VAKIFLARIN BANKASINDAN KAMU BANKASINA: TÜRKİYE VAKIFLAR BANKASI

Yıl 2024, Sayı: 21, 243 - 281, 16.01.2025

Mesut Babur

https://doi.org/10.32002/ombudsmanakademik.1551762

Öz

Kuruluş sermayesi Vakıflar Genel Müdürlüğü (VGM) tarafından idare edilen vakıflara dayanan, bu yapısını da 2019 yılına kadar koruyan Türkiye Vakıflar Bankası özgün tarihi ve hukuki yapısıyla diğer kamu bankalarından ayrılmaktaydı. Gerçekleştirilen yasal değişiklikler, 2019 yılında sermayesinin Hazineye devri ve sonrasında Türkiye Varlık Fonuna (TVF) tahsisli sermaye satışıyla birlikte Banka kamu mülkiyetine geçmiştir. Çalışmada Vakıflar Bankasının özgün yapısı ve yaşadığı dönüşüm tarihi, hukuki ve idari bakış açısıyla ele alınmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Vakıf, Kamu Hizmeti, Para Vakıfları, Kamu Bankası

From Bank of Foundations to Public Bank: Türkiye Vakıflar Bankası

Öz

Türkiye Vakıflar Bankası, whose founding capital was based on foundations managed by the Directorate General of Foundations (DGF) and maintained this structure until 2019, was distinguished from other public banks with its unique history and legal structure. With the legal changes made, the transfer of its capital to the Treasury in 2019 and the subsequent sale of allocated capital to the Türkiye Wealth Fund (TWF), the Bank became public ownership. In the study, the original structure of the Bank and its transformation are discussed from a historical, legal and administrative perspective.

