütler, hukuki bakımdan uluslararası hukuk kişiliğine sahip birer örgüt olarak tanınır ve bu nedenle uluslararası yasal yükümlülüklerin ihlal edilmesinden sorumludurlar. Bu kapsamda çalışmamızda, Birleşmiş Milletler, İslâm İşbirliği Teşkilatı, Avrupa Konseyi ve Parlamentolararası Birlik (PAB) gibi uluslararası örgütlere giden yolda, genel olarak uluslararası örgüt kavramı, tarihsel geçmişi, süreç içinde kat ettiği mesafe perspektifinden bütüncül bir bakış açısıyla ele alınarak incelenecektir. Keza, çalışma kapsamında, uluslararası hukuk bakımından hukuki kişiliğe sahip bir uluslararası örgüt olan Parlamentolararası Birlik (PAB), söz konusu perspektiften ve kuruluşu, gelişimi, ana organları ile işleyişlerine hâkim olan kurallar üzerinden ele alınarak tanıtılacaktır. Daha sonra ise PAB’ın uluslararası hukuk karşısındaki hukuki niteliğine ilişkin doktrin ve uygulamadaki yorum ve değerlendirmeler çerçevesinde, uluslararası hukuk kişiliğine sahip bir uluslararası örgüt nitelemesi yapılmasının temel parametreleri ele alınarak irdelenecektir. Burada son olarak, çalışmanın insan hakları hukuku perspektifinden hareketle, PAB bünyesinde yer alan ve Türkiye’den de başvuru kabul etmesi bağlamında önem taşıyan Parlamenterlerin İnsan Hakları Komitesi’nin yapısı ve işleyişine ilişkin özlü bilgilere yer verilecektir.

Anahtar Kelimeler

Uluslararası örgütler, uluslararası hukuk kişiliği, kurucu belgeler, parlamentolararası birlik, insan hakları.

