Erken Çocukluk Döneminde Özel Gereksinime Yönelik Değerlendirme ve Tanılama Sürecine İlişkin Yürütülmüş Araştırmaların İncelenmesi

Yıl 2023, , 1035 - 1072, 31.12.2023

Funda Aksoy , Şeyda Yıldırım Parlak

https://doi.org/10.7822/omuefd.1220291

Öz

Erken çocukluk dönemi çocukların gelecekteki yaşantılarında büyük bir rol oynadığı yadsınamaz bir gerçektir. Özellikle özel gereksinimli çocukların bu dönemde desteklenmelerinin gelecekteki yaşantılarını kaliteli ve bağımsız sürdürmelerini sağladığı bilinmektedir. Bu bağlamda çocukların sahip olduğu yetersizliklerin, erken dönemde fark edilerek uygun müdahalelerde bulunulması gerekmektedir. Bu dönemde gerçekleştirilen değerlendirme ve tanılamaya yönelik çeşitli araştırmalar bulunmaktadır. Bu araştırmanın amacı, alan yazında yer alan erken çocukluk döneminde değerlendirme ve tanılamaya yönelik yapılmış araştırmaların katılımcı özellikleri, uygulamacıları ve yöntemsel özellikler vb. çeşitli kriterlere yönelik incelenmesidir. Belirlenen kriterler doğrultusunda 17 araştırma incelenmiştir. Araştırmaların çoğunlukla yetersizlik türlerinin erken belirtilerinin saptanması, tarama ve gelişimi izleme üzerine yapıldığı görülmüştür. Araştırmanın sonunda gelecekteki araştırmalara yönelik çeşitli önerilere yer verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

erken çocukluk, değerlendirme, tanılama, derleme

A Review of Research on the Assessment and Diagnosis Process for Special Needs in Early Childhood

Öz

It is undeniable that early childhood plays a significant role in children's future lives. It is known that supporting children with special needs during this period enables them to maintain their future lives in a quality and independent manner. In this respect, it is necessary to identify children’s disabilities at an early stage and perform appropriate interventions. There are various studies on assessment and diagnosis carried out in this period. The present research aims to review studies on assessment and diagnosis in early childhood in the literature according to various criteria. Seventeen studies were reviewed in line with the determined criteria. It was seen that most studies were conducted on detecting the early signs of disability types, screening, and monitoring the development. Various recommendations for future research were given at the end of the study.