Anahtar Kelimeler

Foundation, Public Service, Cash Foundations, Public Bank

Kaynakça

• AKGÜNDÜZ, Ahmed (2013), İslam Hukukunda ve Osmanlı Tatbikatında Vakıf Müessesesi, Osmanlı Araştırmaları Vakfı Yayınları, İstanbul.
• Anadolu Ajansı (2024), “10 Büyük Mevduat Bankasının Aktif Büyüklüğü Sektörün Yüzde 82’sini Oluşturdu”, https://www.aa.com.tr/tr/ekonomi/10-buyuk-mevduat-bankasinin-aktif-buyuklugu-sektorun-yuzde-82sini-olusturdu/3310088#, E.T: 20.11.2024.
• Anayasa Mahkemesi, 04.12.1969 tarihli ve E.1969/35, K.1969/70 sayılı Karar, Resmi Gazete, Yayım Tarihi: 22.07.1970, Sayısı: 13556.
• Anayasa Mahkemesi, 05.12.2001 tarihli ve E.2001/24, K.2001/356 sayılı Karar, Resmi Gazete, Yayım Tarihi: 13.04.2002, Sayısı: 24725.
• Anayasa Mahkemesi, 26.01.2012 tarihli ve E.2010/57, K.2012/14 sayılı Karar, Resmi Gazete, Yayım Tarihi: 26.06.2012, Sayısı: 28335.
• Anayasa Mahkemesi, 28.12.2023 tarihli ve E.2020/68, K.2023/230 sayılı Karar, Resmi Gazete, Yayım Tarihi: 19.03.2024, Sayısı: 32494.
• Anayasa Mahkemesi, 30.01.1969 tarihli ve E.1967/47, K.1969/9 sayılı Karar, Resmi Gazete, Yayım Tarihi: 24.12.1969, Sayısı: 13382.
• Anayasada Yapılan Değişikliklere Uyum Sağlanması Amacıyla Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun Hükmünde Kararname (2018), Resmi Gazete (Mükerrer), Yayım Tarihi: 09.07.2018, Sayısı: 30473, KHK Sayısı: 703.
• AYDIN, Recep (2022), “Koordine Kuruluş Kategorisi Üzerine Bir İnceleme”, Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 18(2), ss.274-294.
• AYMAN GÜLER, Birgül (2005), Kamu Personeli: Sistem ve Yönetim, İmge Yayınevi, 1. Baskı, Ankara.
• AYMAN GÜLER, Birgül (2021), Türkiye’nin Yönetimi: Yapı, İmge Yayınevi, 6. Baskı, Ankara.
• Bakanlıklara Bağlı, İlgili ve İlişkili Kurum ve Kuruluşlar ile İlgili Cumhurbaşkanlığı Genelgesi (2018), Resmi Gazete, Yayım Tarihi: 15.07.2018, Sayısı: 30479, Genelge Sayısı: 2018/1.
• Bakanlıklara Bağlı, İlgili, İlişkili Kurum ve Kuruluşlar ile Diğer Kurum ve Kuruluşların Teşkilatı Hakkında Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi (2018), Resmi Gazete, Yayım Tarihi: 15.07.2018, Sayısı: 30479, Kararname Sayısı: 4.
• Bakanlıkların Kuruluş ve Görev Esasları Hakkında 174 Sayılı KHK ile 13/12/1983 Gün ve 174 sayılı Bakanlıkların Kuruluş ve Görev Esasları Hakkında KHK’nın Bazı Maddelerinin Kaldırılması ve Bazı Maddelerinin Değiştirilmesi Hakkında 202 Sayılı KHK’nın Değiştirilerek Kabulü Hakkında Kanun (1984), Resmi Gazete, Yayım Tarihi: 09.10.1984, Sayısı: 18540, Kanun Sayısı: 3046.
• BARKAN, Ömer Lütfi (1942), “Osmanlı İmparatorluğunda Bir İskan ve Kolonizasyon Metodu Olarak Vakıflar ve Temlikler”, Vakıflar Dergisi, S.2, ss.279-386.
• BASS (2001), Vakıfbank Olayı, BASS Yayını, Ankara.
• Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun, Resmi Gazete, Yayım Tarihi: 26.06.2020, Sayısı: 31167, Kanun Sayısı: 7247.
• BERKİ, Ali Himmet (1940), Vakıflar, İstanbul.
• BERKİ, Şakir (1968), “Vakıfların Devlete ve Devletin Vakıflara Hizmeti”, Vakıflar Dergisi, S.7, ss.45-52.