Kaynakça

• Yusuf AKSAR, Teori ve Uygulamada Uluslararası Hukuk, Cilt:1, Seçkin, Ankara, 2013.
• Denis ALLAND, Manuel de droit International Public, Presses Universitaires de France, 2014.
• C.F.AMERASINGHE, Principles of the Institutional Law of International Organizations, Cambridge, 2005.
• Ravi Sharma ARYAL, Interpretation of Treaties: Law and Practice, Deep & Deep Publications, New Delhi, 2003.
• Rona AYBAY, Uluslararası Yargı, Alfa, İstanbul, 2013.
• İslâm Safa KAYA/Mustafa AYKANAT, “Uluslararası Örgütlerin Uluslararası Hukuk Kişiliği: OPEC Örneği”, AİBÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2016, Cilt:16, Yıl:16, Sayı: 4, (ss.63-78).
• Ian BROWNLIE, Principles of Public International Law, Oxford, 7 th Edition, 2008.
• Muhammed Taha BÜYÜKTAVŞAN, “Uluslararası Diğer Bir Soruşturma veya Çözüm Merci Olarak İnsan Hakları Konseyi Keyfi Gözaltı Çalışma Grubu”, Uluslararası Hukuk Bülteni, Sayı:12, Eylül-2017, (ss.35-37).
• Mehmet Emin ÇAĞIRAN, Uluslararası Örgütler, 2.Baskı, Turhan, Ankara, 2014.
• Beril DEDEOĞLU, “Uluslararası Örgütlerin Farklı Sınıflandırılma Biçimleri”, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, Yıl: 1998, Cilt: 49, (ss.15-30).
• Philippe BRAILLARD/Mohammad Reza DJALILI, Les Relations Internationales, Puf, 9e Edition, 2012.
• Patricia EGLI, Introduction to Public International Law, DIKE Publication, Zürih, 2016.
• Nergiz EMİR, “Uluslararası Hukukta Kişilik Kavramı ve Uluslararası Örgütlerin Hukuki Kişiliğinin Sonuçları”, Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara, 2020.
• Enver BOZKURT/Yasin POYRAZ/Selcen ERDAL, Devletler Hukuku, Legem, 10.Baskı, Ankara, 2020.
• Carlo FOCARELLI, International Law, Edward Elgar Publishing, Cheltenham, UK, 2019.
• Elena C. Díaz GALÁN, “Las Organizaciones Internacionales Como Sujetos Del Derecho Internacional Algunas Reflexiones Sobre Los Orígenes”, Revista De Estudios Políticos Y Estratégicos, 6 (1), 2018, (ss.94-114).
• Aslan GÜNDÜZ, Milletlerarası Hukuk: Temel Belgeler-Örnek Kararlar, 4.Baskı, Beta, İstanbul, 2000.
• Ahmet M.GÜNEŞ, Avrupa Birliği Hukukuna Giriş, İstanbul, 2013.
• Anders HENRIKSEN, International Law, 2 nd Edition, Oxford, 2019.
• Tufan HÖBEK, “Legal Personality of International Organizations in the Absence of a Constituent Legal Instrument: The Case of the OSCE”, Doktora Tezi, Universitat Wien, Viyana, 2020.
• Roberto VIRZO/Ivan INGRAVALLO, Evolutions in the Law of International Organizations, Brill, Leiden, 2015.
• Mark Weston JANIS, International Law, Wolters Kluwer, 6 th Edition, 2012.
• Yücel ACER/İbrahim KAYA, Uluslararası Hukuk Temel Ders Kitabı, Seçkin, Ankara, 2019.
• Gülsüm KAYA, “Uluslararası Hukukta Kişilik”, Doktora Tezi, Bursa Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bursa, 2020.
• Sean D.MURPHY, Principles of International Law, 3 rd Edition, West Academic Publishing, 2018.
• Süleyman Sırrı TERZİOĞLU/Bahadır Bumin ÖZARSLAN, Uluslararası Örgütler Hukuku, Adalet, Ankara, 2016.
• Hüseyin PAZARCI, “Uluslararası Hukuk ve Türk Hukukuna Göre Andlaşma Kavramı”, MHB, Yıl: 10, Sayı: 1-2, 1990, (ss.151-163).
• Hüseyin PAZARCI, Uluslararası Hukuk, Turhan, An¬kara, 2012.
• Kamuran REÇBER, Uluslararası Hukuk, Dora, Bursa, 2018. Bob REINALDA, The Ashgate Research Companion to Non-State Actors, Ashgate, 2011.
• Yıldıray SAK, “Milletlerarası Örgütlerin Milletlerarası Hukuk Kişiliği Meselesi ve Avrupa Birliği’nin Milletlerarası Hukuk Kişiliği”, DEÜ Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt:12, Özel Sayı, 2010, (Basım Yılı: 2012), (ss.1205-1230).
• Dan SAROOSHI, International Organizations and their Exercise of Sovereign Powers, Oxford, 2005.
• Finn SEYERSTED, Common Law of International Organisations, Martinus Nijhoff, Leiden-Boston, 2008.
• Surya P.SUBEDI, The Effectiveness of the UN Human Rights System, Routledge, London/New York, 2017.
• Melda SUR, Uluslararası Hukukun Esasları, Beta, 5.Baskı, İstanbul, 2011.
• Christian TIETJE, The Status of International Law in the European Legal Order: The Case of International Treaties and Non-Binding International Instruments, (in Jan WOUTERS/Andre NOLLKAEMPER/Erika de WET (Eds), The Europeanisation of International Law, Asser Press, 2008).
• Ahmet ULUTAŞ, Birleşmiş Milletlerde İnsan Hakları Mekanizmaları ve Bireysel Başvuru Yolları, Adalet, Ankara, 2019.
• Şeref ÜNAL, Uluslararası Hukuk, Yetkin, Ankara, 2005.
• Jan KLABBERS/Asa WALLENDHAL, Research Handbook on the Law of International Organisations, EE, Cheltanham, UK, 2011.
• Matthias RUFFERT/Christian WALTER, Institutionalised International Law, CH-Beck-Hart-Nomos, 2015.
• Bruno de WITTE, The Emergence of a European System of Public International Law: The EU and Its Member States as Strange Subjects, (in Jan WOUTERS/Andre NOLLKAEMPER/Erika de WET (Eds), The Europeanisation of International Law, Asser Press, 2008).
• Opinion: The Inter-Parliamentary Union (IPU);http://archive.ipu.org/finance -e/opinion.pdf ; Erişim: 04.03.2023.
• https://www.ipu.org/about-ipu/history-ipu; Erişim: 18.04.2023.
• https://www.ipu.org/about-ipu/members ; Erişim: 18.04.2023.
• https://www.ipu.org/about-ipu/statutes-and-rules-ipu ; Erişim: 18.04.2023.
• https://www.tbmm.gov.tr/pab-turk-grubu; Erişim: 18.04.2023.
• https://www.ipu.org/about-ipu/structure-and-governance; Erişim: 18.04.2023.
• https://cms.rajyasabha.nic.in/UploadedFiles/Procedure/HandBookForMembers/English/ Handbook2022.pdf; Erişim: 18.04.2023.
• https://www.ipu.org/about-ipu/statutes-and-rules-ipu; Erişim: 18.03.2023.
• http://archive.ipu.org/hr-e/comm149/TK41.pdf; Erişim: 18.04.2023.
• https://www.ohchr.org/en/special-procedures/wg-arbitrary-detention; Erişim: 18.04.2023.
• https://www.britannica.com/topic/international-law/International-organizations; Erişim: 19.04.2023.