Akran Zorbalığını Önlemeye Yönelik Psikoeğitim Programının Zorbalık Düzeyi ve Problem Çözme Becerisi Üzerindeki Etkisi

Yıl 2024, Cilt: 43 Sayı: 2, 907 - 950, 30.12.2024

Samet Sezgin , Omer Karaman

https://doi.org/10.7822/omuefd.1386833

Öz

Öğrencilerin okul rehberlik ve psikolojik danışma servisine başvurmalarının en önemli gerekçelerinden birisinin akran zorbalığı olduğu görülmüştür. Araştırmanın amacı, akran zorbalığını önlemeye yönelik geliştirilen psikoeğitim programının zorbalık düzeyi ve problem çözme becerisine etkisini incelemektir. Araştırma ilkokul dördüncü sınıfa devam eden 104 öğrenci arasından belirlenen zorbalık düzeyi yüksek 24 öğrenciyle (12 deney, 12 kontrol) yürütülen yarı deneysel bir çalışmadır. Deney grubuna araştırmacılar tarafından geliştirilen dokuz oturumluk psikoeğitim programı uygulanırken, kontrol grubuna bir işlem yapılmamıştır. Programın içeriğinde zorbalık rolleri, duyguları anlama ve ifade edebilme, empati kurma, öfke kontrolü, problem çözme, çatışma çözme, zorbalıkla baş etme konularına yer verilmiştir. Veriler araştırmacılar tarafından geliştirilen Kişisel Bilgi Formu, Akran Zorbalığı Ölçeği Çocuk Formu ve Çocuklar İçin Problem Çözme Envanteri ile toplanmıştır. Psikoeğitim oturumları başlamadan iki hafta önce ön test, oturumlar bittikten iki hafta sonra son test, son test uygulandıktan iki ay sonra ise izleme ölçümleri yapılmıştır. Gruplar arası karşılaştırmalarda Mann Whitney U Testi, grup içi karşılaştırmalarda Friedman Testi ve Wilcoxon İşaretli Sıralar Testi kullanılarak değerlendirilmeler yapılmıştır. Elde edilen bulgular akran zorbalığını önlemeye yönelik psikoeğitim programının ilkokul dördüncü sınıf öğrencilerinin zorbalık düzeyini olumlu etkileyerek azalttığı, problem çözme becerisinde ise anlamlı düzeyde değişim oluşturmadığını ortaya koymuştur. Ayrıca akran zorbalığı ölçeği alt boyut puanları da olumlu etkilenerek azalmıştır. Bu sonuçların izleme ölçümünde devam ettiği saptanmıştır. Gruplar arası karşılaştırma yapıldığında psikoeğitim programının deney grubundaki öğrencilerin akran zorbalığı düzeyini azaltmada başarılı olduğu ancak problem çözme becerisinde aynı etkiyi göstermediği sonucuna ulaşılmıştır. Okul rehberlik ve psikolojik danışma hizmetleri çerçevesinde öğrencilerin zorbalık düzeyini azaltan etkili bir müdahale programı ortaya çıkmıştır.

Anahtar Kelimeler

Akran zorbalığı, Problem çözme, Psikoeğitim, Zorba

The Effect Of The Psyco-Educational Program To Prevent Peer Bullying On The Level Of Bullying And Problem Solving Skills

Öz

It has been seen that one of the most important reasons for students to apply to the school guidance and psychological counseling service is peer bullying. The aim of the study is to examine the effect of the psychoeducation program developed to prevent peer bullying on the level of bullying and problem solving skills. The research is a quasi-experimental study conducted with 24 students (12 experiment, 12 control) with high level of bullying determined among 104 students attending the fourth grade of primary school. While the nine-session psychoeducation program developed by the researchers was applied to the experimental group, no action was taken in the control group. The content of the program includes roles of bullying, understanding and expressing emotions, empathy, anger control, problem solving, conflict resolution, and coping with bullying. The data were collected using the Personal Information Form, the Peer Bullying Scale Child Form and the Problem Solving Inventory for Children developed by the researchers. The pre-test two weeks before the psychoeducation sessions started, the post-test two weeks after the sessions ended, and the follow-up measurements two months after the post-test were administered. Evaluations were made using the Mann Whitney U Test for intergroup comparisons, Friedman Test and Wilcoxon Signed Rank Test for intragroup comparisons. The findings revealed that the psychoeducational program aimed at preventing peer bullying decreased the bullying level of primary school fourth grade students by positively affecting them, but did not create a significant change in problem solving skills. In addition, the peer bullying scale sub-dimension scores were also positively affected and decreased. These results were found to persist in the follow-up measurement. When the comparison was made between the groups, it was concluded that the psychoeducation program was successful in reducing the level of peer bullying of the students in the experimental group, but did not show the same effect on problem solving skills. Within the framework of school guidance and psychological counseling services, an effective intervention program has emerged that reduces the level of bullying of students.