• ÇİZAKÇA, Murat (1998), “Awqaf In History and Its Implications For Modern Islamic Economies”, Islamic Economic Studies, 6(1), ss.43–70.
• DETSİS, https://detsis.gov.tr/, E.T: 2.07.2024.
• Devlet Memurları Kanunu (1965), Resmi Gazete, Yayım Tarihi: 23.07.1965, Sayısı: 12056, Kanun Sayısı: 657.
• Devlet Personel Başkanlığı Kuruluş ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname (1984), Resmi Gazete (Mükerrer), Yayım Tarihi: 18.06.1984, Sayısı: 18435, KHK Sayısı: 217.
• DPB (2013), Mütalaalar Özel Bülteni, Devlet Personel Başkanlığı Yayınları, Ankara.
• DPB (2015), 02.02.2015 tarihli ve 777 sayılı Yayımlanmamış Görüş.
• DPB (2017), Mütalaalar Bülteni, Devlet Personel Başkanlığı Yayınları, Ankara.
• EYUBOĞLU, İsmet Zeki (1991), Türk Dilinin Etimoloji Sözlüğü, Sosyal Yayınlar, 2. Baskı, İstanbul.
• GENCA, Elif (2014), “Osmanlı Hukukunda Vakıfların Denetimi Evkaf-ı Hümayun Nezareti”, İÜHFM, C. LXXII, S. 1, ss. 531-554.
• GÖZLER, Kemal (2007), İdare Hukuku Dersleri, Ekin Kitabevi Yayınları, 5. Baskı, Bursa.
• GÖZLER, Kemal (2019), İdare Hukuku, Ekin Yayınevi, C.II, 3. Baskı, Bursa.
• GÖZLER, Kemal (2020), “Kamu Tüzel Kişiliği Ne İşe Yarar? K. Begüm İsbir’in Kamu Tüzel Kişiliği İsimli Doktora Tezinin Düşündürdükleri”, Prof. Dr. Metin Günday Armağanı, Editör: Burak Öztürk, Ankara Atılım Üniversitesi Yayınları, C.I, ss.477-500.
• GÖZÜBÜYÜK, Şeref (1999), Yönetim Hukuku, Turhan Kitabevi, 12. Baskı, Ankara.
• GÜNDAY, Metin (2011), İdare Hukuku, İmaj Yayınevi, 10. Baskı, Ankara.
• İSBİR, K. Begüm (2017), Kamu Tüzel Kişiliği, Turhan Kitabevi, Ankara.
• KAFADAR, Cemal (1995), Between Two Worlds The Construction of the Ottoman State, University of California Press, Berkeley.
• Kamu Denetçiliği Kurumu (Ombudsmanlık), 12.04.2021 tarih ve 2021/5926-S.21.9555 sayılı Tavsiye Kararı, Başvuru No: 2020/103720, https://kararlar.ombudsman.gov.tr/Arama/Index, E.T: 21.11.2024.
• Kamu Kurum ve Kuruluşlarının Teşkilât, Görev ve Yetkilerine İlişkin Konularla Kamu Personeli Arasındaki Ücret Dengesizliklerinin Giderilmesi ve Kamu Malî Yönetiminde Disiplinin Sağlanması İçin Yapılacak Düzenlemeler Hakkında Yetki Kanunu (2000), Resmi Gazete (Mükerrer), Yayım Tarihi: 06.07.2000, Sayısı: 24101, Kanun Sayısı: 4588.
• KARAHANOĞULLARI, Onur (2004), Kamu Hizmeti, Turhan Kitabevi, 2. Baskı, Ankara.
• KARAHANOĞULLARI, Onur (2022), İdare Hukuku, 1. Baskı, Turhan Kitabevi, Ankara.
• KARAKOÇ, Sarkis (2006), Külliyât-ı Kavânîn, Türk Tarih Kurumu Yayınları, C.1, Ankara.
• KAZICI, Ziya (2003), Osmanlı Vakıf Medeniyeti, Bilge Yayınları, İstanbul.
• KÖPRÜLÜ, Fuat (1942), “Vakıf Müessesesinin Hukuki Mahiyeti ve Tarihi Tekâmülü”, Vakıflar Dergisi, S.2, ss.1-37.
• KÖPRÜLÜ, Fuat (2005), İslam ve Türk Hukuk Tarihi Araştırmaları ve Vakıf Müessesesi, Akçağ Yayınları, Ankara.
• MANDAVİLLE, Jon E. (1979), “Usurios Piety: Cash Waqf Controversy in the Ottoman Empire”, International Journal of Middle East Studies, Vol.10, No.3, ss.289-308.
• Meclis-i Âyan (1330), Zabıt Ceridesi, Devre: 3, Cilt: 1, İçtima Senesi: 1, s.425-453.