Anahtar Kelimeler

early childhood, assesment, diagnosis, review

Kaynakça

• *Adrien, J. L., Lenoir, P., Martineau, J., Perrot, A., Hameury, L., Larmande, C., ve Sauvage, D. (1993). Blind ratings of early symptoms of autism based upon family home movies. Journal of the American Academy of Child & Adolescent Psychiatry, 32(3), 617-626. https://doi.org/10.1097/00004583-199305000-00019
• Avcıoğlu, H. (2018). Özel gereksinimi olan bireylerin değerlendirilmesi. Vize Akademik.
• Aydın, D., ve Özgen, Z. E. (2018). Çocuklarda otizm spektrum bozukluğu ve erken tanılamada hemşirenin rolü. Gümüşhane Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, 7(3), 93-101. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/554547
• Aytekin, Ç., ve Bayhan, P. (2015). Erken müdahalede uygulama basamakları. Hacettepe University Faculty of Health Sciences Journal, 2(2). https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/88910
• Bekman, S. (2000). Eşit fırsat: Anne- çocuk eğitim programının değerlendirilmesi. Anne Çocuk Eğitim Vakfı yayınları-12.
• Bingöller Pekcici, E. B., Atay, G, ve Öztürk Ertem, İ. (2011). Özel gereksinimi olan çocukların aile merkezli yaklaşım ile değerlendirilmesi. Türkiye Çocuk Hastalıkları Dergisi, 5(2), 123-128. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/689231
• Birkan, B. (2002). Erken özel eğitim hizmetleri. Özel Eğitim Dergisi, 3(2), 99-109. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/159231
• Boz, M. (2018). Erken çocuklukta gözlem ve değerlendirme.(Çev. Ed. Boz, M.) Anı Yayıncılık.
• Centers for Disease Control and Prevention (CDC). (2016). Autism spectrum disorder: Data & Statistics. http://www.cdc.gov/ncbddd/autism/data.html
• Centers for Disease Control and Prevention (CDC). (2021). Community report on Autism. https://www.cdc.gov/ncbddd/autism/addm-community-report/documents/ADDM-Community-Autism-Report-12-2-021_Final-H.pdf
• *Chawarska, K., Shic, F., Macari, S., Campbell, D. J., Brian, J., Landa, R., Hutman, T., Nelson, C. A., Ozonoff, S., Tager- Flusberg H., Young, G. S., Zwaigenbaum, L., Cohen, I. L., Charman, T., Messinger, D. S., Klin, A., Jhonson, S. Bryson, S. (2014). 18-month predictors of later outcomes in younger siblings of children with autism spectrum disorder: a baby siblings research consortium study. Journal of the American Academy of Child & Adolescent Psychiatry, 53(12), 1317-1327. https://doi.org/10.1016/j.jaac.2014.09.015
• Crane, J. L., ve Winsler, A. (2008). Early autism detection: Implications for pediatric practice and public policy. Journal of Disability Policy Studies, 18(4), 245-253. https://doi.org/10.1177/1044207307311527
• *Elder, J. H., Brasher, S., ve Alexander, B. (2016). Identifying the barriers to early diagnosis and treatment in underserved individuals with autism spectrum disorders (ASD) and their families: a qualitative study. Issues in mental health nursing, 37(6), 412-420. https://doi.org/10.3109/01612840.2016.1153174
• *Elsabbagh, M., Mercure, E., Hudry, K., Chandler, S., Pasco, G., Charman, T., Pickles, A., Baron-Cohen S., Bolton, P., Johnson, M. H. ve BASIS Team. (2012). Infant neural sensitivity to dynamic eye gaze is associated with later emerging autism. Current biology, 22(4), 338-342. https://doi.org/10.1016/j.cub.2011.12.056
• Erbaş, D. (2018). Güvenirlik. Tekin-İftar, E. (Ed.). Eğitim ve Davranış Bilimlerinde Tek Denekli Araştırmalar içinde (ss. 109-132). Anı Yayıncılık.
• Er-Sabuncuoğlu, M., ve Diken, I. H. (2010). Early Childhood Intervention in Turkey: Current situation, challenges and suggestions. International Journal of Early Childhood Special Education, 2(2), 149-160. https://web.p.ebscohost.com/ehost/pdfviewer/pdfviewer?vid=0&sid=bf4e0c47-7a3e-4bb0-a39a-f6c2c4b9e0b9%40redis