Anahtar Kelimeler

Peer bullying, Problem solwing, Psychoeducation, Bully

Kaynakça

• Ahmed, E.,&Braithwaite, V. (2004). Bullyingandvictimization: Causeforconcernforbothfamiliesandschools. Socialpsychology of education, 7(1), 35-54. Doi: 10.1023/B:SPOE.0000010668.43236.60.
• Akcan, A., Akcan, F., &Sarvan, S. (2016). Ortaokul öğrencilerinde zorba davranışların önlenmesine yönelik bir girişim programı. Eğitim ve Öğretim Araştırmaları Dergisi, 5, 259-265.
• Andreou, E.,Didaskalou, E., &Vlachou, A. (2007). Evaluatingtheeffectiveness of a curriculum‐based anti‐bullyingintervention program in Greekprimaryschools. EducationalPsychology, 27(5), 693-711. Doi: 10.1080/01443410601159993
• Arslan, N.,& Akın, A. (2016). Çözüm odaklı kısa süreli grupla psikolojik danışmanın lise öğrencilerinin akran zorbalığına etkisi. Sakarya UniversityJournal of Education, 6(1), 72-84. http://dx.doi.org/10.19126/suje.62580
• Aşantuğrul, N. (2020). Bilişsel-davranışçı yaklaşıma dayalı psikoeğitim programının ergenlerin sosyal medya bağımlılık düzeylerine etkisi. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Samsun.
• Ayas, T. (2008). Zorbalığı önlemede tüm okul yaklaşımına dayalı bir programın etkililiği. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, Ankara.
• Bingham, A. (2022). Çocuklarda problem çözme yeteneklerinin geliştirilmesi. (Çev. A. F. Oğuzkan). Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları. (Orijinal yayın tarihi , 1998).
• Bowes, L.,Aryani, F., Ohan, F., Haryanti, R. H., Winarna, S., Arsianto, Y., Budiyawati, H., Widowati, E., Saraswati, R.,
• Kristianto, Y., Suryani, E.L., Ulum, D.F., &Minnick, E. (2019). Thedevelopmentand pilot testing of an adolescentbullyingintervention in Indonesia – the ROOTS Indonesia program. Global healthaction, 12(1), 1656905. Doi: 10.1080/16549716.2019.1656905.
• Büyüköztürk, Ş. (2020). Sosyal bilimler için veri analizi el kitabı. Ankara: Pegem Akademi.
• Büyüköztürk, Ş., Kılıç-Çakmak, E., Akgün, O., Karadeniz, S., & Demirel, F. (2018). Bilimsel araştırma yöntemleri. Ankara: Pegem Akademi.
• Caliskan, Z., Evgin, D., Bayat, M., Caner, N., Kaplan, B., Öztürk, A., & Keklik, D. (2019). Peer bullying in the preadolescent stage: frequency and types of bullying and the affecting factors. Journal of Pediatric Research, 6(3). 169-179. Doi: 10.4274/jpr.galenos.2018.26576.
• Chatters, S. J. &Zalaquett, C. P. (2018). Bullyingpreventionandprejudicereduction: assessingtheoutcome of an integrativetraining program. TheJournal of IndividualPsychology, 74(1), 20-37. https://doi.org/10.1353/jip.2018.0002
• Çivitci, A. (2020). Grup psikoeğitimi. Ankara: Pegem Akademi.
• Dölek, N. (2002). Öğrencilerde zorbaca davranışların araştırılması ve bir önleyici program modeli. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi, İstanbul.
• D'Zurilla, T. J.,&Goldfried, M. R. (1971). Problem solvingandbehaviormodification. Journal of AbnormalPsychology, 78(1), 107–126. https://doi.org/10.1037/h0031360
• Ekşisu, M. (2014). The relationship between bullying, family functions and perceived social support among high school students. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 159, 492–496. https://doi.org/10.1016/j.sbspro.2014.12.412
• Erkan, S. (2020). Örnek grup rehberlik etkinlikleri (s. 316). Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık.
• Evers, K. E.,Prochaska, J. O., Van Marter, D. F., Johnson, J. L., &Prochaska, J. M. (2007). Transtheoretical-basedbullyingpreventioneffectivenesstrials in middleschoolsandhighschools. EducationalResearch, 49(4), 397-414. Doi: 10.1080/00131880701717271.