• Meclis-i Mebusan (1326), Zabıt Ceridesi, Devre:1, Cilt: 2, İçtima Senesi: 3, s.557-594.
• Meclis-i Mebusan (1326), Zabıt Ceridesi, Devre:1, Cilt: 5, İçtima Senesi: 2, s.633-669.
• Meclis-i Mebusan (1330), Zabıt Ceridesi, Devre: 3, Cilt: 2, İçtima Senesi: 1, s.111-152.
• Olağanüstü Hal Kapsamında Bazı Düzenlemeler Yapılması Hakkında Kanun Hükmünde Kararname (2017), Resmi Gazete, Yayım Tarihi: 24.12.2017, Sayısı: 30280, KHK Sayısı: 696.
• Olağanüstü Hal Kapsamında Bazı Düzenlemeler Yapılması Hakkında Kanun Hükmünde Kararnamenin Değiştirilerek Kabul Edilmesine Dair Kanun (2018), Resmi Gazete (Mükerrer), Yayım Tarihi: 08.03.2018, Sayısı: 30354, Kanun Sayısı: 7079.
• ONAR, Sıddık Sami (1956), “İdare İlmi ve İdare Hukuku Bakımından Türkiye’nin İdarî ve Hukukî Bünyesinin Geçirdiği İstihaleler ve Bugünkü Durumu”, Tahir Taner’e Armağan, İstanbul, s.263-299.
• ONAR, Sıddık Sami (1966), İdare Hukukunun Umumî Esasları, Hak Kitabevi, C.I, 3. Baskı, İstanbul.
• ÖZCAN, Tahsin (2003), Osmanlı Para Vakıfları Kanuni Dönemi Üsküdar Örneği, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
• ÖZDEMİR, Mücahit ve Öznur Özdemir (2017), “Bridging the Gap: The Restitution of Historical Cash Waqf Through”, International Journal of Islamic Economics and Finance Studies, V.3, I.2, pp.74-99.
• ÖZSARAÇ, Yakup (2019), Osmanlı Para Vakıflarından Türkiye Vakıflar Bankasına (1826-1954), Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• ÖZTÜRK, Nazif (1995a), “Evkaf-ı Hümayun Nezareti”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, C.11, s.521-524.
• ÖZTÜRK, Nazif (1995b), Türk Yenileşme Tarihi Çerçevesinde Vakıf Müessesesi, TDV Yayınları, Ankara.
• PAMUK, Şevket (2004), “Institutional Change and the Longevity of the Ottoman Empire 1500-1800”, Journal of Interdisciplinary History, C.35, ss.225-247.
• Sayıştay Kanunu, Resmi Gazete, Yayım Tarihi: 19.12.2010, Sayısı: 27790, Kanun Sayısı: 6085.
• SBB (2024), Kamu İstihdamı, https://www.sbb.gov.tr/kamu-istihdami/, E.T: 28.06.2024
• ŞAHİN, Enis (2020), Vedat Turğut, Yakup Akkuş, Mahmut Akkor, Serkan Yazıcı, Tufan Turan, Dilara Uslu, Esra Dil, Vakıfbank Tarihi (1954-2019), Editör: Enis Şahin, Değişim Yayınları, İstanbul.
• Şemseddin Sami (1317), Kâmûs-ı Türkî, İkdam Matbaası, Dersaadet.
• Şer’iyye ve Evkâf ve Erkân-ı Harbiyye-i Umûmiyye Vekâletlerinin İlgâsına Dâir Kânun (1924), Resmi Gazete, Yayım Tarihi: 06.03.1924, Sayısı: 63, Kanun Sayısı: 429.
• TODAİE (1963), T.C. Devlet Teşkilatı Rehberi, Başbakanlık Devlet Matbaası, Ankara.
• TODAİE (1988), T.C. Devlet Teşkilatı Rehberi 1988, TODAİE Yayını.
• TODAİE (2016), Türkiye Cumhuriyeti Devlet Teşkilatı Rehberi, TODAİE Yayını.
• TOKER, Çiğdem (2004), “Kacar: Vakıfbank’ı Özelleştirmek Cahillik”, Hürriyet Gazetesi, 14 Şubat, https://www.hurriyet.com.tr/ekonomi/kacar-vakifbank-i-ozellestirmek-cahillik-202543, E.T: 02.07.2024.
• TURAN, Tufan (2020), “Yeni Bin Yılda Vakıfbank (2000-2019)”, Vakıfbank Tarihi (1954-2019), Editör: Enis Şahin, Değişim Yayınları, İstanbul, ss.229-289.