• Essa, E. (1999). A practical guide to solving preschool behavior problems. Delmar Publishers.
• Göker, H., Şahin, İ., ve Tekedere, H. (2015). Erken çocukluk döneminde otizm teşhisine yönelik dinamik uzman sistem tasarımı. International Journal Of Informatics Technologies, 8(3), 167.
• *Gözün-Kahraman, Ö., ve Yuvacı, M. (2019). Erken çocukluk dönemi otizm taramasının çeşitli değişkenler açısından incelenmesi. Hacettepe Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Dergisi, 6(1), 67-81. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/75361
• Gullo, D. F. (2005). Understanding assessment and evaluation in early childhood education. Second Edition. Teachers College Press.
• Gündüz, A. ve Gültekin-Karaduman, G. (2019).Erken müdahalede izleme ve değerlendirme. Özyürek, A& Sezgin, E.(Ed.). Çocukluk Döneminde Erken Müdahale içinde(ss.195-220). Nobel.
• Güven, G. ve Azkeskin, K. F. (2018) . Erken çocukluk gelişimi ve okul öncesi eğitim. Diken, İ. H. (Ed.), Erken Çocukluk Eğitimi içinde (s.2-50). Pegem Akademi.
• Işıkoğlu Erdoğan, N. ve Canbeldek, M. (2017). Erken çocukluk eğitiminde ölçme ve değerlendirme. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 17 (3), 1306-1327. https://doi.org/10.17240/aibuefd.2017.17.31178-338827
• Karaçam, Z. (2014). Sistematik derleme metodolojisi: Sistematik derleme hazırlamak için bir rehber. Dokuz Eylül Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Elektronik Dergisi, 6(1). https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/753523
• Kılınç, Ç., Bağlama, B. ve Akçamete, G. (2019). Otizm Spektrum Bozukluğunun erken çocukluk döneminde tanılanma ve değerlendirilmesinde kullanılan ölçme araçlarının incelenmesi. Kıbrıs Türk Psikiyatri ve Psikoloji Dergisi, 1(3): 200-5. https://doi.org/10.35365/ctjpp.19.1.26
• *Kurnaz-Adıbatmaz, F.B. ve Özyürek, A. (2019). Erken çocukluk döneminde gelişimsel değerlendirmenin önemi: Geçda sonuçları örneği. Bingöl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 9(18), 1323-1346. https://doi.org/10.29029/busbed.560397
• Kurt, O. (2018). Sosyal geçerlik. Tekin-İftar, E. (Ed.). Eğitim ve Davranış Bilimlerinde Tek Denekli Araştırmalar içinde (ss. 374-399). Anı Yayıncılık.
• Landa, R. J. (2008). Diagnosis of autism spectrum disorders in the first 3 years of life. Nature Clinical Practice Neurology, 4(3), 138-147. https://doi.org/10.1038/ncpneuro0731
• Lidz, C. S. (2003). Early childhood assessment. Wiley.
• *Madan, R. ve Tekin, D. (2015). 0-6 Yaş Grubu Çocukların Gelişim Takipleri Programı. Hacettepe Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Dergisi., 1(2), 641-650. https://dergipark.org.tr/en/pub/husbfd/issue/7893/103925
• McConnell, S. R. ve Rahn, N. L. (2018). Erken çocukluk özel eğitiminde değerlendirme (R. Alatlı, Çev.). Reichow vd. (Ed.), Erken Çocukluk Özel Eğitimi El Kitabı (s. 89-106) içinde. Anı Yayıncılık.
• NAC. National Autism Center. (2011). A parent’s guide to evidence–based practice and autism. Author.
• Neisworth, J. T. ve Bagnato, S. J. (2004). The mismeasure of young children: The authentic assessment alternative. Infants and Young Children, 17, 198-212. https://journals.lww.com/iycjournal/Fulltext/2004/07000/The_MisMeasure_of_Young_Children__The_Authentic.2.aspx?casa_token=c_GDbQbe-W8AAAAA:eVDRcBOSq2c5P5WuNccqKEMGl6VsH3z1v1Wf7Tyxgc9QKbKZnjbJWtR_ZzN8cDsBOy7VMY-bwzoyiJVsFwYw7iuJ_iRO
• *Osterling, J. ve Dawson, G. (1994). Early recognition of children with autism: A study of first birthday home videotapes. Journal of autism and developmental disorders, 24(3), 247-257. https://doi.org/10.1007/BF02172225