• Eweniyi, G.,Adeoye, A. O., Ayodele, K. O., &Adebayo, I. R. (2013). Theeffectiveness of twopsycho-socialbehaviouralınterventions on adolescents' bullyingbehaviouramongnigerianadolescents. Journal of Studies in SocialSciences, 4(2). 246-261.
• Furnis, C. (2000). Bullying in schools: It's not a crime-is it?.EducationandtheLaw, 12(1), 9-29. Doi: 10.1080/713667559.
• Genta, M. L.,Menesini, E., Fonzi, A., Costabile, A., & Smith, P. K. (1996). Bulliesandvictims in schools in centralandsouthernItaly. Europeanjournal of Psychology of Education, 11(1), 97–110. https://doi.org/10.1007/BF03172938
• Gökler, R. (2007). İlköğretim öğrencilerinde akran zorbalığının bazı değişkenler açısından incelenmesi. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, Ankara.
• Gürhan, N. (2017). Her yönü ile akran zorbalığı. Turkiye Klinikleri J Psychiatr Nurs-Special Topics, 3(2), 175-81. Işık, Ş. (2020). İlkokulda grup rehberlik etkinlikleri (s. 138). Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık.
• Kağıtçıbaşı, Ç.,&Üskül, A. (2008). Günümüzde insan ve insanlar: Sosyal psikolojiye giriş. İstanbul: Evrim Yayınları.
• Kale, M., ve Demir, S. (2020). Olumlu davranış geliştirme etkinlik programının, öğrencilerin zorbalık davranışlarını azaltmadaki etkisinin incelenmesi. TÜBAV Bilim Dergisi, 13(2), 47-57.
• Karaman-Kepenekçi, Y.,&Çınkır, Ş. (2003). Öğrenciler arası zorbalık. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, 34, 236-253.
• Korkut-Owen, F. (2020). Okul temelli önleyici rehberlik ve psikolojik danışma. Ankara: Anı yayıncılık.
• Milli Eğitim Bakanlığı (MEB) (2021a). Akran zorbalığı yapan öğrencilere yönelik arkadaşlık ilişkileri geliştirme psikoeğitim programı ilkokul (s. 47-55). Erişim: 24.01.2023, https://orgm.meb.gov.tr/meb_iys_dosyalar/2022_09/27115343_Ylkokul-_Akran_ZorbalYYY_Yapan_OYrencilere_Yonelik_PsikoeYitim_ProgramY.pdf
• Milli Eğitim Bakanlığı (MEB) (2021b). İlkokul sınıf rehberlik etkinlikerli 1. cilt (s. 423-425, 536 538). Erişim: 24.01.2023, https://orgm.meb.gov.tr/meb_iys_dosyalar/2021_09/03011848_YLKOKUL_SINIF_REHBERLYK_ETKYNLYKLERYYYY.pdf
• Menard, S.,Grotpeter, J., Gianola, D., &O’Neal, M. (2008). Evaluation of Bullyproofing Your School. Nationalcriminaljusticereference service.
• Menesini, E.,Codecasa, E., Benelli, B., &Cowie, H. (2003). Enhancingchildren'sresponsibilitytotakeactionagainstbullying: Evaluation of a befriendingintervention in Italianmiddleschools. AggressiveBehavior: OfficialJournal of the International SocietyforResearch on Aggression, 29(1), 1-14. https://doi.org/10.1002/ab.80012
• Mulrey, B. C. (2017). Increasingsocial problem-solvingskills in earlychildhood. UnpublishedDoctoralDissertation, New EnglandCollege, New Hampshire.
• Nix, N. (2013). Effects of bibliotherapy on secondgrader’sconflictresolutionrelatedtobullying. UnpublishedDoctoralDissertation, AuburnUniversity, Alabama.
• Olweus, D. (1991). Bully/victimproblemsamongschoolchildren: Basic factsandeffects of a schoolbasedintervention program. Thedevelopmentandtreatment of childhoodaggression, 17(17), 411-448.
• Olweus, D. (1995). Bullyingorpeerabuse at school: Factsandintervention. Currentdirections in psychologicalscience, 4(6), 196-200. https://doi.org/10.1111/1467-8721.ep10772640
• Olweus, D. (2010). Bullying in schools: Factsandintervention. Kriminalistik, 64(6), 351-61.
• Olweus, D.,Solberg, M. E., &Breivik, K. (2020). Long‐termschool‐leveleffects of theOlweusBullyingPrevention Program (OBPP). Scandinavianjournal of psychology, 61(1), 108-116. https://doi.org/10.1111/sjop.12486