• Türk Dil Kurumu, Güncel Türkçe Sözlük, https://sozluk.gov.tr/, E.T: 21.11.2024.
• Türk Kanunu Medenisi (1926), Resmi Gazete, Yayım Tarihi: 04.04.1926, Sayısı: 339, Kanun Sayısı: 743.
• Türk Medeni Kanunu (2001), Resmi Gazete, Yayım Tarihi: 08.12.2001, Sayısı: 24607, Kanun Sayısı: 4721.
• Türkiye Vakıflar Bankası TAO Kanununda Değişiklik Yapılmasına İlişin Kanun Hükmünde Kararname (2000), Resmi Gazete, Yayım Tarihi: 26.07.2000, Sayısı: 24121, KHK Sayısı: 606.
• Türkiye Vakıflar Bankası Türk Anonim Ortaklığı Esas Sözleşmesi, https://vbassets.vakifbank.com.tr/ana-sozlesme-2023.pdf, E.T: 21.11.2024.
• Türkiye Vakıflar Bankası Türk Anonim Ortaklığı Hisselerinden, Diğer Mülhak Vakıflara Ait Olanları Hariç Olmak Üzere, Vakıflar Genel Müdürlüğünün İdare ve Temsil Ettiği (A) ve (B) Grubu Hisselerin Hazineye Devredilmesine İlişkin Karar, Resmi Gazete, Yayım Tarihi: 04.12.2019, Sayısı: 30968, Karar Sayısı: 1814.
• Türkiye Vakıflar Bankası Türk Anonim Ortaklığı Kanunu (1954), Resmi Gazete, Yayım Tarihi: 15.01.1954, Sayısı: 8608, Kanun Sayısı: 6219.
• Türkiye Vakıflar Bankası Türk Anonim Ortaklığı Kanununda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun (2000), Resmi Gazete, Yayım Tarihi: 22.11.2000, Sayısı: 24238, Kanun Sayısı: 4604.
• Türkiye Vakıflar Bankası Türk Anonim Ortaklığı’nın (A) Grubu Hisseleri ile (B) Grubundan Vakıflar Genel Müdürlüğü'ne Ait Olanların Satışı ile İlgili Usul ve Esaslara İlişkin Karar (2001), Resmi Gazete, Yayım Tarihi: 14.08.2001, Sayısı: 24493, Karar Sayısı: 2001/2788.
• ÜÇOK, Coşkun ve Ahmet Mumcu (1987), Türk Hukuk Tarihi, Savaş Yayınları, 6. Baskı, Ankara.
• Vakıfbank (2024a), Ortaklık Yapısı, https://www.vakifbank.com.tr/ortaklik-yapisi.aspx?pageID=299, E.T: 22.06.2024.
• Vakıfbank (2024b), 2023 Entegre Faaliyet Raporu, https://vbassets.vakifbank.com.tr/bankamiz/yatirimci-iliskileri/Entegre%20Faaliyet%20Raporlar%c4%b1/2023_entegre_faaliyet_raporu.pdf.
• Vakıflar Genel Müdürlüğü'nün Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname (1984), Resmi Gazete (Mükerrer), Yayım Tarihi: 18.06.1984, Sayısı:18435, KHK Sayısı: 227.
• Vakıflar Kanunu (1935), Resmi Gazete, Yayım Tarihi: 13.06.1935, Sayısı: 3027, Kanun Sayısı: 2762.
• Vakıflar Kanunu (2008), Resmi Gazete, Yayım Tarihi: 27.02.2008, Sayısı: 26800, Kanun Sayısı: 5737.
• Vakıflar Nizamnamesi (1936), Resmi Gazete, Yayım Tarihi: 01.08.1936, Sayısı: 3371, Kararname Sayısı: 2/5042.
• Vakıflar Umum Müdürlüğü Teşkilâtı Hakkında Kanun (1938), Resmi Gazete, Yayım Tarihi: 04.07.1938, Sayısı: 3950, Kanun Sayısı: 3461.
• Yargıtay, Yargıtay 12. Hukuk Dairesi, 17.02.2011 tarihli ve E.2010/20640, K.2011/947 sayılı Karar, https://karararama.yargitay.gov.tr/, E.T: 21.11.2024.
• YAZICI, Serkan (2020), “Kuruluş ve İlk Yıllar (1954-1960”, Vakıfbank Tarihi (1954-2019), Editör: Enis Şahin, Değişim Yayınları, İstanbul, ss.105-130.
• YEDİYILDIZ, Bahaeddin (1984), “XVIII. Asır Türk Vakıflarının İktisadi Boyutu”, Vakıflar Dergisi, S.18, ss.5-41.