• *Osterling, J. A., Dawson, G. ve Munson, J. A. (2002). Early recognition of 1-year-old infants with autism spectrum disorder versus mental retardation. Development and psychopathology, 14(2), 239-251. https://doi.org/10.1017/S0954579402002031
• *Ozonoff, S., Young, G. S., Landa, R. J., Brian, J., Bryson, S., Charman, T., Chawarska, K., Macari, S. L., Messinger, D., Stone, W. L., Zwaigenbaum, L. ve Iosif, A. (2015). Diagnostic stability in young children at risk for autism spectrum disorder: a baby siblings research consortium study. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 56(9), 988-998. https://doi.org/10.1111/jcpp.12421
• *Ozonoff, S., Young, G. S., Brian, J., Charman, T., Shephard, E., Solish, A. ve Zwaigenbaum, L. (2018). Diagnosis of autism spectrum disorder after age 5 in children evaluated longitudinally since infancy. Journal of the American Academy of Child & Adolescent Psychiatry, 57(11), 849-857. https://doi.org/10.1016/j.jaac.2018.06.022
• Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği (2018, 7 Temmuz). Resmi Gazete (30471). https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2018/07/20180707-8.htm
• Özkan, İ. (2019). Erken müdahale ve önemi. Özyürek, A. ve Sezgin, E. (Ed.). Çocukluk Döneminde Erken Müdahale içinde(ss.1-25). Nobel.
• Öztürk-Ertem, İ. (2005). İlk üç yaşta gelişimsel sorunları olan çocuklar: üç sorun ve üç çözüm. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi, 6(02), 13-25. https://doi.org/10.1501/Ozlegt_0000000089
• *Robins, D. L., Fein, D., Barton, M. L. ve Green, J. A. (2001). The Modified Checklist for Autism in Toddlers: an initial study investigating the early detection of autism and pervasive developmental disorders. Journal Of Autism And Developmental Disorders, 31(2), 131-144. https://link.springer.com/article/10.1023/A:1010738829569
• *Rosenthal, J., Massie, H., ve Wulff, K. (1980). A comparison of cognitive development in normal and psychotic children in the first two years of life from home movies. Journal of Autism and Developmental Disorders, 10(4), 433-444. https://link.springer.com/article/10.1007/BF02414819
• Sayan, A. ve Durat, G. (2007). Risk tanılaması yoluyla otizmin erken teşhisi: hemşirenin rolü. Anadolu Hemşirelik ve Sağlık Bilimleri Dergisi, 10(4), 105-113. https://dergipark.org.tr/en/pub/ataunihem/issue/2639/33954
• *Schopler, E., Reichler, R. J., DeVellis, R. F. ve Daly, K. (1980). Toward objective classification of childhood autism: Childhood Autism Rating Scale (CARS). Journal Of Autism And Developmental Disorders, 10(1), 91-103. https://psycnet.apa.org/doi/10.1007/BF02408436
• *Servi, C. ve Baştuğ, Y.E. (2018). Otizm spektrum bozukluğunda erken dönem belirtileri: Annelerin görüşlerinin incelenmesi. M. A. Melekoğlu, (Ed.), 28. Ulusal Özel Eğitim Kongresi Tam Metin Bildiri Kitabı (s.166-179) içinde. Eskişehir. ISBN:978-605-80966-0-8
• *Shephard, E., Milosavljevic, B., Mason, L., Elsabbagh, M., Tye, C., Gliga, T., ... ve Bedford, R. (2020). Neural and behavioural indices of face processing in siblings of children with autism spectrum disorder (ASD): a longitudinal study from infancy to mid-childhood. Cortex, 127, 162-179. https://doi.org/10.1016/j.cortex.2020.02.008
• *TC Sağlık Bakanlığı ve Tohum Otizm Vakfı (2008). Otizm tarama projesi sonuç raporu. https://www.tohumotizm.org.tr/wp-content/uploads/2018/06/Saglik-Bakanligi-Otizm-Platformu-Tarama-Projesi-Raporu.pdf
• Tunçeli, H. İ. ve Zembat, R. (2017). Erken çocukluk döneminde gelişimin değerlendirilmesi ve önemi. Eğitim Kuram ve Uygulama Araştırmaları Dergisi, 3(3), 1-12. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/339966