• Özdemir, M. B. (2022). İlkokul öğrencilerinin algıladığı sosyal destek düzeyi ve çözüm odaklı psikoeğitim programının problem çözme ve duygusal yılmazlık becerileri üzerine etkisinin incelenmesi. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Lefke Avrupa Üniversitesi, Lefke.
• Pişkin, M. (2002). Okul zorbalığı: Tanımı, türleri, ilişkili olduğu faktörler ve alınabilecek önlemler. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, 2(2), 531-562.
• Rahey, L.,&Craig, W. (2002). Evaluation of an ecological program toreducebullying in schools. CanadianJournal of CounsellingandPsychotherapy, 36(4).
• Salmivalli, C.,Kärnä, A., &Poskiparta, E. (2011). Counteractingbullying in Finland: TheKiVa program anditseffects on differentforms of beingbullied. International Journal of Behavioral Development, 35(5), 405-411. https://doi.org/10.1177/0165025411407457
• Smith, P. K.,Boulton, M. J., &Cowie, H. (1993). Theimpact of cooperativegroupwork on ethnicrelations in middleschool. School Psychology International, 14(1), 21-42. https://doi.org/10.1177/0143034393141002
• Smith, P. K. (Ed.). (1999). Thenature of schoolbullying: A cross-nationalperspective. PsychologyPress.
• Smith, P.K. & Sharp, S. (2002). School bullying: InsightsandPerspectives. LondonandNewyork:Routledge.
• Şahin, S. S., & Ayaz-Alkaya, S. (2023). Prevalence and predisposing factors of peer bullying and cyberbullying among adolescents: A cross-sectional study. Children and Youth Services Review, 155, 107216. https://doi.org/10.1016/j.childyouth.2023.107216
• Şahin, N., Şahin, N. H., &Heppner, P. P. (1993). Psychometricproperties of the problem solvinginventory in a group of Turkishuniversitystudents. CognitiveTherapyandResearch, 17(4), 379-396. https://doi.org/10.1007/BF01177661
• Şubadap Çocuk. (8 Nisan 2018). Zorba [Video]. https://subadapcocuk.org/video/zorba/
• Totan, T. (2011). Problem çözme becerileri eğitim programının ilköğretim 6. sınıf öğrencilerinin sosyal duygusal öğrenme becerileri üzerine etkisi. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi, İzmir.
• Ttofi , M.M.,Farrington , D.P. Effectiveness of school-basedprogramstoreducebullying: a systematicand meta-analyticreview. Journal of ExperimentalCriminology, 7, 27–56 (2011). https://doi.org/10.1007/s11292-010-9109-1
• Uğurlu, Z.,& Gülsen, I. (2014). Çocuk hakları ve hukuki bağlamda çocuğun ihmal ve istismardan korunması. Uluslararası Sosyal ve Eğitim Bilimleri Dergisi, 1(1), 1-24. Doi: 10.20860/ijoses.40982.
• Ulfah, M., & Gustina, E. (2020). Bullying Behavior among Students. International Journal of Evaluation and Research in Education, 9(3), 644-649. http://doi.org/10.11591/ijere.v9i3.20437
• Ural, B.,&Özteke, N. (2010). Okulda zorbalık. Ankara: Kök Yayıncılık.
• Voltan Acar, N. (2012). Grupla psikolojik danışma alıştırma-deneyler. Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
• Whitney, I.,& Smith, P. K. (1993). A survey of thenatureandextent of bullying in junior/middleandsecondaryschools. Educationalresearch, 35(1), 3-25. https://doi.org/10.1080/0013188930350101
• Wilczenski, F. L.,Steegmann, R., Braun, M., Feeley, F., Griffin, J., Horowitz, T., &Olson, S. (1997). Children as victimsandvictimizers: interventionstopromote 'fairplay'. School Psychology International, 18(1), 81-89. https://doi.org/10.1177/0143034397181007
• Yıldız, S. A.,&Ekşisu, M. (2011). Problem çözme becerisini geliştirme programının 9. sınıf öğrencilerinin problem çözme becerisi üzerindeki etkisi. Erzincan Eğitim Fakültesi Dergisi, 13(1), 189-206.